علامه محمود طرزي پېژندنه – عبدالروف رفيقي ـ abdulraufrafiqui@yahoo

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

 

 

زوکړه: لومړی ربيع الاول 1282هـ.ق – غزني – د سردار غلام محمد خان طرزي زوی، پۀ خټه محمدزی.

مړينه: دېرشم شعبان1352هـ.ق – ښخ د حضرت ايوب انصاري هديره، استمبول )ترکيه(

د ملا محمد اکرم هوتک شاګرد، د پلارسره هند ته ولاړی، بيا شام ته ولاړ، بېرته وطن ته راغلی.

شپاړسم ميزان 1290هـ.ش/1911ز: بېرته ‘سراج الاخبار’ راويستل.

نامتو سياستمدار، روڼ اندی، پۀ عربي، فارسي، اردو او ترکي پوهېدلو. يو دېرش اثار منظوم او منثور لري.

1922ز – 1924ز پۀ پاريس کښې د افغانستان لوی سفير.

1925ز – 1926ز دافغانستان د باندنيو چارو وزير.

‘سراج الاخبار’ )د ‘سراج الاخبار’ د تاسيس د سلم کال د جشن پۀ مناسبت د اول کال 24 شمارې سره د څېړنې(،

ډاکټرعبدالرؤف رفيقي، چاپ: ډاکټر رفيقي څېړنيز مرکز، کوئټه، اکتوبر 2011ز، مخونه 346

‘سراج الاخبار’، پښتو ژباړه: ډاکټر محمد داود جنبش، لومړی کال، 24 ګڼې، چاپ 1397هـ.ش/ 2018ز

دوهم ټوک، کال 24 ګڼې، چاپ 1397هـ.ش/ 2018ز

‘مقالات محمود طرزي’ در ‘سراج الاخبار افاغنه، 1290هـ.ش – 1297هـ.ش، ګرد آورنده دکتور عبدالغفور روان فرهادي، چاپونه – وزارت اطلاعات و کلتور، کابل، 1355هـ ش – بمناسبت سيمينار بېن الملي محمود طرزي و ولي محمد خان دروازي از انتشارات انستيتوت دپلوماسي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي افغانستان عقرب 1387 ھ ش مخونه 735

‘خاطرې’ )د يوې دورې لنډ تاريخ، 1869 – 1881ز(، پښتو ژباړه پوهاند محمد حسن کاکړ،

چاپ د افغانستان د کلتوري ودې ټولنه، جرمني، 1386 ه ش، مخونه 109

‘خاطرات محمود طرزي’، ګردآورنده دکتور عبدالغفور روان فرهادي، چاپ مهتمم غلام سخي غيرت-انستيتوت دپلوماسي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي افغانستان، عقرب 1389 ھ ش، مخونه 233

ايا چه بايد کرد، چاپ مطبع دارالسلطنه، کابل، 1330 ه ش

افغانستان، چاپ مطبع عناية، دارالسلطنه، کابل

طرزي محمود (علامه)پېژندنه:

الف( سيمنارونه:

• سیمينار بېن المللي محمود طرزي و ولي محمد خان دروازي،

انستيتوت دپلوماسي، وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي افغانستان، عقرب 1387 ھ ش

• سیمينار بېن المللي محمود طرزي
• د لوړو زدکړو وزارت، کابل پوهنتون )چې ما ډاکټر رفيقي هم ګډون کښې درلود او مقاله مې واوروله( مۍ 2012ز

ب( مونو ګرافونه:

• افغانستان در عهد سراجیه 1901 تا 1919ز بررسی ‘سراج الاخبار’ 1911 تا 1918ز زندگی محمود طرزی معرفی ‘سراج الاخبار’ از خانم می سکينازی، د دکتوری مقاله پۀ فرانسوی د پاريس يونيورستي، 1976ز

د دغه مقالې انګليسی ژباړه ليديا پيرسن، “خانم انګرېزي افغانستان پېژندونکي کړې”

