(خلافتي حکيم) حکيم فضل احد – ډاکټر جميل

خلافتي حکيم صېب زما پلار ؤ. خداے دې ئې د ټولو خپلوانو او ملګرو سره وبخښي. هغه يو دانشور ؤ چې یو مثالي طرزِ زندګي ئې لرله، د دې سره سره هغه شپېتۀ کاله د تخت بهائي پۀ تقریباً پنځوس ميل علاقه کښې د طب او اېلوپېتي پۀ مېدان کښې يو نوموړے، مخلص او منلے شوے پرائيوټ پرېکټشنر ؤ. هغۀ له د ګرامر سره دا شپږ ژبې ورتلې: عربي، ترکي، انګرېزي، فارسي، اردو او پښتو۔ د ۱۹۱۸ز نه تر ۱۹۲۳ز پورې مصر کښې برټش ايکسپيډيشنري فورس کښې خدمات ترسره کړي وو. پۀ سفر کښې ئې انګرېزانو او نورو ته دغه ژبې زده کولې. هغه د ۱۹۲۷ز نه تر ۱۹۴۷ز پورې پۀ برصغير کښې د قام پرست تحريکونو پۀ مشرانو کښې ؤ ۔ پۀ ضلع مردان کښې د يو کال د پاره د قام پرستو صدر پاتې شوے ؤ.

د تخت بهائي ريفارمز کمېټۍ نائب صدر پاتې شوے ؤ. هغه وخت کښې ئې بي اېچ يو(چې اوس ګنجے هسپتال دے) روان کړے، وړومبے انچارج پکښې ډاکټر مير افتاب ؤ چې د خېبر مېډيکل کالج پېښور وړومبے فارغ التحصيل ؤ.

. پۀ مېره خېل چارسده کښې پۀ ۱۸۹۷ کښې زېږېدلے ؤ. پۀ ۲۶ اپرېل ۱۹۸۴ کښې (زما د مور د معدې د کېنسر نه د مرګ نه ۴۳ ورځې پس) د زړۀ پۀ دوره ئې لۀ دې دنيا نه سترګې پټې کړې. پرائمري زدکړې ئې پۀ کلي کښې وکړې. بيا ئې پۀ اسلاميه هائي سکول پېښور( اوسنے ګورنمنټ هائي سکول نمبر ۳) کښې داخله واخسته. د هغې هاسټل پۀ هغه ځاے ؤ چرته چې اوس پۀ خېبر بازار کښې يونيورسټي بک ايجنسي ده.

تحريري اثار:

۱. موضوعاتِ قران (تقريباً اتۀ سوه پاڼې اېف اېس سائز رجسټر)

۲. مقاله Tuberculosis T.B تقريباً ۱۰۰ پاڼې اېف اېس، ال پاکستان طبي مجلس دا ډېره معلوماتې ګرځولې ده.

۳. د اي سي جي کتاب چې پۀ مختلف حالتونو کښې د زړۀ tracings ښائي.

۴. د دوايانو کتاب چې پۀ يو غټ سائز رجسټر، د مشق پۀ کتابونو، او جیبي ډائريانو مشتمل دے. څۀ دوايانې پکښې ګلېکسو Glaxo، اېم اېنډ بي M&B، بوټس Boots، بېئر Bayer (څۀ پکښې د برطانوي راج د وخت دي)

دا کتاب چې کوم معلومات ورکوي د هغې پۀ حقله به زۀ د يو ډاکټر پۀ حېث ووايم:

“د نورو حوالو سره حکيم صېب د يوې مشهورې برطانوي مجلې لېنسټ LANCET مدير ته پۀ ۱۹۴۰ کښې د يو خط ذکر کوي چې حکيم صېب پکښې د د نمونيا تشخيص يو علامت رپورټ کړے ؤ چې پۀ هر چا کښې به نۀ ؤ او د هغې نه به بغېر پۀ څۀ ماشومانو کښې پۀ نمونيا معلومولو کښې ناکامي راتلې شوه. پۀ دې کښې د حکيم صېب د لاسو جوړې کرې نقشې هم شته پۀ خصوصي توګه دسنټرل او اټونامک نروس سسټم Central & Autonomic Nervous System د مختلف ګېنګلياسټرکچرز ganglia structures د مختلف نرو فائبرز nerve fibers د هغوي د نيوروټرانسمټرز neurotransmitters سره.

زدکړې:

۱. زما پلار منشي فاضل (فارسي انرز) له رامپور هندوستان ته لاړو. پۀ د منشي کلاس کښې هغۀ د پخواني هندوستان پۀ پنجاب يونيورسټي کښې دوېم راغلو.

۲. هغه پۀ برټش اېکسپيډيشنري فورس کښې د شاملېدو د پاره د بمبۍ پۀ لار مصر ته لاړو.

۳. د سروس پۀ وخت کښې هغۀ پۀ سبق او امتحانونو کښې ځان مصروفه ساتو. د هغۀ د رېکارډ نه پته لګي چې هغۀ به د امتحان د پاره چهټي اخسته پۀ کوم کښې چې څۀ د مترجم د امتحان برخې هم وې.

۴. زما پلار طب او اېلوپېتي زما د نيکۀ حکيم فضل احمد نه زده کړي وو. هغه پۀ امرتسر کښې د اېل اېس اېف اېم LSFM زده کوونکے ؤ خو د پرنسپل سره د غوېمې لۀ وجې ئې پرېښودلو. هغه بيا د طب امتحان پاس کړو.

۵. هغۀ زما د زدکړو پۀ وخت کښې پۀ ټولو مضامينو کښې لارښود ؤ.

۶. هغه يؤ ګڼ اړخيز نابغه شخصيت ؤ.

