د اجمل خټک سياسي مبارزه – فېروز خان صادق

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

ارواښاد محمد اجمل خټک د پښتو علم، ادب او پښتون قام پرست سياست پۀ حواله يو معتبر او قداور نوم دے چې د خپل وخت پۀ سياسي مشرانو کښې ئې ممتاز او منفرد مقام حاصل کړے ؤ. کۀ څۀ هم د اجمل خټک بابا پېژندګلوي د يو استاد، شاعر، اديب، دانشور او عالم فاضل پۀ توګه شوې ده نو د دې سره د اجمل خټک د ژوند يو بل او ډېر اهم اړخ د سياست هم دے خو د دۀ د سياست مېدان د نورو سياستمدارانو څخه لږ جدا او ځانګړے حېثيت لري چې فلسفه ئې پۀ دې لاندينو ذکر شوو اصولو اډاڼه ده:

غټان غټان، نيکان نيکان پېدا دي

دوي خو لۀ ځايه جنتيان پېدا دي

ځئ چې هغې خوارو لۀ جنت وګټو

څوک چې د موره دوزخيان پېدا دي

دا هغه سپېځلي اصول دي چې د طبقاتي شعور پۀ رڼا کښې وضع شوي دي او د نورو ګڼ شمېر ځيرک سياست مدارانو تر څنګ ارواښاد اجمل خټک هم خپل کړي دي. پۀ سياست کښې د اجمل خټک راتګ د سکول د وخت نه وشو ځکه چې دا هغه وخت ؤ چې د برصغير پۀ مقدسه خاوره پېرنګي سامراج قبضه کړې وه او د دې وطن د اولس ټول ائيني او بنيادي حقونه ئې تروړلي وو. چې کله د دوي د زور ظلم سلسله انتها ته ورسېده نو پۀ دغه وخت کښې يو تحريک شروع شو چې نوم ئې ورته “هندوستان پريږدئ” تحريک غوره کړے ؤ. اجمل خټک د خدائي خدمتګار تحريک سره بدرګه دغه مومنټ کښې برخه واخسته. اجمل خټک هم يو خود دار او پۀ ازادۍ مئين انسان ؤ نو پۀ دغه تحريک کښې ئې باقاعده برخه واخسته چې لۀ امله ئې د دۀ تعليم هم نيمګړے پاتې شو خو بيا وروستو ئې د پنجاب پوهنتون څخه د پښتو انرز، منشي فاضل او اديب فاضل امتحانونه پۀ امتيازي حېثيت پاس کړل. وروستو ئې د اېم اے فارسي ډګري هم واخسته. د پېشې پۀ لحاظ سره پۀ سکول کښې د استاذ پۀ توګه څۀ موده وظيفه تر سره کړه خو پېرنګي حکومت د دۀ پۀ سياسي هلو ځلو او د ازادۍ پۀ غورځنګ کښې موثر کردار پۀ نظر کښې ساتلو چې لۀ امله ئې د نوکرۍ څخه وويستے شو او بيا ئې ونيولو. ورسره سرکار د دۀ کتابتون هم د ځان سره يوړو او ټول کتابونه ئې ضبط کړے شو. هر کله چې د جېل نه را خوشے کړے شو نو د فخر افغان خان عبدالغفار خان بابا تحريک “خدائي خدمتګاري” ښۀ پۀ جوبن کښې ؤ. اجمل خټک هم د دې تحريک تر سيوري لاندې باقاعده هلو ځلو کښې برخه اخستل شروع کړل او د باچا خان د يو وفادار او جانثار سپاهي پۀ توګه ئې د خدمت سلسله شروع کړه. د خدائي خدمتګارو پۀ غونډو او جلسو کښې به ئې تقريرونه هم کول او انقلابي شعرونه به ئې هم اورول چې د برصغير پۀ استوګنو کښې ئې د ازادۍ جذبه را ولړزوله او بيا د پښتون قام د پاره د يو رهنما او مسيحا پۀ توګه دۀ خپل شناخت پېدا کړو.