• محمود طرزی باني ژورناليزم افغانستان وجريدہ ‘سراج الاخبار’ پۀ روسي ژبه د دکتور ساميه دکتوري د کانديدات علوم مقاله، د ليلننګراډ يونيورستي 1975ز

ج( کتابونه:

‘طرزي وسراج الاخبار’ بشير سخاورز، چاپ سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1386ه ش، مخونه207

شرح زندګي محمودطرزي، عبدالوهاب طرزي

محمودطرزي افغان، محمد اعظم سيستاني، چاپ صباح، پېښور، 2004م

زنان مشهور در ‘سراج الاخبار’، معصومه عصمتي، چاپ کابل، 1336 ش

علامه محمود طرزي، شاه امان الله و روحانيت، متنفذ عبدالبشير شور، چاپ مطبع دولتي، کابل، 1336ه ش

خيريه ۔ دختر محمود طرزي، د خانم افندی ټولوونکی روان فرهادی، 1355 ھ ش

محمود طرزی افغاني، عبدالله بشير شور، چاپ نشرات اتحاديه ژورنالستان، مطبع دولتی کابل، قوس1367 ھ ش

محمود طرزی تاريخچه حيات مقام ادبي عقائد اجتماعي و سياسی، چاپ مجله ‘ژوندون’ کابل،

مسلسل 18 سنبله 1345 ھ ش

مکاتبات طرزی بادولت افغانستان هنگام عودت از خارج بعد از وفات پدر، آرشيف و اسناد ملي افغانستان

محمود طرزي و صدرالدين عيني، دکتور دينا محسني، چاپ

مذاکرات ميسوری و کابل، اورا ق متعلق به زمان خدمت محمود طرزی در مقام وزارت امورخارجه مکاتبات رسمي وزارت مختاري افغاني در پاريس در عهد خدمت و در مقام وزير مختار در پاريس.

‘تحقيقات اسناد عبدالوهاب طرزی’، دلو 1355 ھ ش

د طرزي د کورنۍ و هند ته د جلاوطنۍ اطلاعات لۀ هنده بغداد ته تګ او بېرته پۀ سراجيه دورہ کښې هېواد ته راتګ او ‘سراج الاخبار’، پراتۀ پۀ ارکائیوز اٰف انډيا ډیلي کښې

فوټو کاپي د افغانستان ارشيف، کابل

فعاليت محمود طرزي در زمينه ادب و معارف و نقش جريده ‘سراج الاخبار’ 1911 تا1919ز از صابر مرزايف، پۀ روسي طبع مؤسسه نشراتي عرفان، دوشنبه، 1973ز، مخونه 266 ۔ ^[1]

محمود طرزی )استرداد استقلال افغانستان(، طبع اول امريکا، دوهم کابل

محمود طرزی )از دوره عبدالرحمان خان تا پايان سلطنت امان الله خان، جلد سوم(،

تاريخچه معاصر افغانستان، ډاکټر محمد حليم تنوير

Mahmood Tarzi (Independence of Afghanistan ) By Dr Muhammad Haleem Tanveer

د( ځينې هغه کتابونه د محمودطرزي يادونې ئې راوړي:

