Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
د مسلسل مبارزې سل کاله
پۀ دې کښې هېڅ شک نشته چې د نړۍ هر قام لۀ قدرت څۀ نا څۀ داسې خوبۍ ورکړې وي چې هغوي پرې نۀ صرف ناز کولے شي بلکې دغه خوبۍ هغوي لۀ نورو بېلوي هم، يعنې د امتياز سوب هم ګرځي . پۀ دې تله کۀ پښتانۀ تلو نو داسې ښکاري چې قدرت پرې لۀ نورو قامونو نه لږ زيات مهربانه دے ځکه چې کۀ رنګ او جوثې ئې ښائسته ورکړې دي نو د مټو پۀ زرو هم لۀ چا هم کم نۀ دي، کۀ وګړي ئې زيات دي نو ولولې هم لري، کۀ باتوري پکښې شته نو روايات هم لري، کۀ تاريخ ئې د لويو لويو کارنامو نه ډک دے نو پۀ جغرافيائي توګه هم د ځمکې پۀ يوه داسې ټوټه پراتۀ دي چې د اوس نه نا بلکې د زمانو زمانو راهسې د نړۍ پۀ مخ يوه بېله ځانګړتيا لري . خو دا د تصوير يو اړخ دے او کۀ دا اړخ او تصوير څومره هم ښائسته دے خو لۀ بده مرغه بل اړخ هم دومره تريښ او نوکارې نوکارې دے ځکه چې کۀ مونږ د تاريخ پاڼو ته ځېر شو نو معلومېږي چې پښتانۀ پۀ مجموعي توګه کله هم د يوې اوږدې مودې لپاره پۀ امن کښې پاتې شوي نۀ دي يا پرېښودے شوي نۀ دي، بلکې پۀ هر دور کښې د جنګونو سره مخ پاتې دي . کۀ پۀ دې لارو د سکندر اعظم پوځونه زغلېدلي دي نو د غزنوي لښکرې پرې هم تېرې شوي دي، کۀ مغل راغلے دے نو سکهانو هم خپل وس کړے دے، کۀ انګرېز چپاؤنه کړي دي نو د اسلام پۀ نامه خو هر دور کښې پښتون وجود غوڅ کړے شوے . کۀ د اسلام پۀ نامه پښتون تقسيم او وهلے شوے دے نو پۀ تربګنيو هم لۀ برمه پرېوتے دے، کۀ خپل منځي بې اتفاقيو ځپلے دے نو د اغيارو پۀ لمسون ځينو خلکو خپل قام ته زيان رسولے دے. اوس سوال دا راپېدا کېږي چې اخر ولې يو داسې قوم د تاريخ پۀ اوږدو کښې د نورو قامونو نه وروستو پاتې کېږي کوم چې د همعصر يا ګاونډي قامونو نه کۀ زيات نۀ دے نو پۀ څۀ هم کم نۀ دے. بيا د پښتنو د بېدارۍ لپاره د پير روښان پۀ شان چلېدلي تحريکونه مونږ ته دا هم ښائي چې نۀ صرف دوي پۀ حالاتو پوهه وو بلکې د خلکو پۀ چالونو هم پوهېدل . نو بيا ولې ئې د تاريخ پۀ اوږدو کښې ورځ زبونه او ګرېوان څيرے دے؟ کۀ تاريخ مونږ ته د حادثو، پېښو، مړانو، شکستونو قيصې کوي نو هم دغه تاريخ مونږ ته د حالاتو د جاج اخستو موقع هم راکوي، هم دغه تاريخ مونږ ته د يو قام د پرمختګ يا زوال داستان هم بيانوي، او هم دغه تاريخ مونږ ته زمونږ کړمې هم پۀ ګوته کوي . خو د دې لپاره د سترګور ضرورت وي، د پوهه او دانا ضرورت وي، د يو داسې تن ضرورت وي چې هغه نۀ صرف د تېر وخت نه خبر وي بلکې د موجوده سره سره ئې پۀ راتلونکي وخت هم نظر وي . هم داسې يو لوے سړے قدرت پښتنو لۀ پۀ يو داسې وخت کښې ورکړو کله چې هر خوا د غفلت، ناپوهۍ، زبون حالۍ، بدحالۍ، ځان ځانۍ او غلامۍ تيارې خورې وې . وطن د پښتنو ؤ خو واک د شين سترګي پېرنګي ؤ، محنت مشقت د پښتنو ؤ خو خواږۀ ئې د ملکې وو، سختې د دوي وې او مزې د پېرنګي سرکار وې . دا هر څۀ بلکې د پښتنو پۀ حقونو دا ډاکه پۀ رڼا ورځ روانه وه، د زمانو زمانو