پۀ کال نولس سوه يو کم پنځوسم کښې ئې د “عدل” نومې مجلې د مدير پۀ حېث کار شروع کړو چې پۀ کښې به د نورو ليکوالو تر څنګ د اجمل خټک سياسي مضمونونه او انقلابي شعرونه هم خپرېدل او دغسې د برصغير د محکوم اولس پۀ زړونو کښې ئې د ازادۍ تحريک را بېدارولو. وروستو ئې پۀ “بانګ حرم”، “انجام”، “شهباز” او نورو اخبارونوکښې هم د مدير، کالم نګار او خبريال پۀ توګه وظيفه تر سره کړه خو د دۀ د هر ليک او تخليق مقصد او مدعا د محکوم اولس ازادي او خپلواکي وه. پۀ مختلفو اخبارونو کښې به ئې سياسي کالمونه هم ليکل چې اوس ئې بعضې کالمونه پۀ کتابي شکل کښې موجود دي او د نن دور هره طبقه ترې استفاده کوي. بيا د اجمل خټک د سياسي جلسو د رودادونو يو کتاب هم چاپ شوے دے چې پۀ کښې ئې د سياسي جلسو پۀ وخت د تقريرونو او نظمونو پنګه خوندي کړې ده. دا کتاب “لا به يو کېږو ګنې ورکېږو” پۀ نوم چاپ شوے دے.

اجمل خټک پۀ يو وخت کښې ليکوال، سياست پال او قام پرست سوچ لرونکے مبارز ؤ. پۀ دغه حواله وائي، زما ژوند د خوشحال بابا د محبت، د باچا خان د تربيت او د ترقي پسند ادبي تحريک د رفاقت نه عبارت دے. ځکه چې اجمل خټک د باچا خان پۀ تربيت کښې سياسي شعور موندلے ؤ. د خدائي خدمتګارۍ تحريک نه پس چې کله د نېشنل ګوند بنسټ کېښودے شو نو پۀ دې کښـې هم اجمل خټک ډېر موثر رول لوبولو او د پښتنو د حقونو د پاره ئې نۀ ستړې کېدونکې مبارزه وکړه. د دې مبارزې قيمت هغۀ د مختلفو ملازمتونو نه د فارغېدو، د سياسي ژوند مشکلاتو او شاوخوا د يوولس کاله قېد صورت کښې ورکړو.

عن تر دې چې هر کله پۀ کال 1974 کښې د لياقت باغ راولپېنډۍ واقعه را پېښه شوه نو اجمل خټک ګاونډي هېواد افغانستان ته پۀ جلا وطنۍ مجبور کړے شو چې تر پينځلسو کالونو پورې ئې پۀ افغانستان کښې د جلا وطنۍ تېرولو نه پس پۀ کال 1989 کښې بېرته وطن ته راغلو او د عوامي نېشنل پارټۍ د بېرغ لاندې ئې پۀ عملي سياست کښې برخه واخسته او بيا پۀ ټولټاکنو کښې د قامي اسمبلۍ ممبر پۀ واضحه اکثريت سره غوره کړے شو چې پۀ ډېرو مؤثر طور سره ئې د خپلې عهدې پاسداري وکړه او د خپل قام ترجماني ئې پۀ ډېره غوره طريقه سره وکړه.

