پښتو املاء بحث طلب – منصف برجیس

 

پښتو املاء

بحث طلب – منصف برجیس

هغه بله ورځ چې مشر زما “دستخط” نه؛ خطا شوم، نه تېروتم، “لاسليک” (کيدے شي چې اوس هم تېر وتلے وم او پۀ “پښتو”، نۀ تېروتم، پۀ “کره پښتو” کښې لاسليک ته کوم بل “لفظ”، نه تېروتم بل “ويي” ايجاد شوے وي) وليدو نو راته ئې وې چې پۀ اردو کښې خو لاسليکونه د کمې درجې جاهلان کوي او خبر خو به ئې چې د اوچتې درجې جاهلان خو هسې هم انګوټها چاپ وي ـــ ما ورته وې چې “نه جي! زۀ پۀ اردو نۀ بلکې پۀ پښتو کښې لاسليک کوم”. هغۀ راغبرګه کړه چې پۀ پښتو کښې!!! همممم !!! پۀ کومه پښتو کښې؟ ما ورنه تپوس وکړو چې څۀ مطلب پۀ کومه پښتو کښې؟ خو بس پۀ پښتو کښې کنه! هغۀ راته وې چې “نه کنه! پښتو کښې خو لۀ هغه د غزنوي د زمانې د هغه منشي، بې سنده روايت نه تر پېر روښانه او بيا تر دې دمه بلها ډېرې پښتوګانې دي، پۀ کومه پښتو کښې؟”

مشر يقيناً چې املا يادوله، او هغۀ ته بۀ دا هم پته وي چې زما لاسليک کوم داسې غږونه نۀ لري چې د بېلا بېلو املا ګانو ستونزه  را ولاړه کړي خو کۀ هم داسې وي  بيا خو  زما نوم پۀ پښتو، اردو، فارسي او عربي کښې يو شان ليکلے کېږي، خو ولې چې ما دعويٰ د پښتو وکړه نو دا ځکه چې زۀ مې لاسليک پۀ نيت د پښتو کوم او چې پۀ نيت د پښتو ئې کوم  نو زۀ پۀ خپل استدلال کښې لکه د هغې هوښيارې مرغۍ را ګېر شوم چې سر او پښې ئې نۀ خلاصېږي، ځکه چې پۀ ما به دا هم لازمېږي چې لاسليک مې پۀ پښتو کومې املاء پورې وتړم، کۀ ئې نۀ تړم نو بيا به د ځان ته ذاتي املاء ګستاخي رانه وشي ـــ بيخي د هغه سياستمدارانو غوندې چې ځانونه غېر سياسي ګڼي او پۀ  دې  سياست هم کوي.

ما يوه زمانه وړاندې “وياړ” ته خط ورلېږلے ؤ چې د پښتو املاء مې پۀ “املي” ياده کړې وه او زياته کړې مې وه چې پۀ املي خوړلو لکه د ماشومانو پۀ مخونو ګونځي راځي، نو هم داسې د املاء پۀ بحث کښې د پښتو خادمانو پۀ  نېتونو کښې هم ګونځي راځي ـــ

خو ولې نن د مشر د املاء سوال زما نيت هم ګونځي ګونځي کړو. اوس د پښتو خادمان خپل نيتونه استري کوي او کۀ نۀ، خو زۀ دا پۀ ځان پور ګڼم چې زۀ مې خپل نېت استري کړم او هېڅ د حکومتي مرستو طمع نۀ کوم، ځکه چې پښتو زۀ پۀ خپله وايم، شعر پۀ کښې زۀ پۀ خپله لیکم، کتاب پۀ کښې پۀ خپله چاپ کوم نو ولې زۀ د حکومت پۀ هيله کښېنم چې دا دومره هر څۀ پۀ خپله کوم نو دا دې هم بايد پۀ خپله وکړم. کۀ بيا هم هيله د لرلو جواز کېدې شي نو مملکت خداداد نه زياته ئې د ايران نه لرل پۀ کار دي ځکه چې مشاعرې کۀ څۀ هم مونږ پۀ خپله کوو خو هال هيله مې پۀ هر صورت د ايران د فرهنګ خانې هال وي.

