تاثرات ژوندے ولي – م ر شفق

“باچاخان ” پۀ بنيادي توګه د خدائي خدمتګار او پۀ انسانيت مئين ؤ. عدم تشدد، مينه او امن د هغۀ مذهبي عقيده وه. د دې د پاره به ئې د حضور پاک صلي الله عليه وسلم د مکې ژوند حواله ورکوله. پۀ صبر استقامت ئې د قوم د اصلاح او قامولۍ تحريک شروع کړے ؤ. سياست ئې د قوم او ملک خدمت ګڼلو. او د قوم خدمت له ئې د عبادت درجه ورکړې وه. او پۀ دې اصولو ئې خدائي خدمتګارو له تعليم او تربيت ورکړے ؤ. پۀ دې وجه د هندوستان د ازادۍ پۀ جدوجهد کښې د باچاخان او خدائي خدمتګارانو د عملي کردار او قربانۍ مثال نشته. خو دا د حالاتو جبر دے. چې د پاکستان قائمېدو نه پس “باچاخان” او “خدائي خدمتګارانو” ته د خدمت موقع ورنۀ کړے شوه. “صوبه سرحد” (پښتونخوا) کښې د خدائي خدمتګارو حکومت پۀ غېرائيني او غېر جمهوري طريقه مات کړے شو.

د دروغو پۀ الزامونو “باچاخان” او د “خدائي خدمتګار تحريک” د سر سر مشران او بلها شمېر د ازادۍ مجاهدين ګرفتارکړے شو . او بيا ورپسې پۀ 12 اګست 1948 د “بابړې” خونړۍ پېښه کښې پۀ سوونو خدائي خدمتګاران شهيدان او ژوبل کړے شو. د دوي خاندانونو له ناروا ازيتونه ورکړے شو. او د تحريک نور چقولو د پاره ” پۀ خدائي خدمتګار تحريک” پابندي ولګولې شوه. او “پښتون” مجله هم بند کړے شوه. د ظلم او جبر دغه داستان ډېر اوږد دے . بيا هم دغه داستان کۀ د تاريخ پاڼو ته تر يو حده سپارلے شوے دے نو دا اعزاز پۀ علمي توګه خان عبدالولي خان ته حاصل دے. څوک چې پۀ سوچه معنو کښې يو مدبرسياستدان، قومي رهنما او د سياسي بصيرت خاوند ؤ. د قېدو بند پۀ دغو سختو دورونو او سنګينو ساعتونوکښې زلمے عبدالولي خان پۀ “مچهـ” جېل کښې ؤ. (1949-50) چې د “باچاخان” او ځينو نورو مشرانو لکه اميرمحمدخان هوتي، قاضي عطاءالله پۀ اجازت او صلاح مشوره ئې پۀ يواځې ځان د پاکستان واکدارانو سره رابطې قائمې کړلې. د هغۀ وخت ګورنرانو ، وفاقى وزيرانو او بااثره مشرانو کښې مشتاق احمدګورماني، محمدعلي بوګره غوندې شخصيات شامل وو. د صوبه سرحد (پښتونخوا) وزيراعلٰي عبدالرشيد ؤ. چې پخوانے پوليس افسر ؤ. او پخواني وزيراعلٰي عبدالقيوم خان چې وفاقي کابينه کښې شاملېدو له مرکز ته لاړ نو دا ئې ګڼله چې ګنې ښاغلے عبدالرشيد به د دۀ جانشين وي. خو داسې نۀ وه . هغه عبدالولي خان له تسلي ورکړه چې ستا موقف سل پۀ سل درست دے. کۀ مرکزي حکومت ستا خبره ومنله نو زما صوبائي حکومت به پۀ کښې هېڅ خنډ نۀ پېدا کوي. باچاخان او خدائي خدمتګارانو سره بې ښې بې موجبه ډېر ظلم شوے دے . محمد علي بوګره ( چې وزيرخارجه او وزيراعظم پاتې شوے ؤ) د امريکې نه را غوښتے شوے ؤ چې کله د ولي خان د خولې بيان واورېدو او پۀ خدائي خدمتګارو د شوي ظلمونو داستان نه خبر شو. نو سترګو کښې ئې اوښکې راغلې او وئيل ئې کۀ ستاسو پۀ ځاے زۀ وې نو دا سړے خو به ما شلولے ؤ. ولي خان ورته مسکے شو. وئيل ئې دغه سړے اوس هم ستاسو پۀ کابينه کښې شامل دے. زما مخکښې ترې تپوس وکړه. دومره ښه به مونږ نۀ وو ولې د باچاخان پېروکار يو. د خپلې سياسي عقيدې او نظريې لپاره هرقسمه قربانۍ ورکولو ته تيار يو. غرض دا چې “ژوندے ولي” پۀ خپل سياسي کرامت او بصيرت د زورورو زور اوبۀ کړو. “باچاخان” او خدائي خدمتګاران ئې راخلاص کړل. کۀ د اقتدار خاوندانو او د “ولي خان” موقف نۀ وے تسليم کړے نو سره د باچاخان به خدائي خدمتګاران بندي خانو کښې بې تپوسه، بې پرسانه وراسته شوي وو. او لکه د اميرمحمدخان هوتي او قاضي عطاء الله به ئې دردناکو حالاتو کښې جنازې راغلې وې.

د خان عبدالولي خان د دې کامياب جمهوري او قانوني جدوجهد پته صرف د شمار څو عالمانو، دانشورانو ته خو نۀ وه. عام اولس ترې اوس هم نۀ دے خبر ځکه چې نۀ څوک لوستنه کوي، نۀ تحقيق، عبدالولي خان قوم سره لويه ښيګړه دا وکړه چې دغه ټول نولجن تاريخ ئې د “باچاخان او خدائي خدمتګارۍ” پۀ نوم څلورو ضخيم جلدونو کښې محفوظ کړو. د دې نه اګاهو د ښاغلي عبدالولي خان “رښتيا رښتيا دي ” د دغو څلورو درنوکتابونو “سريزه يا مقدمه” ګڼل پکار دي. د دې ټولو کتابونو لوستنه ډېره ضروري ده. لوستونکو ته به پخپله معلومه شي چې خان عبدالولي خان پۀ رښتيا ژوندے ولي” ؤ او کرامت د اولياؤ حق دے . ( ښاغلے عبدالولي خان د قران پاک يو ښۀ قاري هم ؤ)

پاکستان کښې پۀ سياسي منظرنامه “عبدالولي خان” هغه وخت راښکاره شوه چې کال 1964ء کښې فيلډ مارشل محمدايوب خان د ” بنيادي جمهوريتونو نظام” ترمخه د صدر د عهدې د پاره انتخابونه کول د هغۀ وخت سياسي جماعتونو کونسل مسلم ليګ،جماعت اسلامي او څو نورو ډلو د نېشنل عوامي پارټۍ پۀ مرسته ملګرتيا د قائداعظم محمدعلي جناح صاحب باني پاکستان خور محترمه فاطمه جناح مقابلې ته ودرولې وه. هغې پخواني ګورنرجنرل خواجه ناظم ا لدين او ممتاز مسلم ليګي رهنما ممتازخان دولتانه ته پۀ کلکه وېنا وکړه چې زۀ به پېښورکښې جلسه هله کوم چې خان عبدالولي خان پۀ کښې پۀ خپله موجود وي ځکه چې دا هم د پاکستانيت د مفکورې پۀ رڼا کښې پۀ “نيپ” شکمنه وه. د هغې چې طبع تسلي وکړے شوه او پېښور کښې ئې د سروټوپو، سرونشانونو عظيم الشانې جلسې ته خطاب کولو نو صدارت ئې “ژوندي ولي” کولو. پۀ دغه موقع محترمه فاطمه جناح يوه تاريخي جمله وئيلې وه.

TO LOVE THE COUNTRY IS NOT MONOPOLY OF CERTAIN PEOPLE

” وطن سره مينه د څو تنو اجاره دارى نۀ ده”

بيا چې پۀ دغو ټولټاکنوکښې د نېشنل عوامي پارټۍ (NAP) صدر مولانا بهاشاني د يو سازش يا مصلحت پۀ وجه وظيفه کښې ولوېدو او څۀ موده پس پته ولګېده نو د پارټۍ صدر عبدالولي خان وټاکلے شو.