هغه دوه ځله د قامي اسمبلي رکن منتخب کېدو نه پس د خپل ګوند عوامي نېشنل پارټۍ لۀ خوا د سېنټ غړے هم منتخب کړے شو او پۀ دې دوران کښې ئې پۀ هر مېدان د پښتون قام د حق د پاره اواز پورته کړو. هغه دوه ځله پرله پسې د عوامي نېشنل پارټۍ مرکزي صدر منتخب شوے ؤ. د جنرل مشرف پۀ دور کښې د هغۀ څۀ وخت د پاره د خپل ګوند سره اختلافات پېدا هم شوي وو خو څۀ موده پس بېرته د روغې جوړې پۀ ذريعه خپل ګوند ته راغلو. د اے اين پي د منظم کولو د پاره ئې د صوبې د مختلفو سيمو دورې وکړې چې ګټورې نتيجې ئې مخې ته راغلې او پۀ ټوله صوبه کښې د اے اين پي پوزيشن بهتر شو چې پۀ ټولټاکنو کښې ئې ښۀ اثر پرېوتو او د مختلفو علاقو نه ئې پۀ قامي او صوبائي اسمبليو کښې ممبران وټاکلے شو. وروستو بيا د عوامي نېشنل پارټۍ پۀ تاريخ کښې اول ځل د نورو ګوندونو سره پۀ ګډه حکومت جوړ شو او يو وخت داسې هم راغلو چې پۀ صوبه کښې عوامي نېشنل پارتۍ تر ټولو زياتې څوکۍ ترلاسه کړې چې پۀ نتيجه کښې د دې ګوند صوبائي حکومت جوړ شو. پۀ دغه دور کښې د سختو مشکلاتو باوجود يو شمېر ترقياتي منصوبې شروع کړې شوې چې زياتې هم پۀ دغو پينځو کلونو کښې سر ته ورسولې شوې.

اجمل خټک پۀ خپل فکر او خپل شعري استعداد د قام پرستو يو پوره نسل روزلے او تربيت کړے ؤ. پۀ افغانستان کښې د هغۀ پينځلس کاله موجودګۍ د لر او بر افغان تصور ته نوې معنې او پوخ بنياد ورکړے ؤ. د اجمل خټک شخصيت د عوامي نېشنل پارټۍ دننه د مېرټ د يو ثبوت پۀ طور پېش کولے شو. اجمل خټک د يوې متوسط کورنۍ سره تعلق لرلو او هغه د يو عام ورکر نه د پارټۍ د مرکزي صدارت پورې سفر کړے ؤ. هغۀ د غدارۍ نه علاوه پۀ لمن بل کوم داغ نۀ لرلو او د يو سپين سپېځلي سياست مدار، پارلېمنټېرين او سېنېټر پۀ توګه د تاريخ برخه ګرځېدلے دے. کله چې هغه وفات شو، هغه وخت دې صوبه کښې د عوامي نېشنل پارټۍ حکومت ؤ. د خېبر پښتونخوا وزير اعليٰ امير حېدر خان هوتي او د پارټۍ صوبائي او مرکزي مشران د اجمل خټک پۀ جنازه کښې حاضر وو.

اجمل خټک د باچا خان بابا ارمان پۀ يو شعر کښې داسې تصوير کړے ؤ چې:

زما د لوے کور نغرے دې جوړ شي
خېر دے کۀ پاتې زما څلے نۀ شي

د پښتانۀ د امن او د پښتنو د ژوند دښمنانو بيا د اجمل خټک پۀ قبر هم حمله وکړه – دا يو ډېر غلط تصور دے چې د اجمل خټک پۀ قبر حمله کوونکي د عوامي نېشنل پارټۍ دښمنان دي – کۀ داسې وي نو د عوامي نېشنل پارټۍ پۀ سر د اجمل خټک قبر ړنګول خو سمجهـ کښې راځي، دغه خلکو خو د رحمان بابا غوندې د ملنګانو او د حمزه شينواري غوندې د مسلم ليګي قبرونه هم نۀ وو پرېښودي.

دې نه ثابتېږي چې د دغه خلکو دښمني د عوامي نېشنل پارټۍ سره نۀ بلکې د پښتون قام سره وه او ده. دې نه ثابتېږي چې د باچا خان، ولي خان، اجمل خټک او د عوامي نېشنل پارټۍ سياست د دې خاوره د دښمنانو خلاف د عدم تشدد سياسي پارلېماني جنګ دے. اجمل خټک نن هم د خپلو کتابونو “د غېرت چغه” او “دا زۀ پاګل وم” پۀ شکل کښې دغه جنګ ته ولاړ دے.

