د باچاخان د عدم تشدد فلسفې ته بېرته کتنه – انجینئیر اعجاز ایسپزے

متعلقه مضامين

کاروان لا روان دے   ( ‌‌‌ډرامه) – ليک: انجنئير اعجاز يوسفزے

د انجمن اصلاح الافاغنه سترې ځانګړتياوې – انجنئير اعجاز يوسفزے

اجمل خټک او مترقي قام پرستي – انجنئير اعجاز يوسفزے

 

باچاخان هغه مارشل رېس ته امن، مينه، زغم، صبر او عدم تشدد وښايو چې د تاريخ پۀ اوږدو کښې پۀ زور، جبر او دهشت باندې بدنام ؤ. بدل او غچ اخستل د پښتونولۍ د دستور نۀ ورانېدونکي توري وو. بدل چې به پرې پورې ؤ نو د هغه پښتون پښتو به نېمګړې او کچه حسابېده.

پادري ټي ايل پينل د روايتي پښتون خوي پۀ دې ټکو کښې بيانوي چې “د بدل )انتقام( ټکي د هغۀ پۀ غوږونو خواږۀ لګي، د هغه ګوزار د درز نه چې چرته پۀ تيارۀ شپه ئې هغه خپل دښمن له ورکوي، پۀ داسې توګه چې مقتول پۀ اخري لحظه کښې هيله پوهه شي چې هغۀ سره چل وشو.”

ونسټن چرچل پښتانۀ داسې يادوي چې “هره کورنۍ بدلې پالي او هر يو ټبر دښمن ساتي. بدي نۀ هېروي او ډېر لږ څۀ پور پاتې شي.”

د نفسياتو پوهان دا باور لري چې خوي او جذباتو کښې د Genes او DNA برخه وي خو دا د دماغ لۀ لارې بدلېدے شي يعني لچک پکښې راتلے شي. خوي خصلت د يو کس څۀ دائمي تقدير نۀ دے بلکې دا پۀ زدکړو، تبليغاتواو تربيت باندې بدلېدے شي.

د يو سړي جذبات د تربيت او پالنې لۀ لارې ساهو کېدلے شي چې د هغۀ فکر، اقدار او ژوند ته د ښېګړې لار وښائي. باچاخان يوه داسې هستي وه چې خپل شډل اولس ئې داسې تربيه کړو چې د ډېرو غضبناکو، بې عزتو او زياتو پۀ مقابله کښې ئې پۀ صبر او زغم عادت کړل.

يو خدائي خدمتګار د باچاخان دا کرشمه داسې يادوي او وائي چې “دا داسې ناشونے کار ؤ چې باچاخان خپل خدائي خدمتګاران پۀ صبر او زغم اموخته کړل لکه چې څوک زمري د غوښې پۀ ځاے پۀ وښو خوراک عادت کړي.” باچاخان د زورور اولس د روحيې او نفسياتو اپوټه هغوي پۀ عدم تشدد راواړول. خدائي خدمتګارو به د باچاخان حکم له د ولي الله د حکم درجه ورکوله او چرته پۀ خلوت کښې ئې هم د سرغړونې تصور نۀ شو کولے.

د خدائي خدمتګار تحريک پۀ دوران کښې مونږ ګورو چې پۀ هغوي ناګفته به ظلمونه وشول . د هغوي کورونه تالا شول، د هغوي د ښځو بې عزتۍ وشوې، د هغوي د کورونو کډې وسوزولې شوې او هغوي سره وحشيانه سلوک وشو خو هغوي بېرته انګته نۀ ده اچولې. پېرنګي به دا خبره کوله چې پۀ عدم تشدد روان پښتون د هغه چا نه زمونږ لپاره زيات خطرناک دے څوک چې تشدد پله مائيله وي. باچاخان دا پوخ باور لرلو چې د تشدد نه کرکه پېدا کېږي او د عدم تشدد نه مينه پېدا کېږي. د يو خونړي تېري نه وروستو ډاکټر خان صاحب چې هغه وخت ميډيکل پرېکټشنر ؤ، د ټکولي شوو خدائي خدمتګارو د معائينې پۀ بنياد چې کوم طبي رپورټ )ميډيکل رپورټ( ورکړے دے، هغه د پېرنګي پۀ شان تش پۀ خولۀ د مهذب قوم لۀ لاسه پۀ خدائي خدمتګارو د شوي بربريت قيصې څۀ داسې بيانوي چې “زۀ دا تصديق کوم چې ما اتيا زخميان د هسپتال د خصوصي نګهداشت پۀ وارډ کښې داخل کړل چې اولس ورله چنده کړې وه، دا د چارسدې هغه خدائي خدمتګار دي چې د شرابو پۀ دوکان د پکټنګ پۀ دوران کښې پوليس پۀ بې دردۍ داسې ټکولي دي چې د هر يو پۀ ګرګه د دېرشو نه سېوا د کوتکونو ژور زخمونه دي. پۀ دوي کښې اکثر زخميان پۀ کټ باندې ستوني ستغ نۀ شي څملاستے ځکه چې د دوي کوناټي غوښې غوښې دي. زۀ حېران شوم چې ما پکښې داسې زخميان هم وليدل چې مخصوص اعضاء ئې پړسېدلي دي او د هغوي د بيان تر مخه يو پېرنګي افسر ورله پۀ وحشيانه توګه زورلي دي. زما پۀ خيال دې غريبانانو سره د ځنګلي ځناورو نه بد تر سلوک شوے دے.”