“ژوندي ولي” پۀ عمرخوړلو، د زړو هډوکو خدائي خدمتګارانو کښې د ځوانۍ روح وپوکلو. د قوم ځوانانو ته ئې غږ وکړو چې “د سياست پاڼه” اوړېدلې ده. “نن دے کۀ سبا دے دا ملک د زرغون شاه دے” د ټول پاکستان ګوټ ګوټ ته ئې د انساني، قومي او د جمهوري ازادۍ پېغام ورسولو. “نيپ” کښې ډېر قابل، ذهين او محترم سياسدانان شامل وو. دا سوال ځان له يوه تحقيق طلب مسئله ده چې داسې پياوړي بالغ نظر سياستدانان او نظرياتي سياسي ګوندونه عام انتخابونو کښې ناکامولے شي؟ خو دا حقيقت پۀ خپل ځاے دے چې د “ژوندي ولي” د همت پۀ جبين چرې هم د مايوسۍ ګونجي نۀ دي پېدا شوي. تندے به ئې هرڅنګه حالت کښې شګفته ؤ. د پښتو ادبي سوسائټۍ اسلام اباد يو څو غړو ورسره لږه شېبه ناسته کړې وه. د دې پوښتنې پۀ جواب کښې ستاسو د خدائي خدمتګار تحريک عظيمو قربانو او د نېشنل عوامي پارتۍ تاريخي کردار باوجود جنرل الېکشن کښې د قامي اسمبلۍ د پاره دوه يا درې غړي منتخب شي؟ عبدالولي خان وئيلي وو ځينو پوهانو، دانشورانو هم دا تپوس کړے ؤ. ما وې ستاسو پروفيسران، تعليمي ماهران او پوهه خلق يئ. تپوس ستاسو نه پکار دے چې زمونږ قربانۍ او تاريخي کردار درته مخې ته پروت دے. نو ووټ ولې نۀ ورکوئ؟ دا خو د تعليم يافته طبقې ذمه واري ده چې عام اولس ته دغه سياسي شعور او پوهه ورکړي. خو دوي عاجزانو سره د خپلې نوکرۍ غم وي. پۀ دې ئې کار نۀ وي چې قومي ښيګړې څۀ ته وائي؟ بيا به ئې وخندل. او زلمو ته به ئې ډاډګېرنه ورکړه. تاسو دوه او درې يا دوي زۀ وايم زمونږ يو غړے هم پۀ سلو حساب دے چې پارلېمان کښې اواز پورته کولے شي. او خبره کولے شي. د هيندوانو ډک ټرک د پاره يو وړوکے چاقو بس دے. کۀ پۀ شمېر لږ هم، يو خو زمونږ نه بغېر ئې شل کولے نۀ شي. دې کښې شک نشته چې عبدالولي خان او د هغۀ د فکر سياسي ګوند د خپل اعتماد، ديانت، صداقت او جرات سره سره پۀ سياسي بصيرت غلبه موندلې او زور طاقت حاصل کړے دے. چې پۀ هر دور کښې منلے شوے اوستائيلے شوے دے. او هر حکومت ورته محتاجه ؤ. د دوي د مرستې نه بغېر يو حکومت هم ښاده نۀ شي موندلے.