۷. پۀ ۱۹۷۷ز کښې ما خپله مور او خور ګلشن ارا يؤ څو مياشتو له ايران ته بوتله چرته چې ما پۀ نېشنل ايراننيان ائل کمپني هسپتال کښې د مېډيکل افسر او انستهيزيسټ پۀ توګه کار کولو. د کمپنۍ مشران هم د بابا د شخصيت نه ډېر متاثره شو.

زما نيکۀ به زما پلار ته سبق وې:

زما نيکۀ حکيم فضل احمد د زبردست خان زوے، او د حرمت اخونزاده ( د اګره/جاله بېله، چارسدې) نمسے ؤ. اولاد ئې پۀ خپلو دې ځمکو کښې استوګن شول.

۱. کوډے (سردرياب)

۲. پټواري کلے (نسته دوه سرو روډ)

۳. درګۍ منګا

زما نيکۀ پۀ ۱۸۳۸ز کښې زېږېدلے او ۱۹۵۳ کښې مړ دے. خداے دې ئې وبخښي. هغۀ يو ديني عالم او تکړه حکيم ؤ او پرائیوټ کلېنک به ئې کولو( پۀ کراچۍ کيماړي او چارسده بازار کښې) هغه د ازادۍ د تحريک يو فعاله غړے او شاعر ؤ.

هغۀ دا کتابونه ليکلي دي:

۱. رئيس اللغات (د طبي اصطلاحاتو ټولګه د انګرېزۍ، عربۍ، هندۍ، اردو او پښتو معنو سره)

۲. اختصار المجربات ( پۀ درې لويو جلدونو کښې د ازمايلے شوي طبي او نسخو لنډي)

۳. د عام استعمال د پاره د څيزونو جوړولو طريقې او فارمولې

۴. د ميزان الطب د فارسۍ نه پښتو ته ترجمه

هغۀ د سبق د پاره خپله زمکه خرڅه کړې وه. هغۀ به وئيل چې زمکه سړے پۀ جهالت کښې ساتي.

قابليت:

پريچ خېل خانان

خان شهباز خان صېب او د هغۀ کورنۍ

C:\Users\Nangyal\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.Word\001.jpg ۱. د تقسيم نه مخکښې دور: يوسف علي خان کاکا د خپلې ناجوړه لور د‌ معاينې د پاره بابا خپلو کور ته بوتلو. بابا ورته ووئيل چې دا د Diphtheria مرض دے او زر تر زره ئې ورته پۀ پېښور کښې د علاج شروع کولو مشوره ورکړه. خان کاکا مردان ته مريضه انګرېز سول سرجن له بوتله. هغه هم د دغه شته مرض ووې او دوه سوه روپۍ ئې ترې هم واخستې. پۀ هغه علاج هغه مريضه جوړه شوه.

کاکا صېب زما پلار ته ووئيل، “تا ته خو د سرو زرو امېل پۀ غاړه کول پکار دي محترم حکيم صېب.”

۲. د دې کورنۍ غني خان کاکا ګاډے راولېږلو چې بابا مري ته د يو مريض ليدلو له بوځي. بابا ورته ووئيل چې حالات ښۀ نۀ دي، هندوانو څو ورځې مخکښې هندوستان ته هجرت کړے دے او د لرې غرونو د ډاکوانو نه د خلقو او د هغو سامانونو ته مسلسل خطره پېښه ده. ټول به د خپلې دفاع د پاره تيار اوسېدل. بابا ته ئې ووې چې محافظ به درسره لار شي خو دا ممکن نۀ وه ځکه چې هغوي هلته د کډو سره نۀ اوسېدل. بابا خپل ورور شاه جهان راوغوښتو چې د دۀ پۀ ځاے پاتې شي او مري ته لاړو.

قابليت

۱. پروفېسر ډاکټر نور محمد د کوټ (کوټ جونګړو، تخت بهائي) مائننګ انجينيئر پۀ هغه خلقو کښې دے کوم چې د بابا نه ډېر متاثره وو. هغه د بابا د يو څو واقعې ذکر کوي چې د هغۀ د مشرانو پۀ مخکښې شوې وې. هغه وائي چې د ۱۹۶۰ز پۀ لسيزه کښې حکيم صېب زمونږ کلي ته د يو مريض معاينې له وغوښتے شو. مريض د کور پۀ غولي کښې پۀ کټ کښې پروت ؤ. حکيم صېب د ننوتو سره ووئيل چې دے خو څو ورځې مخکښې لېوني سپي چيچلے دے او زۀ پکښې هېڅ نۀ شم کولے.

۲. زمونږ د کلي يو درميانه عمر سړي قټه ګوته زخم شوې وه. حکيم صېب ووئيل چې پښه به د زنګون نه بره پرېکول غواړي. د مريض د خپلوانو داسې نۀ وه خوښه. يو وخت داسې راغے چې هغه ئې لېډي ريډنګ هسپتال ته بوتلو. پښه ترې د پۀ ميو هسپتال کښې د زنګون نه بره پرې کړے شوه.

حکيم صېب چې خبر شو نو هغه ووئيل چې اوس ډېر ناوخته شوے دے، هيڅ فائده به ونۀ کړي. او هم داسې وشوه. مريض د دغه رنځ نه وفات شو.

قابليت:

۱. زۀ د بابا پۀ کلېنک کښې ووم چې يو مريض راننوتو. بابا ما ته ووئيل چې تۀ پۀ غور سره ګوره دا د Leprosy مسئله ده. کېدے شي د دۀ د پښو پۀ تلو باندې دانې وي. او هم داسې وه. هلته موجود کسان ډېر زيات حېران شول ځکه چې د هغۀ مرض له دومره سېوا شوے هم نۀ ؤ.