د صوابۍ نوموړي صحافي ارواښاد فهيم سرحدي چې د صوابۍ پۀ خدائي خدمتګارو کور پۀ کور ګرځېدلے ؤ او پۀ اردو کښې ئې د “فرنټئير پوسټ پبليکېشنز” پۀ زيار يو کتاب “خدائي خدمتگارتحريک کے گمنام سپاهى” ليکلے ؤ، پۀ دغه کتاب کښې هغوي د شاه منصور د ارواښاد امير نواس سيکرټري صاحب دلخراش واقعه بيانوي چې پېرنګيانو پۀ زوره د ګرمو تارکولو کړهي کښې کښېنولے ؤ لېکن د سيکرټري صاحب د زغم حد ئې نۀ شو ماتولے.

د خدائي خدمتګارو سره دا د هغه سپين پوستو د وحشيانه سلوک هندارې دي څوک چې پۀ نړۍ کښې د تهذيب مخکښان يادېږي . تاسو پۀ خپله قضاوت وکړئ چې پۀ دوي کښې تاسوته پېرنګي مهذب ښکاري او کنه دغه شډل بډل پښتون خدائي خدمتګار چې باچاخان ورله د فکر دنيا او د سوچ زاويه بدله کړې وه.

او بيا وروستو چې د سپين پوستو بادارانو پۀ ځاے تور مخي واکمنو د کانګرس د درغلۍ پۀ نتيجه کښې د نو زائيده ملک واګې پۀ لاسو کښې واخستلې نو د باچاخان هغه خدشه رښتيا ثابت شوه چې هغه د کانګرس پۀ کار ډ له کښې د کانګرس درغلو مشرانو ته کړې وه چې “تاسو مونږ د شرمخانو مخې ته واچولو.”

د مسلم ليګ واکمنو او د هغوي بړيسو د غېر ملکي پېرنګي بادار نه دومره تېر ظلمونه پۀ پښتون ليډرشپ او خدائي خدمتګارو وکړل چې تاريخ ئې وبوږناوۀ.

ارواښاد ولي خان پۀ خپل کتاب “باچاخان او خدائي خدمتګاري” کښې ليکي چې “شرمخان خو به صرف ستا وينه وڅښکي او ستا غوښه به وخوري خو ستا کور به تالا نۀ کړي او نۀ به ستا د کور دتور سرو بې عزتي وکړې.” دا هغه واقعات دي چې اوس هم د سړي وينه خوټکوي او زلميان مرګ ته راپاروي خو باچاخان پۀ پېغمبرانه انداز کښې خپل خدائي خدمتګار د امن او د مينې پۀ ژبه پوهه کړي وو او هغوي د هغۀ د تعليم نه د سرغړونې تصور هم نۀ شو کولے.

د باچاخان يو بل نوموړے مخکښ ميروېس نيکۀ هم د قندهار د صفوي ظالم ګورنر ګورګين د مسلسل تېرو او زياتو پۀ ضد د انتهائي قدم اوچتولو نه پښتانۀ منع کړي وو چې دغه خونخوار ګورنر ته د پښتنو خلاف د لوے زور پکارولو پلمه تر لاسه نۀ شي. ځکه چې د پښتنو شلخي ټوپکونو د صفوي شهنشائيت د درنې او نوې وسلې سيالي نۀ شوه کولې. د دغه حکمت عملۍ پۀ ترڅ کښې چې کله پښتنو ته زور او موقع تر لاسه شوه نو پۀ کال 1709ز کښې ئې د هغوي د غلامۍ جغ لۀ غاړې لرې کړو او پۀ کندهار کښې ئې د هوتکي واکمنۍ بنسټ کېښود.

