چین او د افغانستان پنډورا بکس

متعلقه مضامين

فولادي ښځه: د خان لالا چمو نه تر مور بي بي – اوېس کمال

مذهبي سخت دريځي؛ د نظرياتي رياست جبر پېداوار – اوېس کمال

سل کلن تحريک: “سره جنډه به پۀ دې لار د ارتقا راوړمه” – اوېس کمال

 

افغانستان چې د نولسمې پېړۍ پۀ اواخرو او شلمې پېړۍ کښې به ئې د ‘بفر زون’ پۀ توګه د امپراطوریو او ریاستونو ترمېنځ د شخړو مخنیوي کوله، څلور لسیزو راهسې پۀ خپله د پراکسي جګړو ډګر جوړ شوے دےـ تاریخي توګه افغانستان ټوټې ټوټې کولو لۀ لارې د افغانستان کوم ساخت چې اېنګلو- رشین توافق لیکونو (Agreements) لۀ لارې جوړ کړے شوے ؤ، هغه داسې ؤ چې افغانستان به نړیوالو قوتونو باندې انحصار کوي او دې انحصار پۀ اړه تر سړې جګړې (Cold War) اوج وخت پورې د شوروي اتحاد او امریکا ترمېنځ لږ یا ډېر موافقت (Consensus) موجود ؤ خو چې کله ثور انقلاب راغلو نو دا توازن خراب شو او پۀ افغانستان کښې سړه جګړه پۀ تودې جګړې بدله شوه ـ بیا چې کله شوروي اتحاد له مېنځه لاړو او افغانستان سره مرسته کول بند کړې شو نو افغانستان هم سقوط سره مخ شي.

د ډاکټرنجیب الله د مرګ نه پس څلور خنډونه دي چې لۀ کبله ئې افغانستان سیاسي استحکام نه محرومه دے. وړومبے افغانستان د بهرنیو، نړیوالو او سیمه اییز قوتونو لپاره د سټراټېجک ګټو لپاره د جنګ مېدان ګرځېدلے دے. دوېم د افغانستان دننه هره یوه وسله واله ډله پۀ دې کوشش کښې ده چې سنګ یک تنها د ریاست څښتن شي کۀ څۀ هم دا ملک د یو چا شخصي ملکیت نۀ دے. درېم افغان جهاد پۀ نتیجه کښې چون شناختي بحران رامېنځ ته شو. بېلابېل وارلارډان، جهادیان او طالبانو ډلې راغلې څوک چې هر یو د خپل بهرني قوت لپاره کرایه دار دي نو پۀ نړیواله کچه هر یو بهرنے قوت او سیمه اییز ملک د افغانستان لپاره ټولو نه غوره خواهش دا دے چې یو مستحکم (Stable) افغانستان دې وي خو د هاغه قوت یا د ملک د خوښې خپل ملګري وارلارډ، جهادي یا طالب ډلې تر واکمنۍ لاندې دې وي یعنې کۀ یو ملک خپلو ګټو لپاره یو وارلارډ واکمن لیدل غواړي نو بل ملک چرته یو سابقه جهادي واکمن پۀ توګه لیدل غواړي یا بیا یو څوک طالب پۀ افغانستان کښې واکمن لیدل غواړي. څلورم چون پۀ نړیواله کچه د افغانستان واکمنۍ پۀ اړه موافقت (Consensus) نشته نو هر یو بهرنے ملک او قوت بیا تر ټولو ناوړه خواهش افغانستان لپاره دا دے چې افغانستان دې خېر دے د دۀ دښمن ملګرې ډلې تر واکمنۍ لاندې دې وي خو افغانستان دې (Unstable) وي.

