هر څو کۀ د بابړې د پېښې د سليزې څلورمه برخه برابرېدونکې ده، خو د دغې پېښې زړۀ غوڅوونکے ياد نن هم غونے زيګ زيګ کوي. د دې واقعې لنډيز دا دے چې د خان قيوم خان پوليس او ملېشا د سورپوشو (خدائي خدمتګارو) د يو پرامنه جلسې د خورولو د پاره پۀ ۱۲م اګست ۱۹۴۸ء د بابړې پۀ مقام پۀ جلسه کښې موجود خلک دناتار ډزو ښکار شو. د دې وجې شپږ سوه تنه چې پۀ کښې سړي، ښځې، ماشومان او بوډاګان شامل وو ووژل شو او پۀ سوونو نور سخت ټپيان شو. د دې خلکو قصور دا ؤ چې دوي د حکومت د غېر جمهوري اقداماتو او د خان عبدالغفار خان د غېر قانوني ګرفتارۍ پۀ ضد پۀ يو لاريون کښې د غږ پورته کولو جرات کړے ؤ. د خپل اقتدار او اختيار پۀ نشه کښې مست قيوم خان پرې خپل نازک طبعيت او خاطر دروند کړو او هغوي د دې جرات سزا دومره وحشتناکه تجويز کړه چې د علاقې فضا نن هم ماتمي ده.
د خان عبدالغفار ګرفتاري
د دې احتجاجي جلسې د راجوړېدو يو سبب دا ؤ چې د قيوم خان حکومت خان غبدالغفار خان (پۀ ۱۵ جون ۱۹۴۸) بنو ته د تګ پۀ موقعه يو ناڅاپه د پاکستان سره د غدارۍ پۀ تور کښې ونيولو او بغېر د څۀ ثبوت او دليل نه ئې ورته درې کاله بامشقته سزا ورکړه. حالانکې حقيقت دا ؤ چې د پاکستان جوړېدو سره سم خان عبدالغفار خان پۀ ائين سازه اسمبلۍ کښې د پاکستان سره د وفادارۍ حلف پورته کړے ؤ. پۀ هر حال ظلم پسې ظلم دا وشو چې پۀ خان عبدالغفار خان د قېد ورځو کښې دومره ظلم وشو چې د هغې بيان هم مشکل دے. د قېديانو پۀ تاريخ کښې دا وړومبے قېدي ؤ چې د قېد پۀ موده کښې د هر قسم رعايت نه محروم کړے شوے ؤ. د درې کلونو د مودې پۀ برابرېدو هم د هغوي خلاصے نظرانداز کړے شو او هغه ئې د بنګال ريګولېشن ۱۸۱۸ز لاندې نظربند وساتلو. د صوبه سرحد حکومت د هغوي خلاف جرم لګولے ؤ او د سزا خوړلو د پاره د جېل انتخاب ورته پنجاب حکومت کړے ؤ.
د بابړې پېښه
بابړه د وړوکي شان کلي نوم دے چې د چارسدې نه درې ميله فاصله باندې دے. دلته کښې پۀ دولسم اګست ۱۹۴۸ء سرخپوشو(خدائي خدمتګارو) د خان عبدالغفار خان د غېر قانوني ګرفتارۍ پۀ ضد د احتجاجي غږ پورته کولو د پاره د يوې جلسې بندوبست کړے ؤ. چې پۀ کښې د لرې او نزدې نه راغلو خلکو ګډون وکړو. هر کله چې قيوم خان ته د دې خبر ورسېدو نو هغه سمدستي پۀ دغه ټوله علاقه کښې د دفعه ۱۴۴ د نفاذ اعلان وکړو.. د دې وجې د جلسې صدر د پوليس لوړو مامورينو ته خواست وکړو چې د جلسې ګډون والو ته دې دومره مهلت ورکړے شي چې دوي پۀ کښې پۀ پرامنه توګه خوارۀ شي. خو حکومتي مامورينو د شعوري منصوبې لاندې دوي ته دومره مهلت ور نۀ کړو او د جلسې پۀ مقام ئې د څلورو واړو اړخونو نه د ګولو باران شروع کړو او نزدې تر يو ساعته دغه ډزې روانې وې. دغسې شپږ سوه کسه مړۀ او په سلګونو نور سخت ژوبل شو. د زخميانو د سمې شمېرې اندازه ځکه ونۀ لګېده چې کوم زخمي هم روغتون ته د درملنې پۀ خاطر تلے نو پوليس ګرفتار کړے او پۀ حوالات کښې ئې بند کړے دے، نو ځکه د ګرفتارۍ نه د بچ کېدو د پاره ډېرو زخميانو د روغتون پۀ ځاے کور له ترجيح ورکړې ده.