ارواښاد محمد اجمل خټک د پښتو علم، ادب او پښتون قام پرست سياست پۀ حواله يو معتبر او قداور نوم دے چې د خپل وخت پۀ سياسي مشرانو کښې ئې ممتاز او منفرد مقام حاصل کړے ؤ. کۀ څۀ هم د اجمل خټک بابا پېژندګلوي د يو استاد، شاعر، اديب، دانشور او عالم فاضل پۀ توګه شوې ده نو د دې سره د اجمل خټک د ژوند يو بل او ډېر اهم اړخ د سياست هم دے خو د دۀ د سياست مېدان د نورو سياستمدارانو څخه لږ جدا او ځانګړے حېثيت لري چې فلسفه ئې پۀ دې لاندينو ذکر شوو اصولو اډاڼه ده:

غټان غټان، نيکان نيکان پېدا دي

دوي خو لۀ ځايه جنتيان پېدا دي

ځئ چې هغې خوارو لۀ جنت وګټو

څوک چې د موره دوزخيان پېدا دي

دا هغه سپېځلي اصول دي چې د طبقاتي شعور پۀ رڼا کښې وضع شوي دي او د نورو ګڼ شمېر ځيرک سياست مدارانو تر څنګ ارواښاد اجمل خټک هم خپل کړي دي. پۀ سياست کښې د اجمل خټک راتګ د سکول د وخت نه وشو ځکه چې دا هغه وخت ؤ چې د برصغير پۀ مقدسه خاوره پېرنګي سامراج قبضه کړې وه او د دې وطن د اولس ټول ائيني او بنيادي حقونه ئې تروړلي وو. چې کله د دوي د زور ظلم سلسله انتها ته ورسېده نو پۀ دغه وخت کښې يو تحريک شروع شو چې نوم ئې ورته “هندوستان پريږدئ” تحريک غوره کړے ؤ. اجمل خټک د خدائي خدمتګار تحريک سره بدرګه دغه مومنټ کښې برخه واخسته. اجمل خټک هم يو خود دار او پۀ ازادۍ مئين انسان ؤ نو پۀ دغه تحريک کښې ئې باقاعده برخه واخسته چې لۀ امله ئې د دۀ تعليم هم نيمګړے پاتې شو خو بيا وروستو ئې د پنجاب پوهنتون څخه د پښتو انرز، منشي فاضل او اديب فاضل امتحانونه پۀ امتيازي حېثيت پاس کړل. وروستو ئې د اېم اے فارسي ډګري هم واخسته. د پېشې پۀ لحاظ سره پۀ سکول کښې د استاذ پۀ توګه څۀ موده وظيفه تر سره کړه خو پېرنګي حکومت د دۀ پۀ سياسي هلو ځلو او د ازادۍ پۀ غورځنګ کښې موثر کردار پۀ نظر کښې ساتلو چې لۀ امله ئې د نوکرۍ څخه وويستے شو او بيا ئې ونيولو. ورسره سرکار د دۀ کتابتون هم د ځان سره يوړو او ټول کتابونه ئې ضبط کړے شو. هر کله چې د جېل نه را خوشے کړے شو نو د فخر افغان خان عبدالغفار خان بابا تحريک “خدائي خدمتګاري” ښۀ پۀ جوبن کښې ؤ. اجمل خټک هم د دې تحريک تر سيوري لاندې باقاعده هلو ځلو کښې برخه اخستل شروع کړل او د باچا خان د يو وفادار او جانثار سپاهي پۀ توګه ئې د خدمت سلسله شروع کړه. د خدائي خدمتګارو پۀ غونډو او جلسو کښې به ئې تقريرونه هم کول او انقلابي شعرونه به ئې هم اورول چې د برصغير پۀ استوګنو کښې ئې د ازادۍ جذبه را ولړزوله او بيا د پښتون قام د پاره د يو رهنما او مسيحا پۀ توګه دۀ خپل شناخت پېدا کړو.

