کرونا وائرس تمامي نړۍ د پاره د بدلون يوه پېلامه ده – سميع الدين ارمان

د بېکټېریا او وائرس نومونه به تقریباً هر خوانده اورېدلي وي – بېکټېریا د یوې خلیې جوړ مخلوق وي چې خپل د ژوند د دوام یو پوره نظام لري. د اېنټيبیاټکس (Antibiotic) دوايۍ نوم به هم ټولو اورېدلے وي، دا د بېکټېریا د لاسه را ولاړ شوو منفي اثراتو د پاره علاج وي.

وائرس هم د دې پۀ شان یو داسې مخلوق دے چې د ژوند د دوام لپاره ورته یوه بله ژوندۍ خلیه پکار وي. دا چې کله د یوې خلیې برخه شي نو د هغې حرکیاتي نظم او مشینري پۀ خپله قابو کښې واخلي او ځان را زېږول پېل کړي او دا عمل پۀ دوام سره جاري ساتي. دا “وائرل” (Viral) اصطلاح هم د دې د دې خاصیت سره د نسبت لۀ وجې مروج ده. د دې وائرس بلها قسمونه او خاندانونه دي. د دې د اولني پېدائش پۀ باب له ټول سائنسدان مطلق رايې نۀ لري خو اکثر دا وائي چې د دې لرغونتیا د انسانانو نه هم قدیم ده. د دې فطري مظرف مارغان چرګان څاروي او نباتات هم دي. “حیاة الحېوان” صرف د ښاپېرک د قسمونو شمېره دیارلس سوه ښودلې ده او نن انسان پۀ دې قسمونو کښې صرف پۀ دوه دوه نیم سوه قسمونو جزوي تحقیقات کړي دي، بسسس.

وائرس د معمولي زکام نه واخله تر د اېډز او چکن پاکس پورې مرضونه خوروي او بېکټېریا د مرۍ/ ستونی بیمارۍ او د تپ دق مرضونه خوروي.

د کوروناوائرس د دې وباء پۀ باب کال دوه زره اووم (2007) کښې ماهرینو څۀ خدشات ښکاره کړي دي او دا خدشات د امریکا پۀ یوه معتبره تحقیقي مجله کښې چاپ دي. زۀ ئې دلته لنک هم ورکوم ]لنکونه د ليکنې پايله کښې ورکړے شوي دي[. یاده دې وي چې دا تحقیق د پاکستاني محقیقینو او پوهنتونونو پۀ شان ټوقې ټقالې نۀ دي؛ د دې یوې مقالې نه ئې اندازه لګولې شي چې دا د کومې ځیرکتیا او ژورتیا شاهکار دے. دا مقاله دې لړ کښې د نورو څلور زره مقالو خبره هم را څرګندوي.

تر اوسه چې د کوم وائرس د وبائي صورتحال رامنځ ته کولو تشخیص دے، هغې کښې د انسان لاپرواهي، بې علمي او غېر تعمیري رجحانات شامل دي – او یو غټ لامل د انسان د فطرت خارجي او باطني سره تخریبی تعامل دے. د ماحولیاتي سیاسیات/ تنقید/ اقدارو حقوق علمي مېدانونه هم د دې منفي تعامل پۀ ضد خپله مدعا او اهداف رڼوي. انسان چې د دفاع پۀ نوم او جواز څومره سرمایه کاري کړې ده، انسان د دې ګټه رتۍ هم نۀ ده لېدلې او تاوان ئې پۀ نومي انسان ته ور رسېدلے دے. نن موقع ده چې مقامي، قامي، قومي او بېن الاقوامي سیاستمداران د سرمایه کارۍ مېدان د وسلو او دفاع پۀ ځاے صحت/ خوراک او تعلیم ته وګرځوي. د اقتدار لپاره د جنګ، تشدد، وسلو او بارودو وسائلو ته مخه ښه ووائي او د عدم تشدد، خدمتِ خلق او فلاحِ انسانیت معیارونه او وسائل خپل کړي.

نن تمامي نړۍ د یو وائرس د وبائي صورتحال قابو کولو کښې ناکامه ولې ښکاري؟

د نورو ډېرو بدلونونو سره به دا کرونا سیاست، سماج، معاشرت او سرمایه کارۍ ته یو زبردست چېلنج ورکوي او زما پۀ خیال د انسان د خوراک پۀ باب له نظر کښې به هم یو غټ بدلون راولي. د قراني “تصور طیبٰت” جوهر به پۀ بېلابېلو لارو ځان نور شته کړي.