زۀ دې خبرې سره اتفاق نۀ کوم چې د افغانستان غېر مستحکم کېدلو لامل د افغانستان دننه مېشت اوسېدونکو تنوع (Diversity) ده، زما پۀ نزد دا خبره هاغه خلک کوي څوک چې د استعماري قوتونو پۀ کردارونو سترګې پټول غواړي. د افغانستان اوسېدونکو تنوع (Diversity) نۀ یوازې مخکښې پۀ نسلي بنیادونو بلکې پۀ مذهبي بنیادونو هم وه او اوسېدونکو ئې قبائیلي ریښې هم لرلې خو استحکام بیا هم ؤ نو چې تر څو افغانستان پۀ اړه د بهرنیو، نړیوالو او سیمه اییز قوتونو ترمېنځ افغانستان پۀ اړه نظم، همکاري او موافقت نۀ وي پېدا شوے، افغانستان کښې جنګ نا ګزیر دے.

پۀ نویمه لسیزه کښې د افغان ریاست سقوط نه پس کۀ افغانستان د سیمه اییز ملکونو پاکستان، روس، ایران او انډیا لپاره د شخړو مرکز ګرځېدلے دے نو امریکا، سعودي او ایران لپاره د پايپ لاینونو پۀ جال د مقابلې میدان ګرځیدلے چې اوس جغرافیائي اقتصاد مقابلې ته چین هم رادانګلي.

چین او افغانستان یو بل سره اوږدې مودې نه ګاونډیان هم نۀ دي پاتې شوي خو پۀ کال ۱۸۹۵ کښې د لندن او سېنټ پیټرزبرګ ترمېنځ توافق لیک شوے ؤ چې پۀ نتیجه کښې ئې واخان پټۍ بفر زون جوړ شو چې اوس واخان پټۍ له لارې افغانستان او چین ترمنځ پولې سره پاکستان او تاجکستان ترمېنځ هم پوله بېلېږي.

چین لپاره افغانستان پۀ پېل کښې هېڅ اهمیت نۀ لرلو کۀ څۀ هم افغانستان پۀ خپله د عوامي جمهوریه چین جوړېدو نه پس د چین رسمیت پۀ چټکۍ سره پۀ کال ۱۹۵۰ جنورۍ کښې پېژندلے ؤ خو چین پۀ کرارۍ سره افغانستان سره ډپلومېټکي اړیکې پۀ کال ۱۹۵۵ کښې جوړې کړې وې.چین سړې جګړې وخت کښې غېر جانبدارۍ له کبله افغانستان کښې کمیونسټ ګوندونو سره څۀ خاص مرسته نۀ ده کړې البته ساینو-انډین جګړې نه پس د هند پۀ مخالفت کښې سرکاري دورې، عدم تجاوز لوزنامې، تجارت او اقتصاد پۀ اړه توافق لیکونه وشو او دې سره سره شوروي پلوې ډلې کمزورولو لپاره شعله جاوېد مرسته هم جاري وه. پۀ دې اړیکو کښې تودوالے پۀ اوومه لسیزه کښې پېل شو چې کله داود خان راغلو، ثور انقلاب راغلو، او بیا حفیظ الله امین راتګ پورې چین افغانستان پۀ اړه د تذبذب ښکار ؤ چې ايا د افغان حکومت رسمیت وپېژندل شي او کۀ نه؟ دې تذبذب پسې د چین شوروي اتحاد مداخلت وېره وه خو چې کله شوروي اتحاد پۀ دسمبر ۱۹۷۹ کښې پۀ امو سیند افغانستان ته راپورې وتو نو چین لۀ تذبذبه راووتو او چین لپاره اوس افغانستان شوروي ضد سټراټېجک مرکز جوړشو، افغان جهاد پېل شو، د پښتونخوا مزدور کسان پارټي او افغانستان کښې پرو-بېجنګ ګوندونو هم شوروي ضد جګړې کښې برخه واخسته او چین د امریکې او پاکستان پۀ وېنا افغانستان کښې د ګوریلا جګړې لپاره د وسلې رساند شو. پۀ دې جګړه کښې به چین کراچۍ بندرګاه لۀ لارې وسله پاکستان ته رارسوله چې پاکستان به بیا پۀ خپله دا وسله جهادي ډلو کښې تقسیم کوله ولې چې پاکستان نۀ غوښتل چې چین پۀ جهادي ډلو اثرانداز شي البته چین د پاکستان نفوذ ختمولو لپاره پۀ افغانستان کښې شعله جاوېد ډلې او تاجکو ته مستقیمه توګه وسله ورکوله.