د نظر کلي ( رخ زرعي فارم مردان سره نزدې) نظر کاکا ډېر کلک سړے ؤ. هغه يو کلک قام پرست ؤ او د بابا نزدې ملګرے ؤ. پۀ درميانه عمر کښې د هغۀ د زړۀ يو وال خراب شو. هغه ورځو کښې د ملاکنډ د سړک نه علاوه د تخت بهائي ټول سړکونه کچه وو او د دې وجې نه سفر، چې زيات تر پۀ ټانګه کښې ؤ، د مريضانو د پاره ډېر ګران ؤ. بابا ورته ووئيل چې تۀ خپل کارونه لږ کم کړه او پۀ کلي کښې ارام وکړه. بابا هغه يو ځل لاره کښې ودرولو خو هغۀ سخت سفر وکړو. پۀ واپسۍ کښې ورته زړۀ ګډوډ شو او Acute Congestive Heart Failure ورته وشو.

هغۀ بابا ته ووئيل چې تۀ بزرګ يې. بابا ورته وې چې زړۀ د روغو والونو سره د څلورو پښو د اس پۀ شان وي خو چې يو وال ئې خراب شي نو ګوډ شي.

۱. پۀ ۱۹۶۰ز کښې د فرنټيئر شوګر ملز ورکشاپ فورمېن چراغ دين کاکا د خپل ورارۀ معاينې له بابا وغوښتو. هغوي ملګري وو نو زۀ ورسره هم لاړم. مريض ټېکنيشن ؤ. د هغۀ ګوته نيمه پرې شوې وه او ډېره زخمي ؤ. پۀ مردان کښې ورته يو ډاکټر وئيلي وو چې دا به پرې کول غواړي. بابا ورته ووئيل چې د پرې کولو هېڅ ضرورت نۀ شته. د هغۀ ترۀ بابا ته درخواست وکړو چې مونږ سره مردان ته لاړ شه چې د سول سرجن سره مشوره وکړو. دوي چې لاړو نو سرجن هم د پرې کولو خلاف ؤ. د معمولي علاج سره هغه جوړ شو.

۲. د تخت بهائي يو چاے واله ته پۀ مردان کښې يو ډاکټر وئيلي وو چې تا ته ټي بي ده. هغۀ ورته دوايانې او پال هم ليکلے ؤ. بابا ورته ووئيل چې دا ښۀ تکړه ډاکټر دے خو خطا شوے دے. د مريض پۀ وېنا بابا د هغۀ سره پروفېسر علي ګوهر صېب له لاړو چې پۀ لېډي ريډنګ هسپتال پېښور کښې د ټي بي سپېشلسټ ؤ. هغۀ تصديق وکړو چې دۀ ته ټي بي نشته.

د انګرېزانو رويه:

۱. پۀ پېښور کښې د مال روډ سره سم د ټانګو او ډنګرو د پاره ځان له سړک ؤ. بابا به د سکول پۀ وخت کښې پۀ ماښام کښې هلته ګرځېدو او د ټکو سپيلنګ به ئې يادولو. يو ځل هغه پۀ مال روډ ګرځېدو چې يو بوډا انګرېز ورسره مېلاو شو او اردو کښې ئې ورته ووئيل، (ترجمه) “دا سړک ستا د پاره نۀ دے” هغه بل سړک ته ئې ګوته ونيوه “دغه سړک ستا د پاره دے.” بابا وې چې ما ورته صرف وکتل او پۀ مال روډ روان شوم.

۲. پۀ رېل ګاډي کښې به فرسټ کلاس صرف د انګرېزانو د پاره ؤ.

۳. کۀ څوک مقامي کس به پۀ سټېشن د فرسټ کلاس ډبې مخې ته ودرېدو نو انګرېزان به راوتل او وهلو به ئې‌.

۴. پولېس ته حکم ؤ قام پرستان د هغې پورې وهئ او تشدد پرې کوئ تر څو چې ئې پارټي نۀ وي پرېښي.

۵. ماشومان به ئې پۀ لارو د مور پلار د تپوس نه بغېر سنتول

۶. د مرګ پۀ سزا کښې د رحم د درخواست قانون به انګرېزانو د ټرمپ کارډ پۀ توګه د خپل مفاد د پاره استعمالولو.

بابا پۀ ۱۹۲۷ز خوا و شا کښې پۀ قامي تحريک کښې شامل شوے ؤ. څوک چې به د انګریزانو خلاف جنګېدل هغوي ته به انګرېزانو قام پرستان(Nationalist) وئيل. بابا چې څۀ وئيل د هغې مقصد ټولو ته ښکاره ؤ ځکه د بابا تجويزونه ډېر وستائيلے شول، څۀ تجويزونه دا دي:

۱. پۀ ۱۹۳۰ز کښې پۀ ټکر (پاتۍ ټکر، تخت بهائي) کښې د قتل عام نه پس د بابا پۀ تجويز د سانحې يادګار (د نمونځ د پاره يوه مرله چبوتره، چې اوس يادګار دے) جوړ شو.

۲. پارټۍ ملګرو ته باقاعده فوجي تربيت ورکړے شو ۔

۳. ټولو ملګرو ته وېنا وشوه چې چاے پتې يا د انګرېزانو جوړ کړي نور څيزونه به نۀ استعمالوئ.

۴. د دې د پاره چې د پارټۍ پۀ کسانو بوج رانۀ شي، ټولو ته ووئيلے شو چې د کور نه تيار راځئ چې د خپل خرچه سر ته رسولے شئ.