تر اوسه چې کوم تحقيقات د کرونا وائرس پۀ باره کښې منظرعام ته راغلي دي، پۀ دې کښې يوه خدشه دا هم وه چې ګوندې دا وائرس د جينياتي انجنئيرنګ شاخسانه ده. پۀ نورو اسانو ټکو چې دا وائرس پۀ لېبارټريانو کښې انسان پۀ خپله جوړ کړے دے او د دې پۀ وساطت خپل سياست او تجارت کول غواړي. دا خدشۀ بې بنياده او د نظر نه د غورځولو بالکل هم نۀ ده، ځکه دنيا کښې د حياتياتي جنګ (biological war) يوه مافيا دا کار کوي او د دې څۀ بر سر زمين او زېر زمين ګواهياني هم شته دے خو د کرونا وائرس پۀ باب له چې د تېرو لس دولس کلونو نه کوم سائنسدانان تحقيقات کوي، هغوي دا خدشه مسلسل رد کوي او د دې وائرس دا موجوده صورتحال د فطري ارتقاء او ازادانه حياتياتي انتخاب نتيجه ګرځوي.

بالکل تازه د مارچ دوه زره شلم د “نېچر مېډيسن” يوه داسې شريکه مقاله چې د انساني جسم د مدافعتي نظام ماهرينو ليکلي ده او اکثريت ماقبل تحقيقات او موجوده صورتحال ئې پۀ نظر کښې نيولي دي؛ دا نتيجه راڅرګندوي چې دا کرونا وائرس د انساني جنېټک انجنئيرنګ عمل نۀ دے. دا خبره دوي د مفروضې يا خيال پۀ اساس نۀ بلکې د وائرس د تاريخيت او حرکياتو د سائنسي څېړنې پۀ بنياد کوي. د دې مقالې په باب له لنک دلته ورکوم ]دا لنک هم د دې ليکنې پۀ پايله کښې ورکړے شوے دے[.

پۀ کائنات کښې د ارتقاء پۀ باب له مسلمانانو د خپل زرين دور نه را پۀ دې خوا ډېره سطحي رويه خپله کړې ده او حال دا دے چې “د ارتقاء د سائنسي تصور پلار” ابن مسکوے يو مسلمان سائنسدان ؤ او هغۀ دا نظريه د چارلس ډارون نه پۀ مودو مودو وړاندې پېش کړې وه او د خوند خبره دا ده چې کله مسلمانان پۀ اقتدار کښې وو او د نړۍ سياست د دوي پۀ لاسو کښې ؤ نو د ابن مسکوے دې نظر ته چا هم دومره سپک نۀ وو کتلي، څومره چې مسلمانان ورته د تېرو څو پېړيو نه ګوري.

د کورونا وائرس پۀ باب له د دې سطحي رويې اوسمهاله مذهبي علمبردارانو )ټهېکدارانو( پۀ ايران کښې د خپل اقتدار او کرسۍ لپاره مخلوق د قيامت سره مخ کړو. پۀ خطه کښې ئې پۀ لسګونو ملکونه د عذاب سره مخ کړل. د رياستي تقدس نه ئې اسلام بيا لوګے کړو. د مشهد امام جمعه اٰيت الله علم الهديٰ پۀ خپله خطبه کښې ووئيل چې چا پۀ الېکشن کښې ووټ وا نۀ چولو، هغه کافر دے. د فرورۍ اخري اوونۍ کښې دې مذهبي ټهېکدارانو ووئيل چې دا د کروناوائرس افواه امريکا پۀ ايران کښې د الېکشن معطل کولو لپاره خوره کړې ده. د ايران پۀ ښار قم کښې اٰيت الله سعيدي فتويٰ ورکوي چې د کرونا د وېرې نه زيارت ته نۀ راتلل د ايمان کمزوري ده؛ او هم دغه ښار کښې اٰيت الله مکارم شيرازي فتويٰ ورکوي چې چا کروناوائرس بل ته منتقل کړو، دا د قتل برابر مجرم دے او ديت به ورکوي. کومو ډاکټرانو چې پۀ ايران کښې د دې حقيقت د راسپړدلو هڅې وکړې، پۀ هغو فتوې ولګېدي او ملک دښمنه وګرځولے شول. دا حقيقت د ايران سياستمدارانو د عزادارۍ او د زيارتونو خلاف يو عالمي سازش وګرځولو.

د خوند خبره دا ده چې څوک دې ته سازش وائي او دا انساني پېدا کرده عمل بولي، هغوي د ارتقاء پۀ باب د سائنسي تصور حد درجې مخالف هم دي!!! نتيجه څۀ شوه؟ نن دا ټوله خطه د يو قيامت سره مخ ده او د چا د جهالت د لاسه چې وشوه، هغوي ته به اوس هم د اجتهادي خطا پۀ اساس يو ثواب ملاوېږي!!!

