د پښتنو او کردود نسلیت او شناخت جنګ – ډ. سهېل خان

 

ښاغلي ډاکټر سهېل خان دا لیکنه تېرې میاشت د پاره کړې وه، خو پۀ وخت تر مونږ د نۀ را رسېدو لۀ امله تېره ګڼه کښې خپره شوې نۀ وه.

دې لیکنه کښې د پښتنو او کردانو د نسلیت او شناخت د جنګ تر سرلیک لاندې خبره شوې ده. خېبر پښتونخوا کښې تېره میاشت تحریک انصاف )د فوج او طالبانو مخلوط حکومت( یو قانون پاس کړے دے چې تر مخه ئې د دې سیمې معدنیات او قدرتي وسائل پۀ حکومتي تحویل کښې د اخستو بِل پاس کړے دے.

عوامي نېشنل پارټي باور لري چې پۀ یوه سیمه کښې اوبۀ دي کۀ غر، اونه ده کۀ غنه، ځنګل دے کۀ ورشو، کښتونه دي کۀ کندې، سیندونه دي کۀ راغونه؛ د زمکې لاندې دي کۀ د زمکې د پاسه، هر څۀ د ځائي اولس فطري ملکیت دے او د ځائي اولس دغه د ملکیت حق دې تسلیم کړے شي.

د دغه معدنیاتو لوټلو د پاره چې د اولس تر منځه د جګړو کوم جواز تراشلے کېږي، د دې منځ نه وړلو د پاره باید د مرجر نه پس د منظور شوو اصلاحاتو نفاذ د پاره دغه سیمو کښې کوټلي او چټک ګامونه پورته کړے شي. د زمکې ګړداوري او پټوار دې هلته منظم کړې شي، هلته دې د ادارو قیام یقیني کړے شي او هلته دې د شته وسیلو د پاره د هنري تربیت مرکزونه، د متعلقه معدنیاتو پۀ اړه د معلوماتو بشپړتیا او د صنعتونو پرانسته یقیني کړې شي. اولس درته د بارودي ماینونو د لرې کولو وائي، تاسو د معدنیاتو ماینونو پسې مټې رانغښتې دي.

نړۍ کښې مېشته ټولو محکومو او مظلومو قامیتونو د پاره اواز پورته کول او هغوي سره ودرېدل د قام پرست سیاست بنسټیزه نکته ده، خو شروع د خپل کور نه کېږي.

د پښتنو او کردانو تر منځه دغه اړیکې دې نورې هم پۀ اکادمي کچ وسپړدلې شي.

موجوده وخت کښې د قام او نسلیت د تحفظ جنګ نړۍ کښې دوه قامونه ښۀ پۀ زړۀ ورتیا سره کوي چې یو پښتون دے او بل کرد – ولې د دواړو قامونو فکر، روزنه، جدوجهد کښې د ډېر څۀ مشابهت سره سره ځینې توپیرونه هم موجود دي. مشابهت او توپیر دواړه بلها څېړنې ته اړتیا لري. ډېره د کار موضوع ده. دواړه قامونه خپلې کامیابۍ او ناکامۍ د یو بل سره شریکولې شي او دواړه یو بل نه ډېره زدکړه هم کولې شي.

کال 2014 کښې زۀ ترکي ته یو کانفرنس ته تلے وم. هلته د ډېرو پوهانو سره ملاو شوم او د یو ډېر لوے محقق ډاکټر احمد آپے د خولې مې دا خبره واورېدله چې “کرد” قوم در اصل “پښتون” قام دے، ځکه چې د دوي جسماني ساخت، فوکلور، مزاحمت او د مېلمستیا خاصیتونه ټول د پښتنو پۀ شان دي. پۀ دې موضوع ځان له لیکل پکار دي. اوسني ارټیکل کښې به دا جاج اخلو چې د کردو او پښتنو منځ کښې کوم شیان یو شان او کوم توپیر لري.

تېره ورځ مې د قام، قامیت، نسل، نسلیت او ژبې سره د تعلق پۀ موضوع د قامي تحریک دوو نبض شناسو ډاکټر خادم حسېن او خان زمان کاکړ )هیله لرم چې ډېر زر به ډاکټر شي( سره بحث کولو. خان زمان کاکړ وئیل چې “قامیت ختمېدے هم شي، پېدا کېدے هم شي” – ما سوچ کاوۀ چې دغه جمله پښتون قام باندې سل پۀ سله فِټ ده – ولې تر دې مهاله دغه خبرې پۀ “کرد” قام ولې اثر ونۀ کړو. راځئ چې لږ بحث پرې وکړو.

اول د کردو لږ تعارف کوو.