۵. زما خور خداے بخښلې ګلشن اراد بابا نه پوښتنه وکړه چې عبدالغفار خان کاکا ته به ولې باچا خان وئيلے شو؟ بابا جواب ورکړو چې ما به ورته احتراماً پاچا/پاشا وئيلو چې د ترکي تر ټولو لوے سول او فوجي اېوارډ دے نو د هغې نه باچا خان جوړ شو.

د وکيل کلي جهانګير اباد صدر عبد المجيد کاکا او بابا به هره شپه پياده د خلقو خوا له تلل. د دې وجې نه د بابا پۀ پښو د سپي د خورولو نخښې وې. دواړو به د پوليس لۀ وجې پۀ نهر د اغوښتو د پاره پل نۀ استعمالولو. کاکا به احتراماً اوبو ته کوز شو، بابا به ئې پۀ اوږه واخستو او پۀ نهر کښې به پورې واغوښتو کۀ يخ به ؤ او کۀ ګرمي.د‌ ګرفتارۍ د يو وارنټ نه پس بابا پټ شو او مبارزه ئې جاري وساتله.د ګرفتارۍ نه يوه شپه مخکښې يو کس ئې خوا له راغلو چې مخامخ خو قام پرست ؤ خو پۀ يو وخت کښې انګرېزانو وئيلي وو چې د حکومت پۀ ضد نۀ دے. سحر له د علاقې نه پوليس تاو شوي وو.بابا سره پۀ جېب کښې د ډائرۍ غم ؤ چې پکښې ټول اهم معلومات وو نو يو طرف ته ئې منډه کړه او ځان ئې يو پټي ته ګذار کړو چې فصل پکښې ؤ. بيا پاڅېدو او ګرفتاري ئې ورکړه. خلقو د بابا د دې نا اشنا حرکت خبر خور کړو. د پاتۍ د کپړو يو سوداګر (چې هغه وخت کښې زده کوونکے ؤ) فصل ولټولو، ډائري ئې وموندله او پۀ راروانه غونډه کښې ئې ډاکټر خان صېب ته حواله کړه.

بنو جېل:

دومره ګرمي وه چې شپه به ډېره خرابه وه خو مبارزينو پۀ کلونو دا برداشت کړل. بابا به وئيل چې هلته به بې شمېره سپږې وې او ما به روزانه د جامو نه پۀ سلګونو سپږې لرې کولې. د ګوجر ګړۍ امام صېب وې، “تۀ به يقيناً د يو يګ پۀ شان ښکارې چې پۀ خپل غار کښې پۀ خټو لړلے شوے وي کله چې تۀ د جېل پۀ فرش د ارام پۀ ځاے کښې يو ماسپښين تېر کړې.”

کله چې بنو جېل ته بوتلے شو نو بابا دننه تلو له پۀ قطار کښې ودرېدو. پۀ ګېټ ولاړ کس دے ودرولو او بهر انګرېز افسر پسې ئې ولېږو. بابا هغۀ هسې ولاړ ؤ. هغۀ بابا پۀ کرسۍ کښېنولو او خبرې ئې ورسره شروع کړې (چې ذهن ئې بدل کړي). هغه ووئيل “حکيم صېب تاسو ولې زمونږ دومره خلاف يئ؟”

بابا ورته ووې، “ما پۀ خپلو ملګرو پسې تلو ته پرېږده.”

هغۀ خپل سوال تکرار کړو. بابا ورته وې، “تۀ به قهرېږې کۀ ما درته ووئيل او وائې به دننه ئې بوځئ.”

هغه وې، “نه.”

بابا ورته ووې، “زۀ دا خاوره ازاده غواړم.”

هغۀ له ډېر قهر ورغلو او وئې وئيل، “دننه ئې بوځئ.”

د هغۀ د بابا د ذهن بدلولو چال ناکام شو.

جېل، هري پور، هزاره:

۱. بابا د ځان سره جېل ته کتابونو وړي وو. د هغې د خوښې کتابونه دا دا وو.

Savill’s System of Medical Practice,

Prince’s Medicine,

Tropical Medicine,

Whitla’s Dictionary of Treatment (دوه جلده)

۲. پۀ جېل کښې به بابا خلقو ته د قران سبق وې.

۳. بابا له به ئې زيات تر بي کلاس ورکولو.

۴. هغه د ناروغو د اټېنډنټ پۀ توګه ساتلے شوے ؤ چې د هغۀ هم خوښه وه.

۵. بابا به ځان د مريضانو سره او پۀ کتابونو کښې مصروفه ساتو. د جېل ډاکټرانو به وئيل چې حکيم صېب امتحان له تياري کوي.

۶. بابا چې به کله ائي وي i/v ستن وهله نو همېشه به پۀ ورومبي ځل بريالے کېدو. يو ځل د جېل ډاکټر ته پکښې څۀ ستونزه وه. بابا ورته وې زۀ پرې کوشش وکړم؟ هغه رضا شو. بابا پۀ وړومبي وار ووهله. يو قېدي بابا پۀ اوږه واخست او پۀ جېل کښې ئې وګرځوۀ. بابا ورته وئيل چې دا ټيم ورک (د شريکې کار) دے.

۷. د جېل سپرنټنډټ سمتهه د بابا د کارکردګۍ نه ډېر متاثره ؤ او د خلاصېدو پۀ وخت ئې ورته ډېر ښۀ ستائينليک ورکړو.

تحريک:

۱. د انګرېزانو خلاف د ازادۍ پۀ جنګ کښې به ډېر څۀ راتلل. د تلاشۍ پۀ بهانه به انګرېزانو قيمتي څيزونه وړل. دوي به پۀ بابا يا زما پۀ نيکۀ هسې راتلل. چې هغوي به نۀ وو نو د کور تلاشي به ئې اخسته او صندوقونه وغېره به ئې لټول. د کور ښځې به پۀ پرده کښې يوې خوا ته وې. زما د پلار او د مور دواړو طرف د نيکونو پۀ کورونو ډاکې ووهلے شوې.