• سراج التواريخ ،ملا فهض محمد هزاره، کاتب 1872 تا 16 رمضان 1349 ھ ق \ 1931ز
• تکليمه مقالات الشعراء، محمد ابراهيم خليل تتوي، تصحيح و حواشي سيد حسام الدین راشدي، طبع سندهي ادبي بورډ،کراچي، 1958ز، مخونه 326 تا 377
• تاريخ ادبيات افغانستان، نشرات دارلتاليف، وزارت معارف کابل، 1330 ھ ش، پینځم ټوک
• نگاهی بادبيات معاصر در افغانستان، د محمد حېدر ژوبل، نشرات رياست مستقل، مطبوعات 1337 ھ ش، ‘سراج الاخبار’ و نويسندگان آن ۔ محمود طرزی په نثر ما، مخونه 48 تا 52
• معاصرین سخنور، خال محمد خسته، چاپ کابل، 1339 ھ ش
• معرفي روزنامه ها، جرائد و مجلات افغانستان، رضا مايل هروي، وزارت اطلاعات و کلتور کابل1341ھ ش
• جنبش قانون گزاري در آغاز استرداد استقلال افغانستان، روان فرهادي، وزارت اطلاعات و کلتور کابل
• سير ژورناليزم در افغانستان، محمد کاظم آهنگ، انجمن تاریخ کابل، 1349 ھ ش،
• تاريخ مختصر افغانستان از علامه عبدالحئ حبيبي، جلد 2 از نشرات انجمن ادبی کابل 1350 ھ ش ص 143
• تاريخ روابط سياسی از زمان امير عبدالرحمن خان تا استقلال از لودويک اداميک، ژباړه استاد علي محمد زهما، مطبع معارف کابل، 1349 ھ ش
• مناسبات اتحاد شوروي افغانستان 1919 تا 1969ز شامل مکاتبه بين محمود طرزي وزير امور خارجه افغانستان و چيچرين وزير خارجه شوروي، مطبع دولتی کابل )دا کتاب پۀ روسي ژبه هم پۀ ماسکو چاپ شوی(.
• روابط بخارا او افغانستان از برپاشدن دولت دراني ها تا غلطيدن امارت بخارا،احق نظر نظرف په تاجيکی
• تاثير محمود طرزی در اسيای مرکزی مطالبی آمدہ است، طبع دوشنبه، 1963 ص 156
• چند ملاحظه ادبی ،صابر ميرزايف
• فعاليت معارف پروری عبدالعلی مستغنی در ‘سراج الاخبار’ پۀ تاجيکی، طبع دوشنبه، 1971ز
• سير افکار در شرق وسطی وقريب ،عارف عثمانوف مقالہ دربارہ محمود طرزی دارد پۀ ازبکی طبع تاشکند 1972م
• تاريخ افغانستان، ماسون و رامادين، پۀ روسي، جلد دوم، طبع ماسکو، 1964ز، ص 347 تا 350
• صدر الدين عيني و ادبيات انقلابي وی عبدالقادر محمد نياز اوف، پۀ روسي، دلته صدر الدين عينی د محمود طرزی پۀ باب خپل ياداښتونه راوړي، طبع ماسکو، 1960ز
• ظهور افغانستان، ورتن گريگوريان، 1880 – 1946ز، انگليسي، فصل ششم، محمود طرزی و ‘سراج الاخبار’، طبع ستېنفورديونيورسټي پريس، کېليفورنيا، 1969ز، ص 456 تا 459
• انقلاب کابل، پۀ اردو، طبع دهلي، حدود 1922ز، شرح جلوس پادشاہ مرحوم امان الله خان و مذاکرات افغانستان و برطانيه با اشتراک محمود طرزی.
• شاه امان الله کی سيا حت، پۀ اردو، چاپ دهلي، حدود 1929ز، مخونه 64 تر 68، د مصر سفر چې محمود طرزی هم ورسره ؤ.
• جنبش مشروطيت در افغانستان، علامه عبدالحئ حبيبي، مطبع دولتی کابل، طبع دوم 1363 ھ ش – مطالب در باره ‘سراج الاخبار’ و محمود طري، مخونه 6 ۔ 11
• نخستين جنبش فکري ‘انجمن سراج الاخبار’، ص 101 تا 107
• محمودطرزی و سرا ج الاخبار، ص 108 تا 120
• ساختمان فکری محمود طرزی
• افغانستان در مسير تاريخ، ميرغلام محمد غبار، چاپ سوم، انتشارات ميوند 1383 ھ ش مخونه 723 تا 725
• د افغانستان پېښليک، علامه عبدالحئ حبیبي، بېهقی کتاب موسسه کابل، 1353 ھ ش مخونه 224 تا 270
• تاريخ تجزيه شهشاهی افغان، علامه عبدالحئ حبيبي، طبع کابل، 1385 ھ ش
• د قندهار مشاهير، صوفيان عارفان و مزارات، محمد ولي زلمی، وزارت اطلاعات و کلتورکابل 1349ھ ش
• زموژ غازيان، محمد ولي زلمی، اکادمی علوم افغانستان، کابل 1368 ھ ش، مخ186
• د افغانستان مشاهير، محقق سيد محي الدين هاشمي، ميهن خپروندويه ټولنه، پېښور 1386 ھ ش 115 تا119
• گزيده جاويدانگان يا مشاهير افغانستان، شمس الدين راد، موسسه انتشارات الازهر، پېښور، 1380ھ ش
• مشاهير افغانستان از سيد محي الدين هاشمي، پښتو مترجم زبان فارسي ادبيار زرينگر، موسسه انتشارات نثار پېښور، طبع چهارم، 1379 ھ ش، مخونه 52 تا 56
• افغانستان در قرن بيستم از امين الله دريز، انجمن نشراتی دانش، جدی 1379ھ ش/ جنوری 24 تا 30
• تاريخ و زبان در افغانستان، نجيب مايل هروي، مجموعه انتشارات ادبی و تاريخی موقوفات دکتور محمود افشار يزدی، تهران، چاپ دوم 1371 ھ ش، پيوست سوم درباره محمود طرزی و ‘سراج الاخبار’ مخونه 144 تا 163
• دانشنامه ادب فارسی ادب، “ادب فارسی در افغانستان”، به سرپرستی حسن انوشه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1381 ھ ش، سراج الاخبار از مخونه 506 تا 508 محمودطرزی از مخونه 629 تا 632
• تاريخ ادبيات افغانستان، مير غلام محمد غبار، طبع اول کابل، 1330 ھ ش طبع دوم کتابخانه ارش پېښور 1378 ھ ش محمود طرزی مخونه 106 تا 107 سراج الاخبار 144 تا 145
• نظام مطبوعات افغانستان “دی روز امروز فردا” از دکتور محمد هاشم عصمت اللهی از انتشارات بيکران، تهران، تابستان 1382ھ ش، سراج الاخبار از مخونه 108 تا117 و از مخونه 334 تا 338
• دافغانستان د ژورناليزم مخکښان، زرين انځور، مطبع دولتی کابل، 1365 ھ ش \ 1987ز، از مخونه 46 تا 68
• ملی مبارزې، محمد ولي زلمی، طبع مېوند خپرندويه ټولنه، کابل 1382ھ ش از مخونه 151 تا 174