د پاکستان پېپلزپارټۍ باني چيرمين ښاغلے ذوالفقارعلي بهټو چې کله د پاکستان صدر، سول مارشل لاء ايډمنسټريټر او بيا وزيراعظم شو نو د 1970 ټولټاکنو پۀ نتيجه کښې د مخالف سياسي ډلو د نامې جامې سياسي مشران . ممتازخان دولتانه، سردار شوکت حيات خان، مولانا شاه احمد نوراني، مولانا مفتي محمود، پروفېسرغفوراحمد موجود وو. خو د حزب اختلاف قائد” عبدالولي خان” غوره کړے شو ځکه چې د ذوالفقارعلي بهټو غوندې زېرک، تېز قائدايوان ته هرچا سترګې نۀ شوې برندولے. دا کردار “ژوندي ولي” ادا کولے شو. او داسې تاريخي کردار ئې ادا کړو چې د اکسفورډ سنديافته او پۀ عالمي سطح منلے شوے سياستدان ذوالفقارعلي بهټو هم د دليل پۀ ځاے کوتک ته لاس کړو. نېشنل عوامي پارټي ئې کالعدم کړه. پۀ ښاغلي عبدالولي خان او د هغۀ پۀ ملګرو ئې “حيدراباد ټريبونل” کښې يوه داسې مقدمه جوړه کړه چې کۀ د دواړو (ولي خان او ذوالفقار علي بهټوصاحب) زر زرکاله هم وې دغه مقده نۀ شوه ختمېدلے. پښتانۀ وائي، د دروغو مزے لنډ وي. دغه مزے وشلېدو عبدالولي خان او د هغۀ ملګري ژوندي سلامت راخلاص شو. کۀ د دغه مقدمې روداد ولوستے شي نو دا هم د “ژوندي ولي”يو کرامت ؤ ځکه خو عالمي شهرت يافته وکيل ميامحمودعلي قصوري اعتراف کړے ؤ چې دا مقدمه ملي رهنما عبدالولي خان پۀ يواځې سر وګټله. بلخوا دا هم وئيلي شي چې هوښياره مرغۍ د ښکاري پۀ دام کښې نښلي نۀ خو کله چې ئې شامت راشي نو د دواړو پښو نه ونښلي “ژوندي ولي” لکه د سپين باز وګرځېد او د اکثريت پۀ غرور تېروتلے بهټوصاحب دردناک انجام ته ورسېدو. الله پاک دې دواړه وبخښي او تقصيرات دې ورته معاف کړي. امين

کتاب “باچاخان او خدائي خدمتګاري” ( دريم ټوک ص 192) کښې ښاغلي عبدالولي خان ليکلي دي چې د حيدر اباد جېل کښې يوه ورځ د مرمت سړي راغلل تپوس ئې وکړو چې دې چکۍ له څنګه رنګ ورکړو؟ ولي خان ورته ووې دا تپوس د “بهټوصاحب” نه وکړئ. مونږ خو هسې عارضي راغلي يو. سبا به ځو او بهټو صاحب به راځي. سندهيانو چې دا واورېدل نو پۀ منډه لاړل. بيا چې بهټو صاحب ګرفتار شو او پۀ دې جېلونو ګرځولے شو نو دغه مستري ولي خان پسې ورغے چې تا ته څنګه پته وه چې بهټو به جېل ته راځي.!؟

ولي خان ليکلي دي . ” ما وې تاسو سندهيان خو ډېر د عقيدې خلق يئ. د مړو بزرګانو مزارونو باندې هم ګرځئ لکه لعل شهباز قلندر. نو هغوي خو مړۀ وليان دي. او زۀ ” ژوندے ولي” يم سندهے عاجز بيا پۀ يوه منډه وتښتېدو”

يوځل د “خان عبدالولي خان” ناکامه کولو او عوامي نېشنل پارټۍ بدنامولو د پاره ډېره افسوسناکه او شرمناکه پېښه شوې وه. “زما کم عقل” عقل ئې تراوسه نۀ مني. خو دغه پېښه شوې ضرور وه. کوم سړي چې دا ناوړے کار کړے ؤ. د دې ورته يو لاکهـ روپۍ معاوضه ورکړې شوې وه. اوس ئې د خپل جرم اعتراف هم کړے دے . ځکه چې ” ژوندے ولي” به ورله بيا بيا پۀ خوب کښې راتلو چې دا تا څۀ کړي دي؟ خپل ضمير به پرې سکونډارې لګولې. دغه سړي د ” ژوندي ولي” کرامت څنګه ومنلو؟ دا تفصل کۀ مناسب ګڼي نو تعليمي ماهر او محقق، اديب ډاکټر سهيل او د “پښتون” مجلې چيف ايډيټر”حيات روغاني” ئې بيانولے شي. ما سره وېره ده غلط نۀ شم ،

 

دا هم ولولئ

تشدد او عدم تشدد – ليکنه: خضر حيات خان – ژباړه: م.ر شفق

د هندوستان د ازادۍ د پاره دوه قسمه تحريکونه را پورته شوي وو. يو د …