پۀ کال نولس سوه يو کم پنځوسم کښې ئې د “عدل” نومې مجلې د مدير پۀ حېث کار شروع کړو چې پۀ کښې به د نورو ليکوالو تر څنګ د اجمل خټک سياسي مضمونونه او انقلابي شعرونه هم خپرېدل او دغسې د برصغير د محکوم اولس پۀ زړونو کښې ئې د ازادۍ تحريک را بېدارولو. وروستو ئې پۀ “بانګ حرم”، “انجام”، “شهباز” او نورو اخبارونوکښې هم د مدير، کالم نګار او خبريال پۀ توګه وظيفه تر سره کړه خو د دۀ د هر ليک او تخليق مقصد او مدعا د محکوم اولس ازادي او خپلواکي وه. پۀ مختلفو اخبارونو کښې به ئې سياسي کالمونه هم ليکل چې اوس ئې بعضې کالمونه پۀ کتابي شکل کښې موجود دي او د نن دور هره طبقه ترې استفاده کوي. بيا د اجمل خټک د سياسي جلسو د رودادونو يو کتاب هم چاپ شوے دے چې پۀ کښې ئې د سياسي جلسو پۀ وخت د تقريرونو او نظمونو پنګه خوندي کړې ده. دا کتاب “لا به يو کېږو ګنې ورکېږو” پۀ نوم چاپ شوے دے.

اجمل خټک پۀ يو وخت کښې ليکوال، سياست پال او قام پرست سوچ لرونکے مبارز ؤ. پۀ دغه حواله وائي، زما ژوند د خوشحال بابا د محبت، د باچا خان د تربيت او د ترقي پسند ادبي تحريک د رفاقت نه عبارت دے. ځکه چې اجمل خټک د باچا خان پۀ تربيت کښې سياسي شعور موندلے ؤ. د خدائي خدمتګارۍ تحريک نه پس چې کله د نېشنل ګوند بنسټ کېښودے شو نو پۀ دې کښـې هم اجمل خټک ډېر موثر رول لوبولو او د پښتنو د حقونو د پاره ئې نۀ ستړې کېدونکې مبارزه وکړه. د دې مبارزې قيمت هغۀ د مختلفو ملازمتونو نه د فارغېدو، د سياسي ژوند مشکلاتو او شاوخوا د يوولس کاله قېد صورت کښې ورکړو.

عن تر دې چې هر کله پۀ کال 1974 کښې د لياقت باغ راولپېنډۍ واقعه را پېښه شوه نو اجمل خټک ګاونډي هېواد افغانستان ته پۀ جلا وطنۍ مجبور کړے شو چې تر پينځلسو کالونو پورې ئې پۀ افغانستان کښې د جلا وطنۍ تېرولو نه پس پۀ کال 1989 کښې بېرته وطن ته راغلو او د عوامي نېشنل پارټۍ د بېرغ لاندې ئې پۀ عملي سياست کښې برخه واخسته او بيا پۀ ټولټاکنو کښې د قامي اسمبلۍ ممبر پۀ واضحه اکثريت سره غوره کړے شو چې پۀ ډېرو مؤثر طور سره ئې د خپلې عهدې پاسداري وکړه او د خپل قام ترجماني ئې پۀ ډېره غوره طريقه سره وکړه.