پۀ فروري ۱۹۸۹ کښې د شوروي اتحاد اخیرنے پوځي لۀ افغانستانه ووتو، چین د ډاکټر نجیب الله حکومت سره پۀ پېل کښې اړیکې لرلې خو لږ وخت کښې افغانستان کورنۍ جګړې سره مخ شو نو چین پۀ نویمه لسیزه کښې له کابله غېب شو. د طالبانو وخت کښې چین د افغانستان نه نظریاتي او پۀ سنکیانګ کښې سېکیورټي خطر لیدو. چې کله پۀ نېروبي او دارالسلام کښې د امریکې پۀ قونسلګرۍ القاعدې برید وکړو نو چین پۀ اقوام متحده سیکیورټی کونسل کښې پۀ طالبانو د پابندۍ حمایت کړے ؤ ولې چې طالبانو حکومت وخت کښې کابل او شا وخوا سیمې د القاعدې سره حزب الاسلام ترکستاني ډلې او نور وسطي ایشیايي جهادي ډلو لکه اسلامي تحریک ازبکستان او ایغور جهادي کېمپونو مرکز جوړ شوے ؤ. طالبانو عالمي مشروعیت حاصلولو لپاره، امریکايي حمایت ترلاسه کولو لپاره ایران ضد عملیات پېل کړل نو چین تنهائي احساس کړله، پاکستان رامخکښې شو، پاکستان د چین او طالبانو ترمېنځ منځګړے کردار ادا کړو چې طالبانو سره اړیکو کښې به د امریکې او چین تعلقاتو کښې توازن هم پېدا شي او چین به د مذاکراتو له لارې سنکیانګ کښې جهادي ډلو مخنیوے هم وکړي. پۀ فروري ۱۹۹۹ کښې چین او د طالبانو ترمېنځ اړیکې پېل شوې، پۀ کابل، اسلام آباد او قندهار کښې سید محمد حقاني، عبدالسلام ضعیف، ملا محمد حسن اخوند، ملا عبدالرزاق اخوند زاده او ملا عمر سره ملاقاتونه وشو. طالبانو دې هرڅۀ پۀ بدل کښې له چین نه د اقوام متحده پابندیانو ختمولو پۀ لړ کښې مرسته غوښته. چین پۀ بدل کښې کندهار، هلمند او ننګرهار کښې ډنفانګ کمپنۍ له لارې پاور ګرېډونه روغ کړل او نور یو څۀ سړکونه جوړ شو، طالبانو حزب الاسلام ترکستاني يعنې ایغور جهادي ډلې ته چین پرضد بریدونه ودرولو لپاره حزب الاسلام ترکستاني ډله پۀ اسلامي تحریک ازبکستان کښې جذب کړه چې دا تاثر ختم کړے شي چې طالبانو چین ضد جهادي ډلې ته پناه ورکړې ده ـ دې جذب سره ظاهري توګه ایغور جهادي ډلې چین ضد عملیاتو پرځاے وسطی ایشیائي جهادي ډلې بڼه خپله کړه ـ چې کله پۀ مارچ ۲۰۰۱ کښې طالبانو د بدها مجسمه والوزوله نو مذهبي تاریخي اړیکو له کبله جاپان او سری لنکا سره سره چین غصه هم راوپارېده، چین یو څۀ وخت د طالبانو بائيکاټ وکړو. نویمه لسیزه ختمېدو نه پس چین پۀ افغانستان وزیر اکبر خان کښې بېرته پۀ متنازعه چاپېریال کښې ډپلومېټکي اړیکې فعال کول غوښتل او داسې ښکارېدل چې کېدے شي چین د طالبانو حکومت تسلیم کولو واله وړومبے غېرمسلمان ملک وي چې وروستو بیا پۀ ۱۱ ستمبر ۲۰۰۱ کښې د چین وفد کابل ته د یو اقتصادي او تکنیکي مرستو یاداشت لاسلیک کړو خو پۀ دې وخت کښې ناین الېون وشو.

