ولي خان او د افغانستان ثور انقلاب – ډاکټر فضل الرحيم مروت

متعلقه مضامين

انجمن اصلاح الافاغنه د جغرافيې او تاريخ پۀ تناظر کښې – ډاکټر فضل الرحيم مروت

باچا خان او تاريخ – ډاکټر فضل الرحيم مروت

غني خان د زمان او مکان پۀ تله کښې – پروفېسر ډاکټر فضل الرحيم مروت

امیر عبدالرحمان خان (1901-1880) د افغانستان زيرک او قوي باچا خپل راتلونکي نسل او اولاد ته څۀ دا شان نصيحت کړے دے،

“…..دا ډېره ضروري ده چې هر يو حاکم )باچا( د بېلابېلو هېوادونو د طرز حکومت مطالعه وکړي او دا ټول پۀ نظر کښې وساتي…. خو پۀ نتيجه ګرۍ کښې به تادۍ کښې ټوپ نۀ وهي…. زما زامن او راتلونکي )جانشين( به کله هم داسې اصلاحات (Reforms) پۀ تادۍ کښې نۀ نافذوي او نۀ خپلوي چې خلق )اولس( د حاکم خلاف را پاڅي…. دا ټول به ورو ورو نافذوي )عملي کوي( چې اولس د جديد ايجاداتو سره بلد شي.”

د افغانستان ثور انقلاب )اپرېل (1978 د افغاني ټولنې نوي او زاړۀ تضادات را برڅېره کړل – بلکې د سمندر طوفان پۀ شان ئې غاړې ته ګزار کړل. دې سره سره ثور انقلاب د افغاني ټولنې د ټولو ارګنانو (Organs) پټ او ښکاره تضادات، ضد او چپقلش نور هم تېز کړو، ځکه چې دې نوي سسټم کښې د مذهبي او قبائيلي افسرانو او ادارو مفاداتو او قوت ته نقصان ورسېدو.

دا انقلاب يو عام سياسي بدلون يا حکومتي بدلون نۀ ؤ، او نۀ کودتا وه، بلکې د ټول سسټم بدلون ؤ. د انقلاب يا بيخي بدلون پۀ نتيجه کښې ټول قوت او د حکومت واګې د يو سياسي ګوند يا ډلې يعني د افغانستان د خلق ديموکراتيک ګوند (PDPA) پۀ لاس کښې وې چې کوم ګوند د ديموکراسۍ او ټولنيز انصاف خبرې کولې او د نظريې (ideology) پۀ توګه ئې د مارکسزم/ لېننزم چوکاټ کښې کار کولو.

زۀ د ثور انقلاب تکنيکي اړخ باندې بحث کول نۀ غواړم او دا بحث هم دې پاڼو کښې نۀ کول غواړم چې دا کودتا وه يا انقلاب؟ – د ثور بدلون چې حاميان او پلويان ورته ‘انقلاب’ وائي او ضدِ انقلاب او مخالفين ورته ‘کودتا’ يا ‘غوئي کودتا’ وائي.

د افغانستان ګېر چاپېره هېوادونو کښې سياسي اړے ګړے:

د پاکستان د هغه وخت وزير اعظم ذوالفقار علي بهټو پۀ اکتوبر 1974 کښې د ماسکو دوره وکړه. دغې دورې بيا پۀ جون 1976 کښې د بهټو سردار داود خان سره کابل کښې ملاقات او خبرو اترو ته لاره صفا کړه او اخر کار پاکستان هغه خبرو ته سر کېښودو چې پۀ کومې د کابل حکومت د ډېر وخت ارمان ؤ:

• پاکستان ومنل چې افغانستان ته د ډيورنډ کرښې شرقي او جنوبي سيمو کښې د پرتو پښتنو د تپوس کولو حق شته او بايد د پاکستان حکومت سره د دوي )پښتنو( غوښتنو او سر نوشت باندې خبرې وکړې شي.
• داود خان لۀ شلم تاريخ نه تر څليريشتم تاريخ (1977) د پاکستان دوره وکړه او پۀ نهم (9) جون بهټو تهران نه واپسۍ کښې کابل ته راغلو او دادود خان ته ئې ډاډګيرنه ورکړه چې هغه )بهټو( به د ټول N.W.F.P )موجود خېبر پښتونخوا( سياسي مشران د جېل نه خوشي کوي خو چې لږ شان حالات برابر شي. خو لۀ بده مرغه جولايۍ 1977 کښې د بهټو خلاف جنرال ضياء کودتا وکړه او د حکومت واګې ئې خپل لاس کښې واخستې. بل خوا هند )بهارت( کښې د وزير اعظمې اندرا ګاندهي د کانګرس حکومت پۀ فروري 1977 کښې ختم شو او جنتا پارټۍ حکومت جوړ کړو – او بله مهمه خبره د هند او افغانستان کميونستي ګوندونو او ډلو خپل منځ کښې رقابت ختم کړو او اتحاد ئې راوستو. “خلق” او “پرچم” ډلې چې د 1964 قانون اساسي )ائين( جوړېدو سره جدا شوې وې، يو ځل بيا 1977 کښې قانون اساسي را يو ځاے کړې. هم پۀ 1977 کښې داود خان د چپ-لاسې ډلې او خلقو نه یواځې پرواز شروع کړو او د ايران د ساواک (SAVAK) )د جهازونو محکمه( پۀ کومک سره ئې افغانستان کښې د کميونزم/ سوشلزم مخه نيولو د پاره ګامونه پورته کړل. دې وخت کښې مرحوم اجمل خټک صاحب سره ئې هم تعلقات ډېر ښۀ نۀ وو. اجمل خټک صاحب دغه وخت افغانستان کښې ؤ. ما د هغه شاعرۍ اډیو کېسټ چې د داود خان پۀ ضد وه، خپله اورولې ده. دغه وخت داود خان خپل ځان ته د “حزب انقلاب ملي” (National Revolutionary Party) نوم سره يوه نوې سياسي پارټي جوړه کړه.

داود خان 1978 کښې د هند، پاکستان، مصر، ترکي، ليبيا، يوګوسلواکيه او سعودي عرب دوره وکړه. يعقوبي، چې د داود خان خاص حفاظتي ګارډ (Security Officer) ؤ، پۀ 1983 کښې دا انکشاف وکړو چې هغۀ پټ پۀ پټه ‘پرچم’ د پاره کار کولو. دغه کس بيا د دکتور نجيب الله پۀ وخت مشاور او د مخابراتو ]خاد[ مشر ؤ او دې نه علاوه مېجر ضياء احمد ضياء د صدارتي ګارډز مشر هم د ‘پرچم’ غړے ؤ )داود خان نه چاپېره خلق ټول ببرک کارمل سره ملاو وو(. پۀ لنډه توګه دا چې دوه اړخيز سازش )دسيسه( شروع ؤ – ‘خلق’ او ‘پرچم’ د داود خان پۀ ضد او داود خان د پرچم او خلق پۀ خلاف کار کولو.

‘خلق’ او ‘پرچم’ د افغانستان ګاونډي هېوادونو کښې خپل فکري او نظرياتي ملګرو سره هم پټ پۀ پټه تماس نيولے ؤ. د ايران ‘تودې’ ګوند (Tudeh Party of Iran) سره د ‘خلق’ نزدې تعلق ؤ. د پاکستان ‘مزدور کسان پارټي’ مشر افضل خان بنګش او د عراق کميونسټ ګوند سره ئې هم نزدې اړيکې وې. نور محمد ترکي دا کوشش هم کړے ؤ چې قبائیلي سيمو او سابقه N.W.F.P )موجوده خېبر پښتونخوا( او جنوبي پښتونخوا )بلوچستان( کښې ‘خلق ګوند’ جوړ کړي. د ‘پرچم’ د اسټرېليا سوشلسټ ګوند او پاکستان نېشنل عوامي پارټي )ولي خان ګروپ( او د هند کميونسټ ګوند سره تعلقات وو. باچا خان، اجمل خټک او احسان طبري )ايران تودې پارټي( او د سابقه سويت يونين د کميونسټ پارټۍ نکروشي چېکروف د ‘خلق’ او ‘پرچم’ اتحاد کښې رول لوبولے ؤ. ببرک کارمل خپله دا خبره يوه انټرويو کښې کړې وه چې مونږ کښې اتحاد )خلق-پرچم اتحاد( زمونږ خارجي ملګرو او وروڼو راوست.