ه( مقالې:

اريانا دائرة المعارف، کابل

طرزي محمود، دوهم چاپ 5/ 14-16، اريانا کابل

تيراژ خونندګان سراج الاخبار ، محمد قاسم آهنګ 1349 ه ش

• تکلمه برسير ژور ناليزم در آفغانستان، حبيب الله رفيع، دلو حوت 1349 ھ ش سال 29، شمارہ اول
• تيراژ و خوانندگان سراج الاخبار، محمد کاظم آهنگ، دلوحوت 1359 ھ ش سال 29 شمارہ اول
• آغاز و انکشاف مطبوعات در افغانستان، محمد قاسم آهنګ، 1970-1971 ز، شماره 23،24،28
• نقش سيد جمال الدين افغان و محمود طرزی در مطبوعات معاصر کشور از محقق سيما رسولي، 1384 ھ ش شمارہ اول
• زندګي و کارنامه های محمود طرزي محقق محمد شفيع غني پژوهش، دوهمه دوره فوق العاده ګڼه 3- 4، 1385ه ش پرله پسې 388- 160- 181
• نقش محمود طرزی درجنبش روشنفکری و روشنگری افغانستان از محقق ميرزامحمد لودی، ثور جوزا 1386 ھ ش ص 116 تا 130،

افغانستان انگليسی مجله انجمن تاريخ وزارت اطلاعات کلتور، کابل

• نقش نويسندگی زمينه در سياست مثال محمود طرزی اشرف غنی 1977 م۔^[2] ، پراک اکادمی چکو سلواکيه پراک
• نقد بر فعاليت محمود طرزی در زمينه ادب و معارف نقش جريدہ ‘سراج الاخبار’ از صابر ميرزا يف ،په روسی ،پرژی بچکا چاپ 1976 شمارہ 44 ص 94 ،