پۀ نړیواله کچه د طالبانو پرضد رايه جوړه کړې شوه، چین د امریکې افغانستان ته راتګ لپاره عسکري او استخباراتي کومک وکړو. ناین الېون نه پس زیاتره ملکونو بېلا بېل لاملونو له کبله طالبانو سره مرستې پۀ څرګند ډول تسلیم کولو نه ډډه کوله، چین هم پۀ دې اړه مبهم پاته شوشو. داسې ډېر ثبوتونه شته چې کۀ یو اړخ ته ناین الېون نه پس طالبانو ته چین وسله ورکړې نو بل اړخ ته چین طالبانو پۀ اړه تشویش هم لرلے. ناین الېون نه پس یو ځل بیا بيجنګ د افغانستان پۀ اړه د شکوک و شبهاتو ښکار شوے، کۀ افغانستان یو اړخ ته خطر ؤ نو بل اړخ ته افغانستان یو د معدنیاتو نه ډک قوت او چانس ؤ. چین لپاره افغانستان کښې امریکائي موجودګۍ د ترهه ګرۍ ضد معنا پرځاے جیو سټراټيجک معنا لرل چې امریکا ترهه ګرۍ ضد بیانیې پۀ جواز کښې زمونږ ضد کارونه هم پېل کولے شي نو بل اړخ ته چین لپاره لرې پرتې سیمو کښې د طالبانو موجودګي د تشویش وړ وه چې لۀ کبله ئې ناین الېون نه پس بيجنګ غېرجانبدارۍ نه کار اخستے چې ځان لپاره غېرضروري دښمنان نۀ کړي جوړ نو چین ناین الېون نه پس تر ډېر وخته احتیاط او ابهام نه کار اخستے. چین لپاره پۀ سیمه کښې د امریکې موجودګي داسې وه چې دې سره به جمهوریت پلورنې اېجنډا تر چین رارسي نو پۀ کال ۲۰۰۵ کښې چین پۀ شنګهای کواپرېشن ارګنایزېشن کښې بیان جاري کړو چې امریکا دې پۀ وسطي اسیا کښې خپلې اډې بندولو لپاره وخت متعین کړي. دا یو داسې وخت ؤ چې چین امریکې او طالب ترمېنځ نۀ غوښتل چې یو فریق دې هم جنګ وګټي او نۀ دې دواړو فریق کښې یو فریق پۀ بيجنګ ګوته پورته کړي نو چین دا حل راووباسلو چې ځان مبهم وساتل شي.

چین قونسلګرۍ نهه کاله پس پۀ کال ۲۰۰۲ کښې یو ځل بیا خلاصه شوه. هاغه وخت کښې د افغانستان نوے جوړ شوے عبوري حکومت ته غربي مرستې نه خلاصون لپاره او تجارت ډایورسیفائي کولو لپاره د اقتصادي مرستې ضرورت ؤ او چین د لوګر ولایت عینک (Aynak) سیمې کښې انوېسټمنټ کول غوښتل کوم چې پۀ افغانستان کښې د ميس (Copper) معدنیاتو سرچینه ده. چین پۀ دې اړه معاهده هم کړې وه خو سېکورټي حالات خرابېدل، پۀ کال ۲۰۰۸ کښې اقتصادي بحران سره د میس او نور دهاتونو قیمتونه غورځېدل او لرغوني بدهائي اثار دریافت کېدو له کبله دا پراجېکټ پۀ ځاے پاتې شو. دې معاهدې ختمېدلو افغانستان ته دوه لوے زیانونه ورسول، وړومبے دا چې افغان حکومت دې معاهدې پۀ شکل کښې ۳۹۰ ملین ډالر سالانه ریونیو لیدل چې هغې له لارې سیمه کښې اوږد مهاله استحکام راتلے شو، دوېم افغانستان دا توقع لرله چې چین سره دې معاهدې له لارې مونږ چین له لارې پۀ پاکستان فشار راوستے شو چې هغوي د طالبانو مرستې نه لاس واخلي او یا طالبانو کښې ماډرېټ ډلې ته رانزدې شي.

