پښتون او پښتونولي – ډاکټر سالار خان

مکمل ضابطه حیات

یادګیرینه: (دا مضمون د یکم اکتوبر ۱۹۸۹ ګڼه کښې هم راغلے ؤ)

هسې خو به نړۍ کښې د مختلفو قومونو د ژوند د پاره مختلفې معاشي او اولسي ضابطې او نظریې ټاکلي شوي دي. دا نظريې د اشتراکیت یا سوشلزم پۀ نوم یادېږي. یا سرمایه دارانه نظام پۀ نوم دا دواړه نظريې دنړۍ پۀ مختلفو ریا ستونو کښې رواج لري او د دغه قومونو د پاره دغه ضابطه حیات یعنې د ژوند دستور حسابېږي ځني خلق هم مکمله ضابطه حیات ګڼي اګر چې ضابطه حیات یعنې د ژوند رواج او دستور د حالات او د وخت مطابق بدلېږي. هم پۀ دغه دود پښتو زمونږ د قام ژبه ده بلکې دا د ژوند سیاسي او ثقافتي او معاشي دستور هم دے چې هغې ته مونږ د ژوند یوه بشپړه ضابطه هم وئيلے شو اګر چې دپښتو روایات استوګنه او معاشي ژوند دسوشلسټ نظام سره سمون او مطابقت لري یعنې څۀ موده مخکښې پۀ پښتنو کښې ځمکه کلي یا علاقه د یوې قبیلې یا د فرد ‌ذاتي ملکیت نۀ ؤ بلکې هر لس کاله پس د قبیلو تر مېنځه خسڼي (قرعه اندازي) کېدو او کوم کلي یا علاقه چې پۀ خسڼي کښې د کومې قبیلې اورسېده د هغې قبیلې د ټولو وګړو پۀ ګډه به دا برخه وه او پۀ ګډه به ئې پۀ استعمال کښې راوستله او دغه شان هر لس کاله پس به دا علاقې او کلی بدلېدل هم پۀ دغه رنګ دکلي ځمکه جائیداد د یو خاندان تړلے ملکیت نۀ ؤ. خو کله به غله تیاره شوه نو دهقانانو به ترې خپله برخه واخسته مُلا، نائي، کُلال، لوهار، ترکاڼ، موچي غرض دا چې ټولو کسب ګرو چې د ټول کلي اولس کسب به ئې کولو خپله خپله برخه واغسته. د کلي مشر یا سپین ږیري به دعزت او احترام جوګه ګڼلے شو او هغه به پۀ رښتیا او ایماندارۍ د خلقو مېنځه ګړے او منصف ؤ. دکلي او علاقې فېصلې به قامي مشرانو پۀ ګډه کولې، دې ته به ئې قامي جرګه وئیله. دپښتنو پۀ ډېرو علاقو کښې دا جرګې اوس هم کېږي. دغه یو رنګ خاندان ټول غړي به پۀ شریکه یو کور کښې اوسېدل او د ټولو خوړل، څښکل او اغوستل پۀ یو زیګیز وو.

د پښتنو د معاشرې خپل څۀ روایات وو او هغه اوس هم دي اګر چې څۀ موده کېږې چې دا روایات دخارجي یلغارونو پۀ وجه ترڅۀ حده خوځېدلي دي. ځمکه جائیداد افرادو ته مخصوص کړے شوے دے یعنې ملکیت ذاتي ګرځولے شوے دے اګر چې د خاندان پۀ توګه داشتراکي طرز ژوندون لا تر اوسه جاري دے خو اصلی پښتو او پښتونولي ډېره لږه موندې شي ولې چېد پښتنو پۀ ثقافت کړو اوړو او داولسي ژوند پۀ قاعدو کښې دمختلفو حمله اورو له خوا ګډون شوے دے او دپښتنو اصلی جوثه ئې تر ډېره حده بدله کړې ده او دپښتنو پۀ ډېرو لږو علاقو او قبیلو کښې دپښتنو اصلی رواجونه سالم پاتې دي خو د مشرانو د خولې چې قیصې اورو او دپښتو بې شمیره متلونه چې رامخکښې کړو نو د دې نه د پښتنو د اشتراکې ژوند او جمهورې طرز زنګی ثبوت تر لاسه کېږې: متلونه:

۱ : ژرنده کۀ دپلارده خو پۀ وار ده : دا متل د برابرۍ او مساوات ثبوت ورکوي …..