ضرورت د دې خبرې دے چې کومه مسئله د چا سره متعلق ده او څوک د دې مېدان صاحب الراي دے؟ مونږ د سياست او اقتدار لپاره هغه ناوړه/ناولي/غليظ اقدامات وکړل چې د دې تماشه پۀ تاريخ کښې دې اسمان چرته او چرې نۀ وه کړې!!! رښتيا دي چې پۀ چين کښې دا وباء پۀ قابو کېدو شوه، ځکه چې هلته د دې مقابله د قام سره وه، انسانانو سره وه – خو پۀ دې خطه کښې دا وباء ګرانه ده چې قابو شي، ځکه چې دلته ئې مقابله د جهالت سره ده.

د مارچ د مياشتې د نهه ويشتم تاريخ تر مازيګره دا مهال پۀ تمامي نړۍ کښې د باخبره نړيوالو رسنيو مطابق شپږ لکهه درې اتيا زره پينځۀ سوه او شپږدېرش (683,536) کسان دې روانې وباء وهلي دي. تر دې دمه دوه دېرش زره يو سل او نهه دېرش (32,129) انسان مړۀ شوي دي. د دې مرض نه د روغېدونکو شمېر يو لاکهـ شپږ څلوېښت زره او څلور کم څلور سوه (146,396) دے.

دا مهال پۀ پاکستان کښې د دې وباء وهلي مريضان پينځلس سوه او شپږ ويشت (1,526) دي. د خدشاتو مطابق کۀ چرې پاکستان د دې وباء بر وقت علاج و نۀ کړو نو د جون پۀ اخره کښې به صرف پاکستان کښې د دې مريضان )الله مۀ کړه( تر دوه کروړه ورسېږي.

ما چې د کومې ادراې نه دا شماريات رانقل کړل او محض دا پينځۀ کرښې مې ليکلې نو اوس پۀ دې دومره لحظو کښې د مريضانو تعداد کښې د يوکم پنځوس مريضانو اضافه وشوه.

دې وباء تمامي نړۍ پۀ سياسي/ معاشي/ سماجي/ معاشرتي/ مذهبي حوالو د يو ډېر غټ بدلون سره مخ کړه.

پۀ مسلمانانو د دې وباء اثراتو د مذهبي نفسياتو تمامي موجوده حرکياتو ته يو غټ چېلنج مخې ته کېښودو. پۀ انفرادي اجتماعي عباداتو سره سره پۀ معاملاتو او اخلاقياتو هم يو زبردست دباو دے او د خلقو د ذهنونو پۀ ډنډ کښې څۀ څۀ ټيکرو حرکت راپيدا کړے دے. څوک دې حرکت سره پۀ مزاحمت دي او څوک ورته پۀ غور کولو مجبور دي.

داسې نۀ ده چې د وباء د لاسه دا مهال پۀ اول ځل مسلمانان د عباداتو د تعطل سره مخ دي، تاريخ ګواه دے چې پۀ کال نهه سوه او اتۀ شپېتم زېږديز کښې د قرامطه پۀ حرم د حملو او د حجر اسود د تښتولو منصوبې نه پس کم و بېش لس کاله حج معطل ؤ. دا رنګ د زرم زېږديز پۀ دوه لسيزو کښې او د اوولس سوه او نهه نوي پۀ کلونو حج جزوي معطل ؤ. د نړيوالو جنګونو پۀ دوران کښې حج تر حجازه محدود ؤ. دا رنګ د هجرت پۀ څلور سوه او نهه څلوېښتم کال چې د قحط او طاعون وباء خوره شوې وه نو کم و بېش پوره يو کال د موجوده مصر/ مراکو/ الجزائر/ موريطانيه/ سپېن/ ليبيا وغېره ډېرو ملکونو کښې جوماتونه بند وو، اذانونه بند وو. هم دا رنګ د دې نه درې سوه کال پس بيا دا رنګ حالات سر دوباره شوي وو؛ خو ظاهره ده دغه مودو کښې انسانان د يو بل سره دومره تړلي نۀ وو او د نن انسان د نړۍ نه يو کلے جوړ کړے دے – نو اګاهي زياته ده نو د موجوده وباء نه خو انسان ګړۍ ګړۍ با خبره دے؛ خو د تاريخ نه لا تر اوسه دومره نۀ دے خبر. دې کښې هم سماجي سياسي معاشرتي جبر شامل حال دے.