اشرف غني وخت کښې افغانستان د مارکیټ سره تړلو، صادرات زیاتولو، تجارت ډایورسیفای کولو او خود انحصارۍ (Self-reliance) لپاره کلیدي هڅې شوي. پۀ دې لړ کښې افغان حکومت چین سره بېلټ اینډ روډ منصوبې کښې همکارۍ لپاره د تفاهم یاداښت هم لاسلیک کړے ؤ، د چین له شرق نه وسطي اسیا له لارې تر هیراتان پورې رېل رابطه هم پېل کړې چې هغې له لارې پۀ کال ۲۰۱۹ ستمبر کښې پۀ زرګونو ټن ټالک معدنیات (Talc Mineral) چین ته هم صادر شوي. اشرف غني حکومت کښې اقتصادي سلاکار اجمل احمدي لاندې افغان حکومت صادراتو لپاره انډیا، ترکي، روس، سعوي، یوروپي یونین، قزاقستان سره سره چین ته هم هوايي کاریدار زمینه برابر کړه.

څنګ چې ۲۰۰۱ نه پس سیمه کښې ترهه ګرۍ خطر سیاسي بدلونونه راوستي نو بل اړخ ته ئې اقتصادي بدلونونه راوستي او کیسه جفرافیائي سیاست نه جفرافیائي اقتصاد ته تللې. چین، ایران، روس، هند او پاکستان کۀ یو اړخ ته مذهبي ترهه ګرۍ نه پۀ خطر کښې دي نو بل اړخ ته پۀ هڅه کښې دي چې د افغانستان او شاوخوا سیمو له لارې نړیوال مارکیټ ته ځان ورسوي. پۀ دې هر څۀ کښې چین لېوالتیا لري چې هغه افغانستان له لارې منځنۍ او غربي سیمو کښې انوېسټمنټ او تجارت له لارې خپل اقتصاد ته وده ورکړي. د ټرمپ انتظامیې د چین بېلټ اېنډ روډ منصوبې ضد کارونو هم د افغانستان سیمه اییز توازن لپاره پیېچلتیا جوړه کړ‌ې وه، نو چین کۀ ټرمپ وخت کښې یو اړخ ته امریکائي وتلو (US withdrawal) نه پس سیمه کښې استحکام پۀ اړه فکرمند ؤ نو بل اړخ ته مستقل توګه امریکايي موجودیت هم خلاف ؤ. کۀ مونږ د امریکا، افغانستان او د افغانستان ګاونډي ملکونو ۲۰۰۱ او ۲۰۱۶ دورانیې وخت جي ډي پي تقابلي پرتلیز واخلو نو دا ښکاره کېږي چې د طاقت توازن کښې بدلون راغلے، پۀ ۲۰۰۱ کښې د پاکستان، انډیا، ایران، روس او چین مجموعي جي ډي پي د امریکايي اقتصاد ۲۴ فیصد جوړېدو، يعنې امریکا پۀ دوي څلور چنده وسایل لرل ـ ولې پۀ ۲۰۱۶ کښې هم دې سیمه اییز ملکونو جي ډی پي د امریکايي اقتصاد ۸۴ فیصد جوړېږې یعنې امریکا محض شل فيصد برتری لري. پۀ دې سیمه اییز ملکونو کښې پۀ خاصه توګه چین او هند اقتصادي وده کړې او د دې دواړو ملکونو روابط پۀ پاکستان او ایران منحصر دي، د چین صدر شي جن پنګ خپل لس کلن دور حکومت بېلټ اېنډ روډ باندې پۀ داو لګولے کوم چې د چین-پاکستان سي پېک برخه ده بل اړخ ته انډیا د ایران او افغانستان سره مشترکه ټرانزټ لار لپاره هڅې پېل کړي چې پۀ چاه بهار ایراني بندر جوړ کړے شي او هغه افغانستان له لارې د سړکونو او رېل ګاډي پۀ واسطه وسطي اسیا سره وتړل شي. ایران د چین او پاکستان نه انډیا- ایران- چین ګېس پایپ لاین لپاره دوه مېګا پراجېکټ غوښتل او بېلټ اېنډ روډ منصوبه ئې چاه بهار بندرګا سره تړل غوښتل . انډیا چین سره تعلق کښې دلچسپي لري چې چین چاه بهار او وسطی اسیا ترمنځ رېل له لارې رابطه جوړه کړي خو چې دا پراجېکټ د بېلټ اېنډ روډ منصوبې بېنر لاندې نۀ وي ولې چې انډیا پۀ سي پېک اعتراض لري چې دا منصوبه پۀ متنازع سیمې کشمیر راځي خو داسې ښکاري چې افغانستان کښې د طالبانو راتګ او انډیا د جمو او کشمیر خصوصي حېثیت ختمولو لۀ کبله پۀ افغانستان کښې د انډیا او پاکستان دښمنۍ کمېدو امکان نشته.