نه ازاد پښتون د غلامۍ پۀ زنځيرونو کښې ښکېل ؤ، نۀ چا ته پير روښان ياد ؤ او نۀ چا سره د خوشحال بابا د تورې غم ؤ، بس پېرنګے ؤ، د هغۀ لاسپوڅي وو، حکم ؤ او د حکم تعميل ؤ. د پېرنګي فرمان به حرف اخر ؤ او خلکو هم دغه خپله برخه نصېب منلے ؤ. خو هغه د چا خبره چې کۀ د ظلم شپه څومره هم اوږده ولې نۀ وي خو د نمر څيره ضرور راخېژي. هم دغه د وېرې، غلامۍ، ناامېدۍ او بې وسۍ پۀ چاپېر چل کښې فخر افغان باچاخان سترګې وغړولې . دغه هاغه روح ؤ چې ناقلاري وه پکښې، دغه هاغه سترګې وې چې د پښتنو سره ئې د پېرنګي ظلم او زياتے نۀ شو ليدے، دغه هاغه سړے ؤ چې پۀ ناروا غلے نۀ شو پاتې کېدے، دغه هاغه زړۀ ؤ چې د ازادۍ خوب ئې ليدو، دغه هاغه وجود ؤ چې پۀ غلامۍ کښې ئې ساه تنګېده او دغه د وخت هاغه مبارز ؤ چې کۀ خبره ئې کوله نو پۀ دليل ئې کوله . باچاخان پۀ ځوانۍ کښې نۀ صرف د پېرنګي پۀ چالونو پوهه شوے ؤ بلکې پۀ دې هم رسېدلے ؤ چې څۀ کول دي او څنګه کول دي . کۀ څۀ هم پۀ دغه وخت کښې پۀ مختلفو سيمو کښې د پېرنګي پر ضد مختلف کوششونه روان وو او خلکو د وسلې پۀ زور خپل مقصد ترلاسه کول غوښتل خو باچا خان چې د هر څۀ جاج ئې اخستے ؤ، پۀ دې نتيجه رسېدلے ؤ چې د پېرنګي مقابله صرف پۀ يو هنر کېږي او هغه هنر “عدم تشدد” ؤ . ځکه نو باچاخان د عدم تشدد چغه پورته کړه؛ دا چغه باچاخان ځکه پورته کړې وه چې د وسلې پۀ جنګ کښې د بائيلات خطر وي خو عدم تشدد يوه داسې مبارزه ده چې د بائيلات پکښې هډو سوال نشته ولې ګټه ئې يقيني وي. خو مسئله دا وه چې پښتانۀ جنګونو او د مغلو او پېرنګي چالونو دومره زورولي وو چې د تعليم کچه ئې د نشت برابر وه او د باچاخان پۀ فلسفه پوهېدو لپاره د پوهې او تعليم ضرورت ؤ . باچاخان پۀ دې هم پوهه ؤ چې تر څو پورې يو قوم د غلامۍ، ازادۍ، خپل حقونو او سياست پۀ معني نۀ وي پوهه تر هغې هغه پۀ خپل مقصد کښې نۀ شي کاميابېدے . هم دغه شان باچاخان ته دا هم ادراک ؤ چې کۀ يو قوم څومره هم تکړه ولې نۀ وي خو کۀ خپل مېنځ کښې سره وران وي، دشمنۍ او تربګنۍ وي نو هغه د پېرنګي پۀ شان د قوت څۀ چې د يو وړوکي ټولګي مقابله هم نۀ شي کولے . هم دا وجه وه چې باچا خان پۀ پښتنو کښې د اتفاق، روغې جوړې، سولې، شعور او پوهې لپاره کال ۱۹۲۱کښې د “انجمن اصلاح الافاغنه” بنياد کېښودو او هم د دې سوچ لاندې ئې اتمانزو کښې د پښتنو د بچو د روڼ او روښانه راتلونکي لپاره د ازاد سکول بنياد هم کېښودو . باچاخان غوښتل چې پښتانۀ د پوهې او تعليم پۀ کاليو ښائسته شي، هم دغه سوچ ؤ چې بيا وروستو د خدائي خدمتګار تحريک سوب جوړ شو . دغه شان باچاخان د پښتنو د خبر ساتلو لپاره “پښتون” شروع کړو . باچاخان غوښتل چې پښتانۀ خپله ژبه زده کړي او پۀ خپله ژبه کښې ليک لوست وکړي . دغه شان بيا د وخت او د سيمې حالاتو د سمي سره سم پۀ سياسي ډول د پښتنو د حقونو د مبارزې لپاره د هند د وړې وچې لوے سياسي قوت ال انډيا کانګرېس سره يو ځاے کېږي او د پښتنو د حقونو خبره ښۀ پۀ جار او ډاډ کوي او دنيا ئې نۀ صرف اوري بلکې مني ئې هم . يا خو څو کاله وړاندې پښتون هغه ؤ چې تيت پرک ؤ، زبون حاله ؤ، د غلامۍ پۀ زنځيرونو کښې ښکېل ؤ، لار ئې نۀ وه، لارښود ئې نۀ ؤ او يا بيا څو کاله پس د فخر افغان پۀ مشرۍ کښې پښتنو د عدم تشدد پۀ لار د خپل مير ټاکنه کړې وه . دا کۀ يو خوا د يو لوے سياسي بصيرت نتيجه وه نو بلخوا باچاخان لۀ خداے پاک د خدائي خدمتګارو پۀ شکل کښې داسې تکړه، بې لوثه، بې غرضه، درانۀ،بې مثله او بې بدله ملګري ورکړي وو چې د باچاخان سره پۀ هره سخته کښې لکه د غر ولاړ وو. هم دغه د باچاخان “افغان جرګه”، “انجمن اصلاح الافاغنه”، “خدائي خدمتګار تحريک”، “پښتون” او سياسي هلې ځلې وې چې پښتنو لۀ ئې د ژبې سره سره د منزل پۀ لور لار هم ورکړه . دې تحريکونو کۀ يو خوا سياسي سوچ لۀ وجود ورکړو نو بلخوا ئې د ادب او شاعرۍ پۀ اسمان داسې لوئې لوئې نامې وزېږولې چا چې د قلم پۀ ژبه د پښتنو د ژوند حالات سانده او سندره کړل . نن د دغه سختيو، مصيبتونو ګاللو او بندونه تېرولو نتيجه ده چې پښتون د خپل حق تپوس کوي . کۀ پۀ سياسي توګه پۀ ملک کښې د جمهوريت خبره وي او يا بيا د خپلو حقونو، د دغه تحريک وارث عوامي نېشنل ګوند پۀ هر ځاے لکه د غر ولاړ وي . د رهبر تحريک خان عبدالولي خان سياسي مقام، قد او اهميت نن يوازې د يو ملک پۀ کچ نا بلکې د نړۍ پۀ کچ منلے بللے دے . څوک چې پۀ سياست پوهېږي نو هغه رسي چې ولي خان پۀ کومو کومو حالاتو کښې د اولس د حق، د جمهوريت او د ائيني حقونو تحفظ کړے دے او پښتنو ته ئې د خپل حق غوښتلو کومه لار او ژبه ورکړې ده . هم دغه سوچ دے چې کۀ دې ملک لۀ ئې د درې اويا ائين ورکړے نو د اتلسم ائيني ترميم پۀ شکل کښې ئې د صوبو حقونه هم محفوظ کړي دي، کۀ صوبې لۀ ئې نوم ورکړے نو پۀ خپله ژبه کښې د تعليم ګام ئې هم پۀ خپل حکومت کښې اخستے ؤ . کۀ څۀ هم د پېرنګي نه پس هم حالات لا زيات خراب وو او باچاخان او ولي خان جېلونو کښې بنديوان ساتلي شوي دي خو د جمهوريت پۀ خاطر د دغه سوچ سفر د پيپلز ګوند، نېپ او عوامي نېشنل ګوند پۀ شکل کښې جاري ساتلے شوے . نن کۀ اسفنديار ولي خان ته ګورو نو د اتلسم ائيني ترميم پۀ شکل کښې صوبو ته خپل حق راوړل د يو خوب پوره کېدل دي، صوبې لۀ نوم ورکول کۀ يو لوے قام لۀ خپل شناخت ورکول دي نو بلخوا د خپل حق پۀ خلکو منل هم دي . نن د ستر باچاخان او ولي خان د تلين پۀ دې مياشت کښې يو خوا کۀ د هر کال پۀ شان يو ځلې بيا د بابا او رهبر تحريک د نظريې او سياست وارثان او پتنګان او د خدائي خدمتګارو بچي ښۀ پۀ جوش او ولوله د دواړو لويو هستيو د مرام او پښتنو ته د ښودلي سبق اعاده کوي نو ورسره د فخر افغان د لوے او تاريخي ګام سل کاله هم پوره شو، دا هغه ګام دے چې پښتنو لۀ ئې هغه هر څۀ ورکړل چې دوي ئې د پېړيو پېړيو راهسې خوبونه ليدل او لا لګيا دے خپل سفر، هلې ځلې جاري ساتي او تر هغې به دغه تحريک، سفر، يون او مزل جاري وي تر څو چې پښتنو ته پۀ حقيقت کښې خپل حقونه ترلاسه شوي نۀ وي.