  1. د نمونځ پۀ باب له اخر کار د پاتې نړۍ مسلمانانو د تعطل/ تاخير/ بدلون د مزاحمت نه پس قبول کړو.
  2. د وباء سره سم سعودي حکومت پۀ مسلمانانو عمرې بندې کړې او د را روان حج لپاره ئې هم اکثر ملکونو سره د معاهدو تعطل اعلان کړو. پۀ نزدې موده کښې د خالي حرم ننداره د نړۍ مسلمانان پۀ اندېښنو بوخت کړل. چا د سازش او چا د قيامت او چا د امام مهدي د راتلو وخت اعلان کړو.
  3. عباداتو سره سم د اخلاقياتو او معاملاتو حرکيات هم د بدلون ښکار شول. د سلام او غاړې سنت باندې از سر نو سوچ پېل شو. د سهولت/ اسائش/ نمائش او تحسينياتو پۀ ځاے د ضرورياتو تقدم پله پام واوړېدو.
  4. د اجتماعي او ذاتي ژوند پۀ حرکياتو کښې د مذهب پاسداري تر ډېره حده معاشرتي/ سماجي/ سياسي/ طبي منطقو/ مېدانونو متاثره کړه.
  5. دا ټول بدلون د تقليد محض لپاره يوه نوې څپه ده او مسلمانان د مقاصد شريعت ترجيحاتو ته را روان ښکاري. د عبادت لوازماتو سره سره د ژوند او اجتماعي اخلاقياتو پۀ تقدم ئې سر خلاصېدل پېل شو.
  6. نړيوال وګړي او دولتونه د سرمايه کارۍ پۀ نزدې تاريخ ولۍ باندې پښېمانه ښکاري. د بجټ تاريخ کښې بايد اوس بدلون خامخا ومني.
  7. د نړۍ د اجتماعي ژوند بېلابېلو طبقاتو کښې دې وباګانو انسان بيا دې حقيقت ته را نزدې کړو چې مالداري/ سهولت/ اقتدار د انسانيت اوصافو کښې تقدم نۀ لري. خدمت/ عدم تشدد/ روا داري/ همدردي/ اخلاقيات د انسانيت لپاره اولني اوصاف دي.
  8. نړيوال وګړو پۀ مجموعي توګه د افراتفرۍ/ انتشار پۀ ځاے د همدردۍ/ نظم او قدرې ذمه وار تعامل مظاهره وکړه.
  9. اټلي د زلمو د بچاو لپاره ترجيحاتي تعامل خپل کړو او د بوډاګانو پۀ باب لۀ ئې د “مرسي کلنګ” خپلې مرغوبې رويې ته دوام ورکړو.
  10. پېشه ورانه ذمه واريانې د ذاتي حقوق نه بالا ګرځېدلو رجحان ته د قربانۍ پۀ نظر کتلو رواج را منځ ته شو. دا اصل کښې د رخصت پۀ ځاے د عزيمت خپلولو اقدام دے او قابل ستائش دے.
  11. تخليقي قوتونو باندې هم دا وباء خپل دائمي اثرات پۀ متعدد مقامي او قامي ادب سره سره پۀ جهاني ادب کښې هم را څرګندوي.
  12. د علاج لپاره دا مهال د نړۍ پۀ سطح دوه قسمه شواخونونه روان دي: د امريکا او برطانيه سائنسدانان د دې مرض لپاره د نوي وېکسين جوړولو پۀ تګ و دو کښې دي. پۀ دې به لږ تر لږه اتلس هفتې لګي او دا رنګ کۀ کامياب شي نو بيا د منفي اثراتو جاج لپاره به ئې نوره څۀ موده پکار وي. د دې نه پس به بيا دنيا ته د دې ترسيل او رسد کول يوه بله اوږده موده اخلي. خو دوي بيا هم مايوس نۀ دي. دا رنګ د فرانس او څۀ نورو ملکونو سائنسدانان د خسرې موجوده وېکسين کښې د اضافې پۀ عمل د دې وباء وېکسين تيارول غواړي؛ ځکه دوي وائي چې د خسرې وېکسين تمامه نړۍ کښې عام تر لاسه کېدے شي نو د ترسيل او رسد د نقصان نه به دا رنګ بچ پاتې شو.
  13. دا مهال د انساني همدردي په توګه د رياستونو نه علاوه پۀ زاتي توګه ډېرو مالدارانو خپله سرمايه دې مد کښې د خرچ کولو اعلانونه هم کړي دي. افسوس دې قطار کښې مسلمانان ترټولو ورستو دي.
  14. دا يوه خدشه چې دا وباء د حياتياتي جنګ شاخسانه ده، تر دې دمه داسې زور اخلي چې ټيک ده چې دا وائرس انسان تخليق کړے نۀ دے، پۀ لېبارټرۍ کښې نۀ دے تيار شوے؛ خو د دې د نېچرل زيږون/ اوصافو/ حرکياتو نه د دې پۀ خورولو کښې انسان بالاراده کار اخستے دے. دا بيا د سائنس د استعمال مسئله شوه او د انسان د اخلاقيت او تهذيب پۀ معيار يو غټ سوال شو.
  15. پۀ مذهبي طبقاتو کښې تبليغيان او د شيعه ټولګيو بنيادپرست وګړي د دې وباء پۀ اثراتو کښې تر ټولو زيات تنقيد سره مخ دي. سياست سره وابسته مذهبي وګړو د ذمه وار او دور اندېش فکر مظاهره کړې ده.
  16. پۀ مجموعي توګه دا تمامي بدلونونه اګر کۀ مثبت دي خو د رياست د تقدس زور ته دا بدلونونه يو نوے توان وربخښي. دا رنګ بالواسطه استحصال ته يوه نوې فکري زمينه برابرېږي. د محکوم قامونو سياسي پرمختګ او تحريکونه به د دې نه پۀ بل شان متاثره کېږي. د همدردۍ د مشترکې جذبې پۀ زور به مقتدر قوتونه خپل ذاتي مقاصد پۀ اسانتيا اخلي. د جمهوريت تقدس به د اقليت/ انفراديت/ مقاميت او داخليت پۀ شناخت کښې ډېر بې ځايه ز خمونه پرهرونه جوړ کړي.
  17. دا وائرس د دهشت ګردۍ لپاره يوه مؤثره وسله هم جوړېدې شي. د انساني وېرې د نفسياتو سره د لوبو کولو يوه نوې لاره را پرانستې شي.
  18. د مثبت او منفي دواړه اړخونو د تجزيې نه پس کۀ د نتيجه خېز او فېصله کن امر نشاندهي کوو نو خبره بيا دې ځاے له راځي چې ټول پۀ ټوله انحصار د انسان د اخلاقي تعامل سره تړلے دے. کۀ انسان د تخريبي اړخ خپلولي اخلي نو هم نتيجه څرګنده ده او کۀ د تعميري اړخ خپلوي کوي نو هم نتيجه څرګنده ده.