طالبانو راتګ سره زياتره ملکونه ټولشموله حکومت غواړي چې ټول ملکونه د یو بل ګټو خیال وساتي خو دا یو ګران کار ښکاري ولې چې سعودي او ایران موافق کول یو پېچلے کار دے، د طالبانو هر یو سپانسر پۀ افغانستان کښې خپل خپل کرایه دار لري، کۀ سعودي حزب اسلامي لري نو ایران هزاره ګان، تاجک او یو څۀ پښتانه لري، کۀ پاکستان طالبانو دننه حقاني ډله لري نو بل اړخ ته ئې پۀ طالبان نظر ساتلو لپاره د شمالي اتحاد یو څۀ پخواني وارلارډان او سمګلران راغوښتي. هر یو ملک طالب حکومت کښې خپل خپل خطر ویني که چین ته د ایغور جهادي ډلو نه خطر پېښ دې نو پاکستان ته د ټي ټي پي نه، که انډیا ته د جېش محمد نه نو ایران ته له جېش العدل نه، امریکې ته له القاعدې نه او وسطي آسیا ملکونو ته له اسلامي تحریک ازبکستان نه خطر پېښ دے. نو دې وخت کښې بنیادي چېلنج بېلا بېل قوتونه د یو بل متضاد ګټې موافق کول دي، د هغې نه یو پېکج جوړول دي چې هاغه پېکج ټولو کردارونو ته د ‘امن’ پۀ قیمت قبول وي خو دا وېره هم شتون لري چې ‘امن’ پۀ قیمت جوړ کړے شوے پېکج بهرني کردارونو لپاره ګټور کېدے شي، افغانانو لپاره به داسې قسمه حساسیت او نازک پېکج له لارې راغلے ‘امن’ لکه د قبرستان ثابتېږي چرته چې خاموشي خو وي البته د ژوند اثار نه وي او چين دې ‘امن’ لپاره بنیادي کردار لوبونکے لیدل کېږي، روس د چین پۀ نسبت محتاط انداز کښې د ‘امن’ راوستلو عمل کښې برخه اخلي. بله خبره دا چې طالب اوس پخوا پۀ شان سختي نه شي ساتلے ګنې عالمي مشروعیت بېللو سره سره به اولسي مشروعیت هم بېلي او کۀ اقتصادي ستونځې ختمې نۀ کړې شوې نو پۀ اولسي کچه به هم خلک راپاڅېږي ولې چې د افغانستان اوسنی اولس د نويمې لسیزې نه توپیر لري، د نویمې لسیزې افغانستان اولس جګړې کښې رالوے شوے ؤ او ناین الېون نه پس پۀ دې دوه لسیزو کښې پۀ افغانستان کښې ډېر څۀ بدلون راغلے، چې طالبانو حکومت ته د اولس مشروعیت حاصل نۀ وي نو کۀ عالمي مشروعیت حاصل هم وي نو چلېدل ګران کار دے. بل حقیقت دا دے چې طالبان پۀ خپله هم نۀ شي کولے چې هغوي افغانستان کښې استبدایت (Monopoly) جوړ کړي، هغوي ټول طاقت خپل لاس کښې نۀ شي اخستے ولې چې کۀ دوي داسې کوي نو د طالبانو دننه بېلا بېلې ډلې به یو بل ګرېوانونه نیسي لکه څنګ چې ملا برادر او حقاني ډلې یو بل د اقتدار پۀ تقسیم سره