ولي خان د سردار داود خان )چې دۀ ورته ‘داود جان’ وئیلو(، د ظاهر حکومت سرچپه کولو ته هم ‘انقلاب’ ټکے استعمال کړے دے او ثور انقلاب ته هم ‘انقلاب’ وائي – البته د ولي خان تجزيه د داود خان کودتا بدله ده او د ثور انقلاب بدله، خو ولي خان د افغان/ پښتون لارښود پۀ حېث او د خپلې مطالعې او مشاهدې پۀ برکت د افغاني ټولنې )معاشرې( او سياست تجزيه څۀ دا شان کوي:

• افغانستان ټولنه قبائيلي او خانه بدوش ده؛ تعليم نشته او د علم کمبوت دے او سياسي پالسي هم نشته.
• قبائيل د يو بل مشري نۀ مني نو د اجتماعي ژوند تصور هم نشته. د ټولنې علاج دا دے چې يو داسې مشر چې با اختياره وي چې هغه قبائيلي جګړو کښې د درېمګړي/ منځګړي رول لوبولے شي او د دوي پۀ منځ کښې فېصله کولې شي.
• دا حاکم به بيا دوي )افغانان/ پښتانۀ( د تور تيارو نه را وباسي او د شلمې پېړۍ رڼا ته به ئې راولي.
• افغانستان کښې موجوده )هغه وخت( صورتحال کښې به د باچاهۍ بغېر نظام کامياب نۀ وي؛ دې بدلون ته کۀ څوک انقلاب نوم ورکړي او کۀ بل څۀ.
• افغانستان کښې سياسي او جمهوري ادارې وجود نۀ لري او سياسي تربيت هم نشته، نو بيا چې سياسي او جمهوري ادارې هم نۀ وي او سياسي تربيت هم نۀ وي، نو فېصلې به پۀ سياست او جمهوري اصولو نۀ کېږي – د لاس د بري کار به وي او موجوده خطرناکه وسله به د حکومت فېصله کوي.

ولي خان خپل کتاب “باچا خان او خدائي خدمتګاري” )درېم ټوک( کښې دا خبره هم پۀ ګوته کوي چې د سويت يونين د اکتوبر 1917 لوے لارښود لېنن هم د انقلاب د پاره سازګار حالاتو ته ډېر اهميت ورکوي، هغه وائي:

د انقلاب مثال د الوچې پۀ شان دے – الوچه کۀ د وخت نه مخکښې څوک خوري نو کچه وي او هغه د فائدې پۀ ځاے نقصان رسوي، او کۀ د ضرورت نه زياته پخه شي نو هم د صحت د پاره لوے نقصان او ضرر لري….

نو هغه وائي،

دا کار د تجربه کارو هوښيارانو دے چې الوچه داسې وخت کښې را وشوکوي چې هغه بالکل پخه وي او خوراک ته تياره وي؛ نو دغه مثال د انقلاب هم دے، چې حالات سازګار نۀ وي او د انقلاب پۀ نامه کتابي قدم واخستلے شي نو دغه انقلاب بيا اولسي انقلاب نۀ بلکې ضد انقلاب حالات پېدا کړي.

ولي خان يوې بلې خبرې ته هم اشاره کوي چې کابل کښې ناست سياسي مشران پۀ افغانستان کښې د کابل ښار نه علاوه لۀ نورو حالاتو نۀ وو خبر، چې افغاني معاشره د ملا اثر د لاندې معاشره ده، چې ملا غازي امان الله خان سره پرون د اسلام پۀ نوم څۀ وکړل او چا د پاره ئې وکړل؟ – يعني د اسلام د پاک نوم نه فائده کافر پېرنګي واخسته.

دوېمه خبره دا چې کابل کښې ناست سياسي مشرانو دومره سوچ هم نۀ کولو چې پرون انګرېز هندوستان کښې د افغانستان پۀ پوله ناست ؤ، نو نن هغۀ نه هم زياته قوي امريکا پاکستان کښې پۀ هر لحاظ ناسته ده؛ ایا دوي بېن المللي (Inter-national politics) نه نا خبره وو؟ دوي د Super powers د علاقائي مفاداتو نه خبر نۀ وو چې نۀ يواځې افغانستان نه ئې د اور بټۍ جوړه کړه بلکې دا ټوله منطقه ئې د بېن الاقوامي سنډاګانو ښکرونو اړمونو ته مخامخ کړه او ده عالمي طاقتونه يعني روس )سويت يونين( او امريکې هغه محاذ ارائي ئې د يورپ او مشرق وسطيٰ نه دې خپلې علاقې ته راوبلله.

د پاکستان د )ثور( انقلاب او ضد انقلاب سره چې ټکټه لاټري راووتله، د اسلام نوم ئې بيا را مخ ته کړو. پاکستان د اسلام قلعه موجوده وه!!! جنرال ضياء غوندې مسلمان حاضر، اسلامي فوج حاضر، د امريکې ماهرين حاضر – منصوبه د امريکې، دولت د امريکې، وسيلې او وسلې د امريکې، اخوان المسلمين د بهټو د وخت راهسې دې کار ته تيار ناست – د انساني همدردۍ، اسلامي ورورولۍ، اسلامي ګاونډيتوب پۀ نوم ټولو مسلمانانو هېوادونو او غربي هېوادونو نه هر قسم کومک پاکستان ته را ورسېدو.