پښتو کابل

• د پښتو ژبې او ملي ادب د ودې پۀ باره کښې د محمود طرزي نظر، صابر ميرزايف، دريم کال لومړۍ او دوهمه ګڼه، 21-58

تاجکستان سرخ مجله تاجيکی دوشنبه

• اديب معارف پرور افغانستان، صابر ميرزايف، 1069 شماره 9

تعاون مجله

• محمود طرزي و محي الدين انيس نخستين قربانيان سانسور در افغانستان، محمد قاسم آهنګ، 1337ه ش، شماره 6

خراسان کابل

• سيد جمال الدين افغان وگسترہ اشعار سردار غلام محمدطرزی، سر محقق عبدالله بختانی خدمتگار، دلوحوت 1383 ھ ش، ص 59 تا 69
• نظر ی بر ادبيات معاصر، سرمحقق محمد آصف گلزاد، “بحث دربارہ سراج الاخبار دارد ” ميزان عقرب 1386 ھ ش، ص 30 تا 31
• پدر طرزی پسر طرزی، دکتور محمد کاظم، دلو حوت 1386 ھ ش، ص 49 تا 62

روشنايي المان

• طرزي محمود در غربت، امين طرزي، 2000م شماره 2

ژوندون کابل

• زندګينامه طرزي محمود، ملک عبدالمجيد، 1340 ه ش

سروش کراچی

• طرزی افغان، يک محصل افغانی، سپتمبر 1958 س 2ش 8 ص 15

ښکلا” کندهار

• قندهاري وروڼه، محمود طرزی د ژول ورن پر لار، محمد معصوم هوتک، کاناډا، عقرب قوس 1387 ھ ش ص 8 تا 11

عرفان کابل

• طرزي محمود پدر مطبوعات افغانستان، محمد حېدر ژويل، 1337ه ش شماره 2

مسائل شرک شناسي مجله ماسکو

• محمود بيگ طرزی از استاد خليل الله خليلی 1959 شمارہ 2 ص 156 تا 157

ميدل ايست مجله واشنګټن انگليسی

• محمود طرزی سراج الاخبار ايديولوژی ملت خواهی و ترقی عصری در افغانستان، ورتن گريگوريان، شمارہ تابستان، 1947، ص 345 تا 368

ميوند مجله

• دطرزي کهول، پوهاند عبدالشکور رشاد، تله ليندۍ 1382ه ش، 30-35

د خارجي ژبو منابع:

READING IN ENGLISH, FRENCH , RUSSIAN AND GERMAN OF MAMUD TARZI

1. Main works:

Louis Dupree: Mahmud Tarzi Forgotten Nationalist, American Universities Field Staff Report.

Service: South Asia Servies VIII No. 1 Jan. 1946

Vartan Gregorian: Mahamud Tarzi and Sajar –il Akhbar: Ideology of nationalism and Modernization in Afghanistan. The Middle East Journal Summer 1967, Washingto D.C pp. 345-348

Sabir Mirzayev: Liiteraturno-prosvetitel, skaya deyatelfnost, Maxmuda Tarzi I ego gazeta Srajul-axbar (1911-19) Irfan, Du shambe 1973-166p. (in Russian) – Rviewed with an abstract in English by prof. J. Becka in Archiv Orientalni, Vol. 44, 1976, Prague.

May Schinasi: L, Afghanistan a I, Epoque Serajiya (1901-1919) Etude de Seraj-ol Akhbar (1911-1918) Ecole Pratique de Hautes Etudes, paris, March 1975. Ph. D. dissertation in French language, mimeographed. Main work on Mahmud Tarzi eing now translated into English by Lydie J.M. Pearson and to be published in the course of 1977.