ووهل. دې سره سره یو بل چېلنج چې هغه پۀ خاص توګه د پاکستان دننه مېشت ملتپاله ګوندونو ته پېښ دے چې کۀ چېرې چین سیمه اییز ملکونو ترمېنځ طالب سره موافقت جوړ کړي نو د پښتونخوا ملتپاله به نوی صف بندۍ کښې څۀ کوي ولې چې د پاکستان مذهبي ګوندونو خو مخکښې نه چین پلویتوب اعلان کړے، بل دا چې د کابل سقوط نه یو څو ورځې مخکښې د ټي ټي پي مفتي نور ولي محسود سي اېن اېن ته خپلې انټرویو کښې وئیلي وو چې مونږ اوس ټول ملک پرځاے یوازې د قبائيلي سیمو ضلعې ازاد ریاست جوړول غواړو. د ټي ټي پي دې بیان نه داسې ښکاري چې دوي اوس د القاعدې پرځاے د افغان طالبان تر اثر لاندې دي، لکه څنګ چې به القاعده پۀ ټوله نړۍ کښې خلافت غوښتو نو هغې تر اثر لاندې به ټي ټي پي پۀ ټول ملک کښې شریعت غوښتو او اوس داسې ښکاري چې دوي د افغان طالبان تر اثر لاندې خپل موقف کښې بدلون راوستے او راروان وخت کښې کېدے شي چې ټي ټي پي خپل نوی موقف لپاره د قبایلیت او مذهبي بیانیې امتزاج نه کار واخلي. بل اړخ ته د مولانا فضل الرحمن صېب ګوند فاټا انضمام ضد هلې ځلې بیا پېل کړي چې پۀ پنځلسم ستمبر پۀ اسلام اباد کښې د فاټا ‘عمایدینو’ جرګې له لارې فاټا انضمام مخالفت کړے او سپریم کورټ کښې انضمام ضد روان کېس حمایت ئې کړے، دې سره پۀ دې جرګه کښې وئیل شوي چې د سیمې معروضي سیاسي حرکیاتو باندې دې د ‘فاټا’ خلک اعتماد کښې واخستل شي. نو ښکاري داسې چې راروان وخت کښې کېدے شي ټي تي پي سره خبرو ترو لپاره د نوو ضلعو انضمام واپس کړے شي او دې لپاره د جمیعت مرسته واغستل شي کۀ څۀ هم ټي ټي پي پاکستان خلاف خپل موقف کښې نرمي نۀ ده راوستې، د دې مخنیوی لپاره باید پۀ پاکستان کښې مترقي، قامپاله ګوندونه رایوځاے شي او یو مشترکه بیانیه دې وړاندې کړې شي چې پۀ عالمي کچه نوې صف بندۍ کښې مذهبي فاشزم لپاره پېدا شوے سپېس ځاے ونیسي ولې چې کابل کښې د طالب راتګ سره به دلته مذهبي سیاست ته اکسیجن ملاوېږي.

افغانستان چې د سترې لوبې (Great Game) وخت کښې د زار روس او برطانوی هند ترمېنځ بفر زون حېثیت لرلو، نن خپل پخوانے موقعیت برعکس د یورېشیا او جنوبي اسیا، او ختیځ آسیا او لویدیز اسیا ترمېنځ د پل موقیعت خپل کړے، افغانستان اوس پۀ سوېل کښې سي-پېک او پۀ شمال کښې چین-وسطي اسیا-غربي اسیا ترمېنځ راګېر دے او بره پرې ښاماران ګرځي.