نن هم د پښتون د کورونو او د انغرو نه کۀ دهشت ګردي، ترهه ګري، بد امني، عدم برداشت، جنګ جګړې، شر او فساد څوک لرې کول غواړي نو دغه حل به د باچاخان د سولې، زغم، صبر او عدم تشدد پۀ ژواک کښې لټول غواړي. د افغانستان د فساد پۀ پېل کښې چې هغۀ کومې پېش ګويۍ کړې وې، د پښتنو د بې بها وينې توئېدو او تباهۍ نه پس نن نړۍ هغه ومنلې او د لويو زبر ژواکونو تر منځ دا جنګ اوس د جهاد پۀ ځاے پۀ فساد باندې ومنلے شو چې خشاک ئې پښتون اولس او مېدان ئې د پښتون ټاټوبے دے.

پۀ اوسني مهال کښې چې تشدد، الغاو تلغاو، وسله وال بريدونه، بمي چاودنې د ټولنيز اوسياسي موخو د تر لاسه کولو لپاره د ستراتيژکي وسيلو پۀ څير پکار راوستلې شي نو نوے کهول د عدم تشدد ژواک د يوې وسلې پۀ بڼه د کار د لارې د منلو نه بې برخې دي. د نننۍ زمانې زلمي د حلق نه دا خبره نۀ شي تېرولې چې څنګه يو ساهو مفکوره، يو پرامنه مارچ، يو بې ضرره پرلت، يوه بې نقصانه مظاهره، سول نافرماني، ګرفتاري ورکول، جېلونه ډکول، د چوکیو او اسمبلیو نه استعفٰي ګانې ورکول، ټرېن مارچ، لانګ مارچ، جي ټي روډ مارچ، ماليه ابيانه ټېکس نۀ ورکول، هړتال کول؛ يو تېرے کوونکي بادار، حکومت او يا بل مخالف پۀ لاس اخستلو مجبوره کولے شي )دا ټول د عدم تشدد د جنګ شکلونه دي(. خان زمان کاکړ پۀ خپله يوه مقاله کښې د عدم تشدد د مفکورې علمي او تاريخي بنيادونه برڅېره کړي دي. هغۀ پۀ روزمره ژوند کښې د عدم تشدد ګڼ نور شکلونه هم ښودلي دي لکه د ژبې درست استعمال، دليل، مباحثه، مکالمه، انتخابات، جمهوريت، سيکولرازم، تعليم واٰ ګهي، سماجي او معاشي انصاف، قوميت، جنډر Equality وغېر وغېره ـــ دا ټول د عدم تشدد پۀ اډاڼه ولاړ دي.

موکاليکا بنرجي وائي چې “د عدم تشدد جنګ د ګوريلا جنګ د حکمت عملۍ اپوټه دے. پۀ وړومبي کښې پۀ ښکاره پۀ مېدان د غړېدلو سترګو د وړاندې مبارزه کولې شي او پۀ دوېم کښې پټ پټوڼي، کېموفلاج او پۀ غلا ګوزار کېږي.” هغې د عدم تشدد د مبارزې او د ګوريلا جنګ موازنه داسې کړې ده، “پۀ ګوريلا جنګ کښې ناڅاپه حمله، پۀ لار کښې پټه څارنه او کله کله تېښته پکاروي چې راز داري، Camouflage )ځان پټول(، تېزي او پناه ګاه ته رسېدل اړين لري مګر سول نافرمانۍ کښې تېښته پۀ هر څۀ اوبۀ اړوي او اخلاقي شکست ګڼلے شي. پۀ سول نافرمانۍ کښې به حريف ته پۀ اوچه ډاګه ښکاره پتون وهل کېږي. تربوزک وهلي ګوريلا جنګجو غلي پټ ناست وي او د دښمن انتظار کوي چې پۀ ولقه کښې ئې راشي. ولې د عدم تشدد مبارز د خپلې موخې پۀ لور حرکت کوي. مونږ دا وئيلے شو کۀ خدائي خدمتګار د عدم تشدد پۀ ځاے ګوريلا جنګ کولے نو دا به اوولس (17) کاله ژوندے نۀ ؤ پاتې شوے.”

د مس بنرجي راوښکلې پائيلې تاريخي بېلګو صحيح ثابتې کړې دي. حاجي فضل واحد صاحب د ترنګزو او ميرزا علي خان فقير ايپي چې کومه وسله واله مبارزه کوله، هغه بيخي ناکامه شوه. وړومبي د قبائيلي سيمې پۀ لکړو کښې خپل مرکز جوړ کړے ؤ او دوېم د جنوبي وزيرستان پۀ ګورويک کښې خپل سنګر ټینګ کړے ؤ. پۀ مومندو کښې هم يو وسله وال پاڅون د جهازونو پۀ بمبار باندې وچقولے شو. لېکن د باچاخان د عدم تشدد تحريک چا پۀ زوره غلے نۀ کړے شو. کۀ د تشدد د دغه جنګونو موازنه د باچاخان د عدم تشدد د بې وسلې مبارزې سره وکړې شي نو دا به وبرېښي چې وړومبي پاڅونونه معدوم شول خو عدم تشدد مبارزه د دغو پۀ مقابله کښې زياته بريالۍ شوه او تر اوسه ژوندې ده، پلويان لري، لاروي لري، مټې لري، سينې لري او جذبې لري. د مولانا عبدالرحيم پوپلزئ او کاکاجي صنوبر حسېن مومند اشتراکي هلې ځلې د تشدد پۀ بناء جوړې وې خو بريا ئې ونۀ مونده.