پۀ جائېداد د سرکار قبضه
قيوم خان پۀ پرامنه جلوس د ډزو نه صبر نۀ شو، بلکې يو سرکاري حکم ئې جاري کړو پۀ کوم کښې چې د اخلاقياتو ټولې تقاضې نظر انداز شوې وې. هغوي(سپاهيانو) ډېر پۀ بې دردۍ سره د خان عبدالولي خان ماشومه لور د زانګو نه راښکله او بهر ته ئې وغورځوله او زانګو ئې د ځان سره يوړه.
د پوليس غېر انساني رويه
ددې (حکم) تر مخه د سور پوشو (خدائي خدمتګارو) ټول منقوله او غېرمنقوله جائيداد سم د لاسه د سرکار پۀ حق کښې ضبط کړے شو. د يوې محتاط اندازې تر مخه دغه وخت نزدې د څلورو کروړو روپو د ماليت پۀ جائيداد باندې حکومت قبضه کړې وه. دلته کښې د دې خبرې ذکر به هم بې ځايه نۀ وي چې پوليس د منقوله جائيداد د حصول پۀ وخت د انسانيت او د کورونو تلاشۍ دوران کښې د ښځو بې حرمتۍ کښې هېڅ موقعه د لاسه ور نۀ کړه. (خدائي خدمتګار) ئې ګرفتار کړل. بربنډ ئې ګړل، د هغوي مخونه ئې په تارکولو تور کړل او په خرو ئې سوارۀ کړل او د جلوس شکل کښې ئې په ټول ښار کښې وګرځول. او حد خو دا دے چې د هغوي د مور، پلار، ښځو، بچو او خوېندو، وروڼو پۀ مخامخ ئې هره بې عزتي وکړه او دغسې ئې د ښځو جلوس هم وويستلو او اعلان ئې وکړو چې دا ښځې هندوانې دي دوي سره کۀ څوک هم وغواړي، نکاح کولے شئ، عام حکم دے.
خوشحالي نمانځل
پۀ ځاے د دې چې حکومت پۀ خپل شرم ناک او وحشت ناک عمل باندې پښېمانه شوے وے، پۀ چوک يادګار پېښور کښې ئې د خوشحالۍ نماځلو پۀ لړ کښې د خوشحالۍ نه اتڼونه کول. د ځناورتوب دې کارونو ته ئې خپله ګټه او برياليتوب ووئيلو.
د قيوم خان ضد
قيوم خان پۀ دې سانحه د شرمېدلو او افسوس ښکاره کولو پۀ ځاے د صوبائي اسمبلۍ پۀ اجلاس کښې د ډېر ضد نه يوه ډوزه وويشته چې نن هم د اسمبلۍ پۀ رېکارډ کښې موجود ده. “ما حکم کړے ؤ چې تر اخري خدائي خدمتګار دا ټول ووژنئ، افسوس دے چې پوليس او ملېشا سره مرمۍ ختمې شوې ګنې مونږ به ټول ختم کړي وو”. هم پۀ دغه اجلاس کښې هغه د حزب اختلاف غړو ته پۀ اشارې کولو سره ووئيل “کۀ دوي چا قتل کړل نو د حکومت لۀ خوا به د چا نه هم د دوي پۀ حقله څۀ تپوس پوښتنه نۀ کېږي”.
بهتان
پۀ خان عبدالغفار خان د هندوستان د بېرغ د اوچتولو او د بغاوت د غږ پورته کولو الزام بېخي بهتان دے. او چونکې د قتل مقدمې هېڅ کله هم نۀ ټائم بارډ[Time barred] کېږي نو ځکه پۀ کار ده چې د بابړې د کېس بيا پلټنې وکړې شي او د دې غمناکې پېښې ذمه دار ملزمانو ته دې سزا ورکړي.
ياده دې وي چې دا مضمون پۀ پېمان اردو مجله کښې پۀ ۱۲ جون ۱۹۷۲ء کښې چاپ شوے دے).