خپل نصاب خپل کتاب، خپله خاوره خپلې وږمې، خپل سپرلے او خپل ګلاب
د ستر باچاخان بابا قول دے “چې د کوم قام نه خپله ژبه ورکه شي هغه قام ورک شي او کوم قام ته چې خپله ژبه سپکه شي هغه قام سپک شي”.
ډېر عامو خلقو څۀ چې ډېرو ښو ښو شاعرانو، اديبانو، عالمانو، فاصلانو او دانشورانو هم څوڅو وارې د دې پېغورونو اعاده کړې ده چې د پښتنو مشرانو پښتنو لره لاس ته څۀ راوړل؟ مونږ ورته د اتلسم ائيني ترميم پۀ صورت کښې خپلې لاس ته راوړنې يادوو چې د ټول عمر جدوجهد اخر رنګ راوړۀ او د ظلمتونو تورې شپې سبا شوې.
صوبائي خودمختاري،د صوبې نوم خېبر پښتونخوا، پۀ خېبر پښتونخوا کښې نهه پوهنتونونه، پۀ سلګونو کالجونه او پرائمري سکولونه، پۀ سلګونو هائي سکولونه او هائير سېکنډري سکولونه، نوبيا د دغه سکولونو او کالجونو د پاره د پښتونخوا خېبرټيکسټ بک بورډ لۀ اړخه د پروفېسرډاکټر فضل الرحيم مروت پۀ چئيرمېنۍ، د صوبې د ګران او محترم زلمي وزيراعلٰى اميرحېدرخان هوتي پۀ مشرۍ او د تعليم د وزيرمحترم سردار حسېن بابک پۀ ځوان زلمي قيادت، علمي بصيرت او د پروفېسر ډاکټر محمد زبېر حسرت پۀ شاعرانه صداقت او ادبي ديانت کښې پۀ اول وار د پښتو ژبې نصاب (٢٠٠٩)د اول جماعت نه تر دولسم جماعت پۀ اول وار جوړونه کۀ نۀ وے نو نن به هم پۀ سکولونو او کالجونوکښې د پښتو دکتاب نوم او نشان نۀ ؤ.
دغو ښاغليو د پښتو د سرلوړۍ او د پښتنو د جګو شملو ساتلو پۀ روڼ روښانه او سپين سپېځلي نيت د پښتو پۀ دغه اولني نصاب کښې د خپلې خاورې، خپلې وږمې او دخپل وطن ښېرازه سپرلي خپل ګلابونه رامخې ته کړل او د دې وطن ادنٰي، اوسط او اعلٰي درې واړو طبقو پۀ اول ځل وليدل چې پۀ دغه نصاب کښې نۀ صرف پښتو، پښتون او پښتونخوا شامله شوه بلکې د پښتونخوا هاغه شاعران، اديبان، عالمان، فاضلان ، پښتانۀ اتلان ، سرخېلان او دانشوران پۀ کښې هم شامل شول چې د پاکستان جوړېدو نه پس پرې پۀ خپل وطن کښې بندېزونه او قدغنونه وو. پۀ دغسې خلقو کښې فخر افغان باچاخان عبدالغفارخان، فقيرايپي، حاجي صاحب ترنګزے ،کاکاجي صنوبر حسېن، فضل رحيم ساقي، فدا عبدالمالک،غني خان، اجمل خټک، قلندرمومند، ميرمهدي شاه مهدي باچا، ولي محمد طوفان، سېف الرحمان سليم او همېش خليل شامل دي چې د پښتو د دغې اولني نصاب د خپل کتاب زينت ښائست، ښکلا او ځلا وګرځېدل. باچاخان او خدائي خدمتګاري پۀ کښې پۀ اول وار مخې ته راغله او د پښتنو اتلانو سره پۀ کښې قامي شهيدان لکه سرتورفقير، فضل قادر شهيد، معصومه ابۍ، د قيصه خوانۍ شهيدان، د اتمانزو شهيدان، د پاتۍ ټکر شهيدان، د بابړې شهيدان، د هاتي خېلو او سپين تنګي شهيدان هم پښتون اولس او زلمي کول طالب علمانو ته پۀ ډاګه کړے شول. دا هرڅۀ او د دې نه هم ډېر څۀ د خېبرپښتونخوا د ټېکسټ بک بورډ پۀ پښتو نصاب کښې پۀ اول ځل شامل کړے شول چې لۀ دې وړاندې پۀ کښې نۀ وو شامل. دغه رنګ رياضي، تاريخ، اسلاميات هم پۀ اول ځل د اردو او انګرېزۍ پۀ ځاے پۀ پښتو کښې د چاپ کتابونو پۀ صورت کښې مخې ته راغلل چې اوس پۀ تعليم کښې د يو خاموش انقلاب نه پس موجوده حکومت بېرته وښکل.