۲. دوه ځله پوليسو د تخت بهائي د نهر پۀ غاړه د بابا کلېنک وويشتو کله چې به بابا پۀ مريضانو پسې تلے ؤ.

۳. د بابا د امدن د محدودولو د پاره پۀ هغۀ ناليکلې پابندي ولګېده. د مشرانو د قول مطابق چې د غريب سړي قابليت دولت دے، د بابا متبادل کلينکونه وو. هغه د دې کسانو حجرې وې.

راحت اللّٰه کاکا، سخاکوټ ملاکنډ

پير شاکر اللّٰه باچا، ګوجر ګړۍ مردان

املر محمد خان کاکا، هوتي مردان (د مور بي بي نسيم ولي خان پلار)

د دغه ځايونو مريضان خوشحاله او شکرګزار وو چې پۀ کور کښې ورته تجربه کار سهولت مېلاوېدو.

پۀ حقيقي ژوند کښې ډرامه:

۱. يو مازيګر بابا خبر شو چې چا د غر نه د ډاکټر خان صېب پۀ ګاډي د کاڼو راورلو منصوبه جوړه کړې ده چې کله به هغه د ملاکنډ د درګۍ د دورې نه واپس کېږي. بابا خپل ورور شاه جهان ولېږلو چې ډاکټر خان صېب خبر کړي چې پۀ واپسۍ کښې لاره بدله کړي. خداے پاک هغه محفوظ وساتلو.

۲. پۀ ۱۹۴۸ز کښې بابا د څۀ ملګرو سره يو هندو ته لاړو چې ځمکه ئې پۀ تخت بهائي کښې د مډل سکول د پاره منظوره شوې وه خو يو کس قبضه کړې وه حکومت هغه د ته ولا نه د وتلو حکم وکړو هغه محکمه تعليم ته خط وليکلو چې زۀ دې حکم منلو ته تيار يم خو پۀ دې کښې صرف دوه کمرې دي چې د سکول د پاره کافي نۀ دي. انسپکشن ټيم چې به کله هم تلو نو د ولا ګيټ به بند ؤ. بابا مردان کښې دفتر ته لاړو او ټيم ته ئې ووئيل چې زما سره لاړ شئ‌. چې تخت بهايي ته ورسېدل نو دوي د ملاکنډ پۀ روډ ولا ته روان شو چې نزدې شول نو بابا د غر څوکې ته مخه کړه. د هلته نه ټيم وليدل چې پۀ ولا کښې ډېرې کمرې دي. دغسې ولا پۀ مډل سکول کښې بدله شوه چې اوس هائير سيکنډري سکول دے.

پۀ متحده هندوستان کښې د سياست عروج:

د ۱۹۴۰ز لسيزہ د قامي اؤ بین الاقوامي سياست مهم دور ؤ. خلق پۀ دې تجسس کښې وو چې مخکښې به څۀ کېږي. رېډیو ناياب ؤ. ورځ پاڼه ملاپ (اردو) به بابا له راتله. پۀ هفته کښې دوہ ورځې زيارت اؤ جمعه به پنځه کلوميټرہ کېې خلق تخت بهائي ته راتلل چې ځان خبر کړي اؤ د ضرورت سودا وکړي. ډېر به پکښې څۀ وخت له د بابا کلينک ته هم راتلل. څنګ چې مخکښې ووئیلے شو، پۀ رېل ګاډي کښې به فرسټ کلاس د انګرېزانو د پارہ بُک شوي وو. مقامي اشرافیه به سېکنډ کلاس استعمالولو. کله کله به بابا زۀ د ځان سرہ مردان ته بوتلم. زۂ د څلورو کالو وومه. خلقو به پۀ رېل کښې پۀ اوچت اواز پۀ حالاتو باندي بحث کولو. بابا به پکښې هم برخه اخسته. پۀ شروع کښې به ټول د بابا خلاف وو. زۂ به وېرېدم ځکه چې بابا د هغوي سرہ يواځې جنګ نۀ شو کولے. خو د هغۀ دلائل اؤ د بیان انداز داسي وو چې نيمه لار به لا پاتي وہ اؤ نيم په نيمه خلق به د بابا سرہ ملګري شوي وو.

د سرحد د خلقو د حب الوطنۍ جذبه:

۱. مغل خان کاکا (د کالو شاه مردان د عبد الغفور خان او عبد القدير خان پلار)

ما او کاکا د ۱۹۹۰ز پۀ لسيزه کښې مېلاو شوي وو. ما ترې د انګرېز خلاف د ازادۍ پۀ تحريک کښې د هغۀ د تجربو تپوس وکړو. هغۀ ووئيل، “د دې نه اندازه ولګوه چې زما مور ما ته څۀ وې. هغې وئيل چې زما دعا به همېشه ستا سره وي خو کۀ تا پېرنګي ته سر ټيټ کړو نو زۀ به درته ښېرې کووم.”

پۀ سترګو کښې د جذباتو د اوښکو سره زۀ هغې مور ته سلام کووم چې د دې خاورې رښتنۍ لور وه او د بهرني قوتونو خلاف د ازادۍ د تحريک ټولو مبارزينو ته هم.