کرد قام:

کرد قام پۀ مشرقي ترکیه، قطبي نمر خاتۀ غاړې ته د عراق او د ایران سوېل لوېدیځ نه علاوه شام کښې مېشته دے. هم دغه علاقې پخوا د دوي فطري ریاست “کردستان” ؤ. د دوي ژبه “کردي” او “عربي” ده. د کردۍ دوه غټې لهجې “سوراني” او “کورمانجي” دي او وړې لهجې ئې “ګوراني” او “ځاځه” دي. کردي ژبه هم لکه د پښتو د انډو ارین ایراني نسل سره تعلق لري. پۀ کردۍ ژبه د فارسۍ او پښتو ژبې واضحه اثرات دا ښائي چې د کرد قام افغانیت او پښتونولۍ سره تړون پاتې شوے دے.

د کردو ابادي د پینځۀ دېرش نه تر څلوېښت (40-35) میلیونه ده. د بي بي سي د یو راپور تر مخه منځني ختیځ کښې کرد څلورم غټ نسل دے. د ټولو نه زیات کرد پۀ ترکیه کښې مېشته دي چې تعداد ئې شل (20) میلیونو نه زیات دے. ایران کښې یوولس (11) میلیونه، عراق کښې نهه(9) او شام کښې دوه(2) میلیونه کرد اباد دي.

کردیان ډېر مېلمه دوست خلق دي. پۀ خندا مړۀ دي. خندا خوښوي. پۀ تعریف کولو کښې ډېر پراخه دي. ډېر لوستي او پُر امنه خلق دي.

د کردو او پښتنو مشابهت:

  1. خپل وسائل پردے اختیار:

دواړه قامونه خپل وسائل لري، ولې اختیار ئې د بل دے. د پښتنو پۀ فطري وطن قدرتي وسائل لکه ځنګلات، معدنیات، ګېس، کوئله، غرونه، ښکلا بلها ډېره ده. دغه رنګ د فطري کردستان د ښکلاګانو نوم The Garden of the Eden دے. )بائبل کښې د ایډن باغ هغه جنت دے چې الله پاک خپل اولني مخلوق له جوړ کړے دے(. هر کال پۀ زرګونو سېلانیان د ایډن باغ سېل له راځي. پۀ عراقي کردستان کښې ‘کرکوک’ د تېل د پېداوار د پاره مشهوره علاقه ده، ولې د کرد خلقو لاس رسي ورته نشته. د کرکوک تېل دوي خپله نۀ شي خرڅولے، ځکه چې د عراق مرکزي حکومت د کردو تېل خپله خرڅولو باندې پابندي لګولې ده. حد دا دے چې دوي د تېل خپل ضروریات د نورو هېوادونو نه پوره کوي. دواړه قامونه د خپلو وسائلو لپاره خپل وطن کښې سامراج لري. هم دغه وجه ده چې دواړه قامونه فطري مزاحمتي مزاج لري.

  1. غېر فطري تقسیم:

څنګه چې پښتانۀ یو قام دے او د نړۍ پۀ بېلابېلو جغرافیو کښې وېشلے شوے دے؛ دغه رنګ کرد هم پۀ څلورو هېوادونو کښې تقسیم دي. دغه تقسیم دواړو باندې ځانګړي اثرات غورځولي دي. د طبعي مېلان نه راواخله تر د جسماني ساخت او د ژبې د اثراتو نه واخله د شناخت تر مسئلې پورې – ډېرې مسئلې راته پېښې دي.

پښتانۀ پۀ افغانستان، خېبر پښتونخوا، جنوبي پښتونخوا، کراچۍ، هندوستان او د نړۍ نورو هېوادونو کښې د فطري او غېر فطري جغرافیې لاندې ژوند کوي. نو، کردیان هم د ترکیه، عراق، ایران او شام د جبر لاندې راګېر دي. دې غېر فطري تقسیم د دوي پۀ شناخت او قامیت باندې نوي سوالونه راپورته کړي دي.

  1. د جغرافیې ارتکازي اثرات:

هر کله چې یو قام پۀ بېلابېلو جغرافیو کښې تقسیم شي نو د تعلیم، شعور، پوهې، اقتصاد او بریالیتوب ارتکاز ئې د عدم توازن ښکار شي. هم دغه کار پښتنو او کردیانو دواړو سره شوے دے. پۀ عراق کښې کردیانو ته نیم خود مختاره حقوق حاصل دي او پۀ 2005 کښې عراق کښې دوي خپل ‘کردستان ریجنل ګورنمنټ’ (KRG) جوړ کړو چې لۀ امله ئې درې صوبو توهب، ایبرل او سلېمانیه کښې خپل حکومتونه جوړ کړل. دغه حکومتونو د کرد خلقو پۀ اجتماعي پوهه او اعتماد کښې بلها اضافه وکړه.

دغه رنګ پۀ افغانستان کښې د اشرف غني او خېبر پښتونخوا کښې د 2008 د عوامي نېشنل ګوند حکومت هم د پښتنو پۀ اجتماعي شعور او اعتماد کښې د اضافې سبب ګرځېدلے دے؛ ولې مجموعي توګه د دوي دواړو قامونو ارتکازي اثرات هم د عدم توازن ښکار شوي دي چې پکښې ځینې علاقو کښې د محکومۍ تاثر زیات شوے دے.