خبره مې د نېت د استري کولو کوله ـــ نو دا داسې نۀ ده چې ګنې دا نن زما وړومبنۍ هڅه ده، ما پۀ خوا د املاء پۀ لټون کښې منډې ترنډې وهلې دي چې د سراب نه تر سرابه مزل ثابت شوے دے. پۀ شروع کښې ما پښتو املاء غلطه لېکله ځکه چې د زدکړې پۀ حالت کښې وم، بيا چې شعوري هڅه مې پېل کړه نو زړه املاء [هغۀ املاء چې پۀ کښې “چې” “چه” لېکلې کېده] به مې کاروله ـــ خو پۀ  رېښتيا چې هغې د غږونو حق نۀ پورا کولو نو د قلندر املاء مې پېل کړه. بيا څۀ وخت پس مې د پښتون د يو والي پۀ نېت او د تورخم مزي پۀ خلاف د مزاحمت پۀ توګه پۀ افغانستان کښې رائج الوقت املا ء را خپله کړه چې څۀ موده پس مې هغې ته هم پۀ مخه ښه ووې ځکه چې دا ما ته داسې ښکارېده لکه چې پۀ پېښور صدر کښې افغاني نوټ چلوې.

نو وشوه داسې چې د پښتو اکېډمۍ او ادبي بورډ [چې اکېډمي معروفه يې داسې “ي” ليکي او بورډ ئې داسې “ی” ليکي] پۀ املاء کښې د يوې تسليمول را پاتې شول نو د باړه ګلۍ د روداد لوستو د مخه مې د پښتو اکېډمۍ املاء غوره کړه او پۀ کار مې راوسته. دلته دا جواز هم ؤ چې د اکېډیميا منل دي او مطلب دا چې د يوې اتهارټي  ځاے لري، خو کله چې د منطق کتاب پۀ لاس راغے او د مغالطو او تضاداتو غوندې د دوو غټو بلاګانو پۀ ولقه کښې راغلم او هر هغه څۀ چې مغالطې لري يا تضادات، نو ما پرېښودل شروع کړو او بيا د باړه ګلۍ فېصلې هم پۀ دې زد کښې راغلې. نو هم داسې ما د پښتو لیکلو د پاره رومن لېکل غوره کړل خو رېښتا خبره دا ده چې نیت مې چرته هم استري نۀ شو.

سوال دا راپېدا کېږي چې دا ولې پۀ املاء جوړ نۀ راځي يا تر اوسه جوړ راغلے نۀ دے؟

زما پۀ خيال دوه بنيادي وجې خو ئې دا دي چې:

  • غېر فطرتي هڅه:

پښتو بيخي د عربي سکرپټ ژبه نۀ ده، د دې نېچر سنسکرت او هندي دېوناګري ته نزدې دے او پۀ عربي سکرپټ کښې لیکل داسې دي لکه پۀ کوزه کښې هاتي ور منډې او دې شراپ نه به مونږ خلاص نۀ شو.

  • د املا پۀ معامله کښې علمي رويه نۀ لرل:

لکه چې هغه د غزنوي د وخت دېومالائي منشي پښتو پۀ عربي سکرپټ کښې د اسلامي اعتقاد د مخه ولېکله او پیر روښان املاء اسماني وګرځوله، خوشحال خپلې لهجې ته وکاتۀ، قلندر د چرګۍ هې “هـ” تجويز سره املاء بېله کړه او باړه ګلۍ املاء پۀ دې خوش فهمۍ کښې ده چې پۀ دې باندې د هغه وخت د زياتره سترو پښتو خادمانو لاسليکونه دي، نو کۀ وکتے شي دا اسماني، مذهبي، ذاتي، ډګر ګر ځولے شوے دے او علمي بحث ته ځاے چرته کم چرته بيخي نۀ دے پرېښودلے شوے؛ نو څۀ امکان پۀ راتلونکي کښې به ولري چې دا هر څۀ برابر شي؟

پۀ اخره کښې زۀ دومره وايم چې دا املاء نور هم بحث غواړي، بايد مونږ ورباندې ناستې شروع کړو او د هر قسمه اعتقاد او ذاتي مفاداتو نه پورته د يوې علمي ستونزې پۀ حېثيت ورته وګورو.

دا هم ولولئ

د پښتون سټوډنټس فېډرېشن د 2021 د کال نوې کابينه – علي يوسفزے

د عوامي نېشنل ګوند ذيلي تنظيم پښتون سټوډنټس فېډرېشن د 2021ء کال د اګست د …