د ثور انقلاب مېوه لا خلقو ته نۀ وه رسېدلې چې حفيظ الله امين نور محمد ترکے مړ کړو. ‘خلق’ او ‘پرچم’ خپله کښې يو بل ته اړم شول. خپله پۀ سياست نۀ بلکې پۀ ټوپک شروع شول، ځکه چې شروع ئې هم د ټوپک نه شوې وه. څومره چې پۀ افغانستان کښې حالات خرابېدل، اسلام اباد او امريکا خوشحالېدل.

حفيظ الله امين درې مياشتې حکومت نه پس قتل کړے شو او ببرک کارمل حکومت واخست. اوس د ‘خلق’ پۀ ځاے د ‘پرچم’ ډلې واک شو. خلقي دوره کښېې اکثر پرچميان لا خارج کښې وو او لا جېل کښې وو. د سويت يونين مشران نۀ پۀ انقلاب او نۀ د ‘خلق’ او ‘پرچم’ ډلو خپلو کښې جګړو باندې خوشحاله وو. اخر کار دسمبر 1979 کښې سويت فوج افغانستان ته د خپلو مفاداتو حفاظت د پاره راغلو. د امو درياب ‘نظرياتي سرحد’ هم مات شو. څو مياشتې پس ايران کښې اسلامي انقلاب راغلو. دې سره ايران هم د امريکې د لاس نه ووتلو او د افغانستان مزاحمت ئې هم پۀ ‘جهاد’ کښې بدل کړو.

ولي خان وائي،

د افغانستان نه راغلي کډوال يا مرور چې دلته ورته ‘مجاهدين’/ ‘مهاجرين’ ووئيلے شول، دغه بې کوره اولس د جماعت اسلامي پۀ کومک سره ټولې پښتونخوا کښې او بره افغانستان کښې د افغان نېشنلزم يا پښتون نېشنلزم پۀ ضد استعمال شول.

ولي خان کابل کښې د ډاکټر نجيب الله دور حکومت کښې لويې جرګې ته پۀ خپل خطاب کښې د ټولو جرګې غړو او حکومتي چارواکو پۀ مخ کښې ووې چې، د هغۀ )ولي خان( کډوالو )مهاجرين( د پاره “اشرار” ټکي باندې اعتراض دے، او ورته ئې ووې چې ستاسو نه مرور پښتانۀ اوس مونږ ته راغلي دي او تاسو به ګورئ چې ډېر زر به دا ستاسو نه مرور پښتانۀ د پاکستان او امريکې نه هم مرور شي او خپل کور ته به راشي.

ولي خان يو ځاے ليکلي:

زۀ کابل کښې اخبار والو پۀ سوالونو ډېر تنګ کړم نو ما به ورته وې چې زما خپل پلار باچاخان نهه کاله افغانستان کښې ؤ، نۀ هغۀ ځان ته ‘مهاجر’ وې او نۀ ورته د افغانستان خلقو مهاجر او نۀ مونږ مهاجر ګڼلے دے. دا خاوره د لر او بر پښتنو خاوره ده، د هر چا چې کوم ځاے خوښه وي، کډه دې اړوي.

ولي خان دا هم ووې چې دې سره سره زمونږ کوشش دے چې د دې مسئلې يو سياسي حل راوځي او دا اور مړ شي، دا وينه توئېدل بند شي، د بچو مستقبل روښانه شي.

ولي خان ډېرې خبرې پۀ تفصيل او دليل ليکلې دي چې کومو افرادو، ګوندونو يا ادارو پاکستان کښې څۀ مطلب تر لاسه کول غوښتل، هغه ئې وقتي طور باندې تر لاسه کړل.

ما )ډاکټر مروت( سره د کابل د غونډې ويډيو کېسټ موجود دے خو دا را نه چرته سامان کښې نورو کېسټونو سره بې ځایه شوے دے، چې پۀ لاس راشي نو سره شريکه به ئې کړو.

د ولي خان ډېرې خبرې بلکې پېشګويانې د بريګېډئير يوسف کتاب The Silent Soldier او بل کتاب The Bear Trap وغېره چاپ کېدو سره نورې هم صحيح ثابتې شوې. د انقلاب چا ته ګټه ورسېده او چا ته نقصان، د دې سوال جواب به چرته بل مضمون کښې کوو.