دلته زۀ خپلې ته هم د عقيدت پېرزونې وړاندې کووم چا چې ښځو او جينکو ته نمونځ، قران مجيد او ترجمه ښودله. خداے دې ټول وبخښي

۲. کاکا دا هم ووې، “يو ځل پۀ ما زيړے ؤ ،. حکيم صېب زما ډېر ښۀ علاج وکړو خو د ښۀ کېدو نه پس به هم زۀ نۀ وږے کېدم. بيا هغۀ پۀ مردان کښې د سول سرجن سره مشوره وکړه. د هغۀ د سينې د یو خوراک سره زۀ سم د ټکه ښۀ شوم.”

د سوشلسټ پوښتنه:

۱. بابا سياست دې له شروع کړے ؤ چې خپله خاوره د انګرېز نه ازاده کړي.

۲. کله چې بابا پۀ ۱۹۴۷ کښې د سياست نه استعفا ورکړه، يو خان کاکا پسې کلينک ته راغلو او تجويز ئې ورکړو چې حکيم صېب راځه چې سوشلسټان شو. بابا ورته جواب کښې ووئيل چې سوشلسټان خو وېش کوي. ستا دوه ښځې دي تۀ ترې يوه ورکولے شې. زما يوه ښځه ده، زۀ هغه ورکول نۀ غواړم.بابا کله هم داسې پۀ سختو ټکو کښې چا له فوراً جواب نۀ ؤ ورکړے خو دلته هغۀ د بابا نه د يو نازک شي پۀ باره کښې د فېصلې پۀ داسې طريقه تپوس کړے ؤ لکه دا چې يو معمولي څيز وي. هغه يو تجربه کار سیاستدان ؤ او پکار وه چې د بابا نه ئې تپوس کړے وے چې ستا سوشلزم خوښ دے کۀ نۀ. بې شکه چې قام پرستان نزدې ملګري وو او د يو مشترکه مقصد د پاره يو ځاے شوي وو.

۳. کله چې بابا پۀ ۱۹۸۴ز کښې پۀ حق ورسېدو نو ما څو مشهور کسانو(کۀ د هر سياسي ګوند وو) ته ووئيل چې د بابا پۀ باره کښې پۀ پاڼه خپل خيالات شريک کړئ. هغوي ډېر پۀ مينه باندې وليکل او راولېږل.

صله رحمي:

خداے دې ئې وبخښي، د بابا وروڼه دا وو.

۱. چاچا فضل اکبر( د هغۀ يو زوے ؤ، عبدالقدير، چې پۀ ماشومتوب کښې وفات شوے ؤ)

۲. شاه جهان ( زامن: بهائي محمد اقبال، بهائي محمد اجمل، بهائي محمد کمال، بهائي محمد جهانزیب)

زما دواړه ترونه ډېر تکړه وو خو غېر تعليمي ماحول هغوي سبق ته پرې نۀ ښودل. د بابا د کوششونو باوجود هم هغوي د اتم نه پۀ بره سبق ونۀ وې.بابا بيا هغوي ته پۀ کلينک کښې چل زده کړو او دواړه د تکړه مېډيکل پرېکټشنر پۀ طور مخې ته راغلل. چاچا فضل اکبر پۀ سخاکوټ (ملاکنډ) او چاچا شاه جهان پۀ هاتيان (مردان) کښې کلينک وويست.چاچا فضل اکبر د‌ پړانګ (چارسدې) او چاچا شاه جهان د درګۍ منګا نه وادۀ کړے دے. چاچا شاه جهان د ۱۹۶۰ز د لسيزې پۀ اخره کښې پېښور ته پۀ کډه لاړو. پۀ نسبتأ علمي ماحول کښې د هغۀ ټول نمسي او نمسۍ ماشاءاللّٰه ټول تعليم يافته دي.

د بابا يوه خور وه چې د چارسدې صفي اللّٰه خان ته وادۀ شوې وه. د هغۀ ډېر جائيداد ؤ چې زرعي او کمرشل دواړه ځمکې پکښې وې خو د انګرېز ريوينيو پاليسي د حکومت د ملګرو او مضبوط خلقو د پاره ښه وه. حکومت د هغۀ ټوله ځمکه د ريوينيو پۀ مد کښې پۀ قلاره قلاره پۀ خپل ملکيت کښې واخسته. دې هغه مالي طور ډېر کمزورے کړو.

د بابا ارمان ؤ چې د هغۀ ځامن د خوشحالۍ ژوند وکړي. هغۀ حميد اللّٰه خان تخت بائي ته راوستو او سکول کښې ئې داخل کړو. کله چې هغه ډېر کامياب نۀ ؤ نو هغه ته ئې کلينک کښې چل وښودلو. پۀ ۱۹۴۶ز کښې هغۀ پۀ سخاکوټ کښې کلېنک شروع کړو. بهائي ډېر محنتي ؤ او کاروبار ئې ورسره هم شروع کړو. پۀ ۱۹۴۴ز کښې صفي اللّٰه خان وفات شو. بابا خپله خور او د هغې دوه کشران بچي خپل کور تخت بهائي ته راوستل ځکه چې هغوي هلته يواځې وو.پۀ ۱۹۴۸ز کښې حميد اللّٰه خان پۀ کاروبار کښې ناڅاپه تاوان وکړو. د کور د کرايې نه د بچ کېدو د پاره هغه بېرته مونږ پسې تخت بهائي ته راغلو ۔

عزيز اللّٰه د چاچا فضل اکبر او چاچا شاه جهان دواړو سره کار کړے دے. بيا بابا هغه خپل کلينک ته راوستو. پۀ ۱۹۴۷ز کښې د هندوانو د دوکانونو د سامان نيلامي وشوه. بابا د غاښونو د ډاکټر دوکان واخست او بهائي عزيز اللّٰه ته ئې د غاښونو د علاج سامان حواله کړو‌. بيا ئې پۀ مردان کښې د غاښونو ډاکټر ملګري سره خبره وکړه، چې دۀ ته چل وښايي. چې کله هغه پوره چل زده کړو نو بابا ورله په خپل کلېنک کښې د پريکټس اجازت ورکړو.