۲ : غر کۀ لوے دے پۀ سر ئې لار ده: یعنې د پښتنو پۀ معاشره کښې هېڅوک هم د قانون نه بالا تر نشته.

۳ : چې بد ګرځې بد به پرځې

۴ : چې څۀ کرې هغه به رېبې

دا رنګ نور ډېر متلونه موجود دي، مینه ، وفا ، پت ، زړۀ ورتیا ، مړانه ، ښېګړه ، انصاف او مېلمستیا د پښتنو مشهور صفتونه دي ـ لکه څنګه چې د لفظ (پښتون) دجوړ نه یعنې پ ، ښ ، ت ، و او ن نه پۀ دې شان جوګه ده:

پ : نه مطلب پت دے چې پښتون یو ځل چاته دوست یا ورور ووايي نو تر مرګه دا دوستي او ورورولي جاري ساتي ـ

ښ : نه مطلب ښېګړه ده، هر پښتون د بل انسان سره نېکي او مرسته کول خپل نصب العېن او د زړۀ تسکین ګني ـ

ت : نه مطلب توره ده، د پښتون مړانه او زړۀ ورتیا پۀ ټوله نړۍ کښې شهرت لري او پښتون د ډېر زوره ور او هرلاسي دښمن پۀ وړاندی پۀ الاسانه سر نۀ ټیټوي ـ

و : نه مطلب وفا، پښتون خپل لوظ او وعده پوره کول ډېر ضروري او اهم ګني، بې وفائي ورته لوے شرم او ګناه ښکاري ـ

ن : نه مطلب ننګ پۀ خپل ملګري او خپله خاوره ننګ کول د پښتون بنیادي اصول دے ـ

اګر چې د پښتون دا وصف به ډېرو لږو پښتنو کښې اوس موندے شي ځکه چې د خارجي ثقافت د یلغار او د استعماري سازشونو دستوري زیار له کبله د پښتنو د ثقافت د بدلېدلو او ناولي کېدلو کوشش روان دے او د پښتون قوم د ختمولو او ورکولو کوششونه جاري دي او دغه وجه ده چې دښمنانو پښتون قوم پۀ لر او بر مېنځي او سوئیلي څلور برخو کښې وېشلے دے او ډېر پښتانۀ پۀ دې هم نۀ وي خبر چې پۀ بهرنۍ نړۍ کښې مونږ پۀ اصلي یعنې د پښتون پۀ نوم نۀ پېژني. فارسی خوان یعنې ایرانیان او عربیان مونږ ته افغان وائي، انګرېزان او هندیان راته پهټان وائي اګر چې پۀ اصلیت کښې مونږ پښتانۀ یو ځکه چې پښتو او پښتون د یو بل سره تړلې دي. پۀ کار ده چې د نړۍ ټول قومونه پۀ خپل اصلي نوم وپېژندے شي ـ ځمکه یعنې علاقه زمونږه ډېره لویه ده. د دریائے امو نه تر جهلم او د چترال نه تر بولان (کوټه) یو دي، یوه ستره پښتونخوا لرو خو د بد قسمتۍ نه پښتونخوا د دښمنانو لۀ خوا پۀ اور کښې ده، اګر چې د ژوند قیمتي وسیلې زمونږ سره ډېرې زیاتې پرېوانه دې یعنې ډېرې اوبۀ، ډېره بجلي ډېر قیمتي معدنیات او ډېر ښۀ پېداواري ځمکې لرو ـ خو د خپل حق نه تر اوسه پورې محرومه پاتې یو ـ خو دا خبره د خوشحالۍ ده چې د نن زلمې باشعوره دي، دوي ته د خپل ځان قسمت قیمت احساس شوے دے، د لر او بر اوسنے پښتون ټول یو ملي سوچ او شعور لري ـ چې پښتو پښتونولي پۀ اصلي شکل ( جوثه ) کښې د نړۍ د نورو قومونو د توجه او تقلید مثالي نمونه شي پۀ اخر کښې به زۀ دا ووايم ـ

پښتو وایه پښتو خپله کړه پښتونه

چې هم دغه دې هم دین او هم دنیا شي

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