هغه دوه ځله د قامي اسمبلي رکن منتخب کېدو نه پس د خپل ګوند عوامي نېشنل پارټۍ لۀ خوا د سېنټ غړے هم منتخب کړے شو او پۀ دې دوران کښې ئې پۀ هر مېدان د پښتون قام د حق د پاره اواز پورته کړو. هغه دوه ځله پرله پسې د عوامي نېشنل پارټۍ مرکزي صدر منتخب شوے ؤ. د جنرل مشرف پۀ دور کښې د هغۀ څۀ وخت د پاره د خپل ګوند سره اختلافات پېدا هم شوي وو خو څۀ موده پس بېرته د روغې جوړې پۀ ذريعه خپل ګوند ته راغلو. د اے اين پي د منظم کولو د پاره ئې د صوبې د مختلفو سيمو دورې وکړې چې ګټورې نتيجې ئې مخې ته راغلې او پۀ ټوله صوبه کښې د اے اين پي پوزيشن بهتر شو چې پۀ ټولټاکنو کښې ئې ښۀ اثر پرېوتو او د مختلفو علاقو نه ئې پۀ قامي او صوبائي اسمبليو کښې ممبران وټاکلے شو. وروستو بيا د عوامي نېشنل پارټۍ پۀ تاريخ کښې اول ځل د نورو ګوندونو سره پۀ ګډه حکومت جوړ شو او يو وخت داسې هم راغلو چې پۀ صوبه کښې عوامي نېشنل پارتۍ تر ټولو زياتې څوکۍ ترلاسه کړې چې پۀ نتيجه کښې د دې ګوند صوبائي حکومت جوړ شو. پۀ دغه دور کښې د سختو مشکلاتو باوجود يو شمېر ترقياتي منصوبې شروع کړې شوې چې زياتې هم پۀ دغو پينځو کلونو کښې سر ته ورسولې شوې.

اجمل خټک پۀ خپل فکر او خپل شعري استعداد د قام پرستو يو پوره نسل روزلے او تربيت کړے ؤ. پۀ افغانستان کښې د هغۀ پينځلس کاله موجودګۍ د لر او بر افغان تصور ته نوې معنې او پوخ بنياد ورکړے ؤ. د اجمل خټک شخصيت د عوامي نېشنل پارټۍ دننه د مېرټ د يو ثبوت پۀ طور پېش کولے شو. اجمل خټک د يوې متوسط کورنۍ سره تعلق لرلو او هغه د يو عام ورکر نه د پارټۍ د مرکزي صدارت پورې سفر کړے ؤ. هغۀ د غدارۍ نه علاوه پۀ لمن بل کوم داغ نۀ لرلو او د يو سپين سپېځلي سياست مدار، پارلېمنټېرين او سېنېټر پۀ توګه د تاريخ برخه ګرځېدلے دے. کله چې هغه وفات شو، هغه وخت دې صوبه کښې د عوامي نېشنل پارټۍ حکومت ؤ. د خېبر پښتونخوا وزير اعليٰ امير حېدر خان هوتي او د پارټۍ صوبائي او مرکزي مشران د اجمل خټک پۀ جنازه کښې حاضر وو.

اجمل خټک د باچا خان بابا ارمان پۀ يو شعر کښې داسې تصوير کړے ؤ چې:

زما د لوے کور نغرے دې جوړ شي
خېر دے کۀ پاتې زما څلے نۀ شي

د پښتانۀ د امن او د پښتنو د ژوند دښمنانو بيا د اجمل خټک پۀ قبر هم حمله وکړه – دا يو ډېر غلط تصور دے چې د اجمل خټک پۀ قبر حمله کوونکي د عوامي نېشنل پارټۍ دښمنان دي – کۀ داسې وي نو د عوامي نېشنل پارټۍ پۀ سر د اجمل خټک قبر ړنګول خو سمجهـ کښې راځي، دغه خلکو خو د رحمان بابا غوندې د ملنګانو او د حمزه شينواري غوندې د مسلم ليګي قبرونه هم نۀ وو پرېښودي.

دې نه ثابتېږي چې د دغه خلکو دښمني د عوامي نېشنل پارټۍ سره نۀ بلکې د پښتون قام سره وه او ده. دې نه ثابتېږي چې د باچا خان، ولي خان، اجمل خټک او د عوامي نېشنل پارټۍ سياست د دې خاوره د دښمنانو خلاف د عدم تشدد سياسي پارلېماني جنګ دے. اجمل خټک نن هم د خپلو کتابونو “د غېرت چغه” او “دا زۀ پاګل وم” پۀ شکل کښې دغه جنګ ته ولاړ دے.