تر اوسه د اوکدارانو تاريخيت پۀ دې باب له ذاتي دے او د تخريب چابړي ته ور جوخت دے. تعمير صرف هلته خپل کړے شوے دے چرته چې د واکدار ذات او اقتدار ته پرې فائده رسېدله يا د تعمير څۀ قدرې برخه چرته لابدي وه. دې اوسنۍ وباء چې کوم مخ را ښکاره کړو نو د نړۍ واکدارانو له اوس پکار دي پۀ خپل تعامل/ پاليسيانو/ تاريخ ولۍ دوېم نظر وګرځوي ګنې فطري قدرت خپل مقام يوې نه يوه ورځ خامخا تر لاسه کوي. مذاهب د سپېځلي رب کلام دے خو قانون قدرت او فطرت د سپيځلي رب عمل/ فعل/ تعامل دے.

https://cmr.asm.org/content/20/4/660?fbclid=IwAR1TS3gZmwwjKgHP3vHKDppc8n7ZH8EsgrHYSL1wnLV1AWV-U2FSZtMOCcg

https://www.sciencedaily.com/releases/2020/03/200317175442.htm?fbclid=IwAR270zPMrzOEQV9p_iCkNLVj7ZTYbztt_r9LOgI2NCGeW56IumIT4Ngl7JY

ژونده! بې مزې یمه
بېل چې لۀ هغې یمه

اوس پۀ تنهایۍ تاوان
ورک لۀ قافلې یمه

ستا پۀ انتظار سوے
ټکندې غرمې یمه

پرخه پرخه توې پۀ کښې
زۀ زبېښلے شپې یمه

ګل یم خو بې تا، ګلې!
هېڅ یم، بې وږمې یمه

تۀ مې د سُر غیږه یې
زۀ تار د نغمې یمه

ستا د قامت سیورے شوم
ځې چې، درپسې یمه

څومره رانه لرې یې!
څومره در نزدې یمه!

یو بهیر لفظونه یم
راشه! بې معنې یمه

نورا جان بهير

 

دا هم ولولئ

د معاصر معروضيت د پټ مخ ليدنه – سميع الدين ارمان

“پښتون” تسلسل سره دا هڅه کوي چې ټولنيزو رويو له د اړخ ورکوونکو او چابک …