Summary: Mahmud Tarzi’s biography, description of Siraj- ul Akhbar on Afghanistan: Geopraphy, history , population, language and literatures. The Emir and his curt the Capital, army , industry, education, press, public health, communication. Tarzi and the West, Civilization progress, struggle against imperialism. Tarzi and the Muslim World: decline and progress. Afghan Nationalism Genealogical Tables, abstracts of Tarzi’s books and pamphlets. Bibliography.

Ashraf Ghani

Literature as politics: the case of Mohmud Tarzi: Islam, Asia, Afghanistan, Bibliography) Afghanistan Journal, Kabul, 1977.

1. Other works to be consulted H.J.de Dianous: La Literature Afghane de Langue persane. Revue Orient, Paris, No 31 (1964) pp. 138-44

Max Klimbug: Afghanistan: Das Land im historis chen Spannugsfeld, Wien, 1966.

Vartan Gregorian: The Emergence of Modern Afghanistan 1880-1946, Chap.6 pp. 163 – 180 Mahmud Tarzi and Sraj-Ul- Akhbar, Stanford California 1969. See also Notes pp. 456-459 including Bibliographical material.

Ludwig W. Adamec: Afghanistan 1900 – 23 A diplomatic History, Berkeley, U.S.A 1947. (See chap. 5 and index)

Ludwig W. Adamec: Afghanistan Foreign Affairs to the mid – twentieth Century, Tuscon, USA, 1972.

Louis Dupree: Afghanistan, Prinection University press, Princetion, 1973 (see Chapters 19 and 20, p. 43. To 457. to 457 and index)

Leon B: Poullada: Reform and Rebellion in Afghanistan 1919-29 Cornell University Press, Ithaca and London, 1973. (See chap. 2 pp. 35-65 and index).^[3]

مأخذونه:

جنبش مشروطيت 104 فرهنګ زبان و ادبيات پښتو 3/ 235، ـ پښتو کابل ،دريم کال لومړۍاو دوهمه ګڼه21 -58، اريانا دايره المعارف کابل دوهم چاپ 5/ 14-16،اريانا کابل 1349 ه ش دلوحوت 1349 ھ ش سال 29 شمارہ اول ، دلوحوت 1359 ھ ش سال 29 شمارہ اول ، 1970-1971 شماره 23،24،28،1384 ھ ش شمارہ اول ص 84 تا 103، ثور جوزا 1386 ھ ش ص 116 تا 130، افغانستان انگليسی مجله انجمن تاريخ وزارت اطلاعات کلتور کابل 1977 م۔پراک اکادمی چکو سلواکيه پراک 1976 شمارہ 44 ص 94 پښتو کابل دريم کال لومړۍاو دوهمه ګڼه21-58تاجکستان سرخ مجله تاجيکی دوشنبہ 1069 شمارہ 9 تعاون مجله1337ه ش شماره 6خراسان کابل دلوحوت1383 ھ ش ص 59 تا 69 ميزان عقرب 1386 ھ ش ص 30 تا 31،دلو حوت 184 ھ ش ص 49 تا 62،روشنايي المان ،ـ طرزي محموددرغربت، امين طرزي، 2000م شماره 2ژوندون کابل 1340 ه ش سروش کراچی،سپتامبر 1958 س 2ش 8 ص 15،ښکلا” کندھار،عقرب قوس 1387 ھ ش ص 8 تا 11 عرفان کابل ،1337ه ش شماره 2،مسايل شرک شناسی مجله مسکو 1959 شمارہ 2 ص 156 تا 157،ميدل ايست مجله واشنګټن انگليسی شمارہ تابستان1947 ص 345 تا 368،ميوند مجله تله ليندۍ 1382ه ش 30-35،: شخصي يادښت، اريانا کابل دوهمه دوره فوق العاده ګڼه 3- 4، 1385ه ش پرله پسې 388- 160- 181

1. مقالات محمود طرزی، مخونه 698 تر 709 ↑
2. مقالات محمودطرزی ص 701 تا 708 ↑
3. مقالات محمود طرزی ص 710 – 711 ↑