  1. سیاسي قامي تحریک:

د پښتنو د قامي او سیاسي تحریک (1929) د باچا خان او د هغۀ د خدائي خدمتګارو ملګرو لۀ قربانیو څخه عبارت دے نو بل خوا پۀ کال 1946 کښې د کردستان ډېموکرېټک پارټۍ بنیاد کېښودو او هم دغه تحریک نن د کردستان ریجنل ګورنمنټ پۀ جوړېدو خپل قامي مرام وموندو.

البته دواړو قامونو کښې بنیادي فرق دا دے چې د سامراج instrumentation کردیان مضبوط کړل او پښتانۀ ئې کمزوري کړل.

  1. مذهب او پېشې:

پښتانۀ او کردیان دواړه مسلمانان دي. دواړه قامونه پخوا ډېر سیکولر وو خو دواړه د تشیع خلاف استعمال کړے شول. د ایران او عراق جنګ کښې کردیانو د خپل شناخت د جنګ لپاره د سني او شیعه جنګ ته ور ودانګل. د دې پۀ رد عمل کښې عراق پۀ کردیانو ‘اپرېشن انفال’ شروع کړو او پۀ زرګونو کردیان ئې ووژل، ولې چې کله عراق پۀ کوېت حمله وکړه نو ټول کرد د محکوم کوېت سره ملګري شول او د عراق د جبر خلاف ئې عملي ګامونه پورته کړل.

پښتانۀ او کرد دواړه د کرکیلې شوقیان دي. پۀ خپلو غرونو او پټو اونې بوټي، مېوې، سبزیانې او نور فصلونه کري او خپل ضروریات تر سره کوي.

د کردو او پښتنو تر منځ توپېرونه:

  1. تشدد او عدم تشدد:

دواړه تحریکونه د عدم تشدد د فلسفې پۀ بنیاد شروع شوي وو؛ ولې کرد د شلمې صدۍ پۀ اخرنۍ لسیزه کښې تشدد طرف ته راوپارول شو. دغه تکنیکي غلطۍ دوي له ډېر زیان ورکړو او پۀ لکهونو کردیان پکښې مړۀ شول. دې عمل سره د کردو پۀ عمومي ساختیاتي تړون اثر وغورځېدو او دوي فوجي ټرېننګونه واخستل. خصوصاً د کرد ښځو فوج طرف ته پاملرنه وشوه.

عراقي کردستان کښې د پارلېمان دېرش فیصده (30%) برخه پۀ ښځو مشتمله ده. وئیلے شي چې کرد ښځه د سړو نه زیاته بهادره وي. د دوي دا عقیده ده چې کوم دښمن د ښځو د لاسه مړ شي، هغه نېغ جهنم ته رسي.

  1. ژبه او شناخت:

موسيٰ اېنتهر د خپلې مورنۍ ژبې ‘کردش’ لپاره پۀ ترکیه کښې تحریک وچلولو. پۀ کال 1992 کښې کردو د خپلې ژبې لپاره تحریک چلولو باندې شهید کړو. پښتنو ته به باچا خان وئیل چې کوم قام نه ژبه ورکه شي، هغه قام ورک شي. پۀ پښتنو او کردو کښې بل توپیر دا دے چې کومو پښتنو نه پښتو ژبه هېره شوه، هغوي پښتانۀ پاتې نۀ شول. ولې کردو بله ژبه خپله کړه خو قامیت او نسلیت ئې ونۀ بائیللو. د هندوستان پښتنو ژبه هېره کړه نو قامیت ئې ختم شو، ولې کردو خپل شناخت برقرار ساتلے دے. د پاکستان ریاستي ډهانچه هم د شروع نه پۀ دې کار کوي چې د پښتنو نه خپله ژبه هېره کړي. د یو تحقیق مطابق صرف نهه فیصده (9%) پښتانۀ خپله ژبه کښې لیک کولے شي؛ باقیمانده صرف پښتو وئیلې شي. د پي اېچ ډي یو بل تحقیق چې د پښتنو پۀ نهه (9) ضلعو کښې شوے دے، دا نتیجه راویستې ده چې اتۀ شپېتۀ فیصده (68%) پښتانۀ خپلو بچو ته پۀ پښتو کښې زدکړه ښودل نۀ غواړي. هم دغه وجه ده چې پښتنو ته نن د شناخت برقرار ساتلو سوال مخې ته پروت دے.

 

دا هم ولولئ

باچاخان ټرسټ اېجوکېشن فاونډېشن د نوي سحر پۀ تلاش – ډاکټر سهېل خان

د باچاخان ټرسټ جوړول د سل کلن قامي تحريک هغه مرام ؤ چې بنسټ ئې …