د ۱۹۵۶ز خوا و شا کښې هغه پۀ مېن بازار کښې د نهر طرف ته يو دوکان ته منتقل شو خو بيا هم زمونږ سره اوسېدو. پۀ هغه ورځو کښې خلقو پۀ تخت بهائي کښې پۀ غاښونو دومره خرچه نۀ شوه کولے نو د دې وجې نه د هغه امدن کم ؤ. پۀ ۱۹۶۰ز کښې زما خور (د هغه ښځې) د لسو روپو پرائز بانډ واخست. پۀ ۱۹۶۸ز کښې دې د پنځويشت زره روپو انعام وګټلو چې ټېکس پرې نۀ ؤ.بابا عزيز بهائي قائل کړو چې زمونږ کور ته مخامخ ځان له کور جوړولو له زمکه واخلي. بابا داسې محسوسوله چې د خپلوانو د ژوند ښۀ کولو کښې د مرستې هغۀ ته انعام مېلاوېږي.

پۀ ۱۹۷۲ز کښې بابا ما ته خپله د مکې پته راولېږله کله چې زۀ اول کښې ووم. ما ورته ووئيل چې ما ته پۀ دواړه جهانونو کښې د کاميابۍ د پاره دعا وکړه. هغۀ جواب کښې ووئيل، “ما درته دعا کړې ده. د هغه جهان د پاره او دې جهان کښې، خداے پۀ ټول جهان کښې مشهور کړه. ما ته داسې ښکارېده چې دا به ممکن نۀ وي. پۀ ۱۹۸۷ز کښې ما ته د امريکې نه يا خط او ډېټا فارم مېلاو شو چې هغې کښې پۀ Marquis Who’s Who in the World پۀ نهم اېډيشن کښې زما د‌ ژوند حالات شائع کېدلو د پاره د فارم ډکولو او رالېږلو وئيلے شوي وو.

پۀ ۱۹۹۴ کښې زما دا کتاب شائع شو

The Art of Inventive And Creative Work (A Personal Approach), pp275;

ISBN:

969-8260-00-5

پۀ دې کښې زما د ۱۹۶۴ز نه تر ۱۹۹۴ز پورې اوريجنل کار دے او مقصد ئې خصوصاً د درېمه دنيا پۀ ملکونو کښې خپل تخليقي صلاحیتونو له وده ورکولو کښې دلچسپي پېدا دي.

د کال ۲۰۰۰ نه پس ما پۀ ګوګل باندې وليدل

“Category Pakistani Inventore”

چې کولاو مې کړو،‌ نو خپل نوم مې وليدلو؛

“A. K. Jamil”

د پنځه کسانو پۀ لسټ کښې

اللّٰه اکبر

خراج تحسين:

محمد علي خان هوتي، پخوانے وزير

حکيم صېب تخت بهائي ته پۀ هغه وخت کښې پۀ کډه راغلے ؤ چې دا يوه بستي (وړوکے کلے) ؤ. ډېرو خلقو به دے پۀ خپل نوم نۀ پېژندو. پۀ ده کښې ډېرې خوبيانې وې. دے يو پېشه ور مېډيکل پرېکټشنر ؤ او ډېر لوستے سړے ؤ. دۀ به پۀ هره موضوع ډېره پۀ روانۍ خبره کولے شوه. پۀ بحث کښې به دۀ پۀ چا خپله خبره مسلط کولو نه ډډه کوله. چا چې ورسره سياسي اختلاف لرلو هغوي هم دا حقيقت منلو چې هغه پۀ هندوستان کښې د برطانوي راج نه سخت نفرت لرلو.

د ګوجر ګړۍ مردان حاجي باچا صېب

زۀ لا زلمے وم چې ما په ګوجر ګړۍ کښې حکيم صېب يوې عوامي اجتماع ته د تقرير پۀ وخت وليدو. هغۀ وضاحت وکړو چې څنګه د عرب لارنس د عثمانيه سلطنت مات کړو چې اختلافات جوړ کړي. د دې خبرې لۀ وجې زۀ د هغۀ پۀ پارټۍ کښې شامل شوم.

۱. محمد حسېن صېب، د کالو شاه تخت بهائي د ډاکټر زاهد حسېن او ډاکټر حامد حسېن (ريټائرډ ډين اګرانومي، اګريکلچر يونيورسټي پېښور) پلار:

“کۀ ورځ به وه کۀ شپه، لرې به ؤ کۀ نزدې، ګاډي به وو کۀ نۀ به وو، د موسم پرواه به ئې نۀ وه او خپل حفاظت غم به ورسره نۀ ؤ او پۀ خوشحالۍ به مريضانو له تلو. هغۀ حکيم هم ؤ او ډاکټر هم، دانشور، ښۀ مسلمان، پښتون، پۀ خپلوانو مهربانه، پۀ وطن مئين او يا ښۀ ملګرے ؤ.

۲. حميد اللّٰه (د چووا باباجي زوے)کېمسټ، فرنټيئر شوګر ملز اېنډ ډسټلري، تخت بهائي:

“حکيم صېب زما د پلار ډېر ښۀ ملګرے ؤ. هغه ډېر مهربانه او زړۀ راښکونکے شخصيت لرلو”.

۳. زلفت شاه صېب (سينئر سکول ټيچر):

“ما حکيم صېب د ۱۹۴۲ز نه پېژندلو. ما پۀ خپل ژوند کښې چرته داسې سم سړے نۀ دے ليدلے. هغۀ کۀ چرته د سياست نه قلار شوے وے نو د تخت بهائي پۀ مالداره خلقو کښې به ؤ.