خان زمان کاکړ هم د عدم تشدد پۀ وسيله د باچاخان د تحريک د کاميابو ذکر کوي او وائي چې “باچاخان د عدم تشدد پۀ تګلاره د تاريخ پۀ يو خوني پړاو پۀ يوه جان لېوا غلامۍ کښې د خپل قام بقاء يقيني کړه. باچاخان پۀ خپل کار کښې کامياب شو. هغۀ چې څۀ غوښتل، تر ډېره حده ئې تر لاسه کړل. باچاخان څۀ غوښتل؟ د قبيلويت پۀ تبر مات د پښتنو اندام اندام وجود ئې پۀ يوه قامي سانچه کښې اچول غوښتل، دا د پښتنو د قامي سوال او نېشنلزم اولنے رښتينے مفسر او شارح ؤ، د قامي مقدمې اولنے مدعي او وکيل ؤ، د پښتنو د منظم او سياسي نېشنلزم باني هم دا سړے دے. د باچاخان تحريک د ازادۍ تحريک دے، دا يو ضد استعماري ،جمهوري تحريک او يوه دوامداره پروسه ده.”

پۀ دې تناظر کښې د باچاخان او د هغۀ د عدم تشدد د فلسفې معترضين او ناقدين يا خو د عقل نه بې برخې دي او يا خو ئې د تعصب او تربګنۍ ړندې چشمې اچولې دي چې دومره د څرګندو حقيقتونو موازنه هم نۀ شي کولې او د يوې ايجنډې لاندې د پښتون تحريک او پښتون ليډر شپ د سپکاوي او ډس کرېډټ کولو پۀ پروژې کار کوي او هر وخت د موقعې او ايشو پۀ لټون کښې وي چې خپل مطلب او د پردو مفاد پکښې ولټوي.

ما به درنه ستا کوڅو کښې مات کړي دا رقيب منم
دے خو کۀ هم دغه شان عادت شي نو تا هم غواړي
اے مجنونه! خاورې مۀ شه ستا د لېونتوب نشه
دا صحرا پۀ دې لاره کښې ښکلې لېلا هم غواړي
اے پښتنو! هېر نۀ کړئ دا ستاسو ملنګے خټک
وخت به درنه داسې لېونے ګورے بيا هم غواړي
اجمل خټک

باچاخان د عدم تشدد د خپلې فلسفې پۀ زور ځان د نړۍ د جدید تاریخ پۀ څلورو نامتو اتلانو پۀ قطار کښې ځاے کړے دے. دغه نور درې اتلان مارټن لوتهرکنګ، ګاندهي جي او نېلسن منډېلا پۀ نومونو پۀ درسته نړۍ کښې څرګند دي. زۀ يقين سره وئيلے شم چې باچاخان د مارټن لوتهرکنګ د شهره افاق تقرير “I have a dream” نه زيات پُر اثره او پُر مغزه خوبونه د خپل بې وزله قام مازغو کښې کرلي دي خو چونکې د مارټن لوتهر کنګ قام ژوندي او ژبه بډائي وه نو هغه د نړيوال کچ پېژندګلوي ومونده او د پښتنو اتل وروستو پاتې شو.

دا ضروري ګڼم چې پۀ پاې کښې د باچاخان د داسې يو خوب اقتباس د مارټن لوتهرکنګ پۀ ژبه کښې لاندې وليکم.

“I have one great desire. I want to knit the divided tribes of the pakhtuns, spread out from Baluchistan to Chitral into one community, one brotherhood, so that they can share their sorrows and sufferings and play a vital role in serving humanity….

The doors are shut upon us, none is allowed to reach us, and we have been presented as a collection of uncivilized, wild tribes…

I want to create for them a free world, where they can grow in peace, comfort and happiness. I want to kiss the earth heaped on the ruins of their homes devastated by brutal people. With my own hands I want to wash their blood-stained clothes. I want to sweep their lanes and humble mud huts. I want them to stand on their feet with heads erect, and then want to throw this challenge: ‘ Show me another decent, gentle and cultured race like them’.”