تخت بهائي

۱. افتخار خان مهمند، پخوانے اېم پي اے، خپل تاثرات ئې انګرېزۍ او اردو دواړو کښې ليکلي وو.

۲. ګل ضمير خان صېب، بي اے(انرز) بي ټي، پاټے

۳. عابد ميا صېب(ميا عبدالحق) نرے

۴. پروفېسر عبدالحۍ

۵. پير مکمل شاه، پاټے، سينئر اېډوکېټ، مردان

۶. فضل مولا خان(زوے د فريد خان کاکا)

۷. حاجي مير عالم خان، چيئرمېن پاون کمېټي

۸. حاجي محمد نقيب خان، پخوانے چیئرمین

۹. پير عبدالخالق( د پخواني ګورنر فضل حق نيکۀ)، پخوانے هېډ ماسټر، هائي سکول

۱۰. تراب خان (يوے د نواب خان کاکا) نوے ټکر

۱۱. حاجي عباس خان کاکا، عباس خان کلے

۱۲. حاجي صېب عبدالرحمان خان مومند

۱۳. محمد قسيم صېب، هېډ کلرک، فرنټيئر شوګر ملز

۱۴. پروفېسر محمد جهانزېب (فزکس) زوے د حبيب الرحمان کاکا

۱۵. صدر عبد المجيد کاکا، ډهکي مير اباد

۱۶. حاجي فضل کريم باچا، منېجر رحمان کاټن ملز

۱۷. ډاکټر عبد العزيز صېب، کراون هسپتال

۱۸. پير فېروز شاه، بي اے. زوے د پير عمر شاه، ترۀ د چووا. د هغۀ پۀ خبره کښې يوه داسې وه، ” حکيم صېب د ماشومانو یو تکړه سپېشلسټ ؤ.”

۱۹. عبدالقيوم خان صېب. سينئر اېډوکېټ، مردان زوے د عبدالقادر خان کاکا، د فضل اباد کلي

۲۰. تاج محمد خان زوے د يعقوب خان کاکا، يعقوب خان کورونه

۲۱. هوميوپېتک ډاکټر زېن اللّٰه خان، تختت بهائي مردان

۲۲. ماسټر مختيار صېب د چارسدې، چې د ريټائرمنټ نه پس پېښور پۀ کډه لاړو.

۲۳. عبدالرؤف صېب ترنوي، چارسده، مشر مدرس جامع مسجد، نمک منډي پېښور.

ډېر مسلمانانو ته به د سورة فاتحه او سورة اخلاص د فضائيلو پته وي.

پۀ ۱۹۸۴ز کښې بابا د مرګ نه پس، زۀ پۀ مختلف شکلونو کښې خلقو ته اپيل کوومه چې دا سورتونه ډېر ډېر وائي او د ځان د پاره او ټولو مسلمانانو( ژوند او مړو) د پاره دعا غواړي.ما ته اوس اوس پته لګېدلې ده چې سورة فاتحه ته سورة شفا هم وئيلے شي.

ډاکټر ايوب خان، ډائرېکټر ريټارئرډ، ارنم، پېښور پوهنتون

“ستاسو محترم باباجي د خپل وخت يو ښکلے او حېران کن شخصيت ؤ. اروا دې ئې ښاده وي. امين”

يوه عمومي تبصره:

دا برنے خطاب زما پلار حکيم فضل احد له پخواني سرحد (اوسنۍ خېبر پښتونخوا) خلقو د برطانوي راج خلاف د ازادۍ پۀ تحريک کښې د هغۀ پۀ کوششونو او د صحت پۀ مېدان کښې چې هغه ورځ شپه کوم معياري خدمات د پښتونخوا د خلقو د پاره پۀ خلوص او جذبه ترسره کړي، د هغې پۀ سر ورکړے شوے ؤ.

خداے پاک هغه چا له ضرور انعام ورکوي څوک چې د زړۀ نه بې غرضه خدمت کوي.

اللّٰه اکبر

اظهار تشکر:

زما د پلار د قيمتي، مخلصانه او ځانګړي خدماتو د اعتراف پۀ توګه د سرحد (اوسنۍ پښتونخوا) پخواني حکومت د ټکر روډ يو شاخ (چې د جميل منزل سره تېرېږي) له د حکيم فضل احد روډ نامه ورکړې ده. پۀ دې کښې ما د تخت بهائي ټاون کمېټۍ د چيئرمېن او ټولو ممبرانو او د مردان د ډپټي کمشنر شکريه ادا کړې وه. ما د ډائرېکټر، لوکل ګورنمنټ اېنډ ډيويلپمنټ او د ډائرېکټر جنرل، لوکل ګورنمنټ اېنډ رورل ډيويلپمنټ شکريه د ورځ پاڼې مشرق او د ورځ پاڼې (خېبر مېل انګرېزي) پۀ وساطت پۀ ۲۳ نومبر ۱۹۸۴ز د جمعې پۀ ورځ ادا کړې وه. دا د حکومت يو ډېر ښۀ اقدام دے چې د انسانيت او د وطن د بې غرضه خدمت د پاره به د نورو د پاره مثال ګرځي.

(ډاکټر جميل زوے د حکيم فضل احد (عرف خلافتي حکيم صېب) تخت بهائي، مردان)

دا هم ولولئ

د پښتون سټوډنټس فېډرېشن د 2021 د کال نوې کابينه – علي يوسفزے

د عوامي نېشنل ګوند ذيلي تنظيم پښتون سټوډنټس فېډرېشن د 2021ء کال د اګست د …