کرتارپور راهداري او د تورخم او چمن پاټکونه – لیاقت سیماب

متعلقه مضامين

د خان عبدالولي خان د شخصيت مختلف اړخونه – لياقت سيماب

د ډاکټر نجیب الله دملي روغې جوړې سیاست – لیاقت سیماب

پۀ خبر زما نظر – لیاقت سیماب

 

پۀ دولسم نومبر کال 2019ز د پاکستان وزيراعظم (!) عمران خان د کرتار پور راهدارۍ باقاعده پرانسته وکړه. پۀ دغه لار به د هند سکهان کرتارپور کښې د سکهـ مذهب د باني ګرو نانک د قبر زيارت کولو ته راتللے شي. کرتارپور د پاکستان او بهارت د پولې نه 4.7 کلوميټر فاصله باندې د پاکستاني پنجاب د نارو وال ضلعې شکر ګړهـ کښې اباد يو ښارګوټے دے.

دا ځاے د سکهـ مذهب باني ګرو نانک پۀ 1504ز کښې اباد کړے دے، ولې د کرتار پور پۀ نوم يو بله عبادت خانه د سکهانو پينځم ګرو ‘ارجان دېوجي’ د هندي پنجاب جالندهر کښې هم جوړه کړې ده خو سکهان د پاکستاني پنجاب کرتارپور ته زيات اهميت پۀ دې اساس ورکوي چې دا ځاے د سکهـ مذهب باني بابا ګرو نانک پۀ خپله جوړ کړے دے. دے هم دلته اوسېدو او هم دلته د دۀ اخري ارام ګاه ده خو کله چې د هند سيمه د بهارت او پاکستان پۀ نومونو دوه جدا مملکتونو کښې ويشلې شوه نو د بابا ګرو نانک دربار پۀ کال 1947ز کښې بند شو. دلته د سکهانو راتګ ودرېدو. د سکهانو دا مسلسل کوشش ؤ چې دوي د پاره دې کرتارپور ته د تللو لاره هواره کړې شي . سکهان به پاکستان ته د خپلو زيارتونو کولو د پاره د پاسپورټ او ويزې پۀ ذريعه راتلل. څرګنده ده چې د پاسپورټ او ويزې طريقه اسانه نۀ ده. د بهارتي سکهانو همېشه خپل حکومت نه دا مطالبه وه چې پۀ څۀ طريقه دې کرتار پور بهارت کښې شامل کړے شي خو دا څۀ اسان کار نۀ ؤ.

د کال 1965ز د پاکستان او بهارت تر منځه د جنګ نه مخکښې پۀ راوي سيند يو پُل ؤ. سکهانو به دا پُل د زيارتونو کولو د پاره استعمالولو ولې پۀ جنګ کښې به دا پُل وران شو. پۀ دغه وجه سکهانو د پاره دا لاره بنده شوه.

کال 1974ز کښې د پاکستان او بهارت تر منځه يوه لوظنامه لاس ليک شوه. د دې لوظنامې تر مخه د دواړو هېوادونو د خلقو د پاره د مذهبي ځايونو د زيارت کولو طريقه جوړه شوه. د دې طريقې مطابق سکهان پاکستان ته د زيارتونو کولو د پاره را روان شول. کال 1999ز کښې د بهارت وزيراعظم اټل بهاري واجپائي د پاکستان د وزيراعظم ميا محمد نوازشريف ته دا تجويز وړاندې کړو چې د مشرقي پنجاب د سکهانو د پاره دې د کرتارپور زيارت کولو لاره خلاصه کړژ شي. دواړه هېوادونه پۀ دې متفق شول چې داسې يوه لاره دې جوړه شي چې بهارتي سکهان پۀ اسانه د کرتارپور زيارت کولے شي. اخر دې لړکښې د يوې داسې راهدارۍ جوړولو فېصله وشوه چې سکهان د څۀ وخت د پاره د زیارت پۀ غرض کرتارپور ته پۀ اسانه راتللے شي. دې لړکښې پۀ شپږ ویشتم نومبر 2018ز بهارت د راهدارۍ جوړولو بنياد کېښودو او پۀ اتۀ ویشتم نومبر 2018ز پاکستان پاکستان کښې د دغه راهدارۍ بنياد کېښودے شو او اخر پۀ دولسم نومبر 2019ز چې د بابا ګرو نانک د زيږون 550مه ورځ وه، پۀ باقاعده توګه د دې راهدارۍ پرانسته وشوه.

پاکستان کښې پۀ دې حقله د عامو خلقو ګډه وډه رايې مخې ته راغله، ولې پوهه رايې پۀ دې اساس مخې ته دا راغلله چې مذهبي ازادي د هر چا بنيادي حق دے نو ځکه د دواړو هېوادونو د حکومتونو دا ذمه واري ده چې عامو خلقو ته د مذهبي رسمونو د ادا کولو پۀ لاره کښې ټول خنډان لرې کړي. مملکتونه او د دوي سياست دې د بنيادي انساني حقونو پۀ لاره کښې هېڅ خنډ نۀ وي.

پاکستاني واکدارانو ته دغه راهدارۍ جوړولو کښې ځينې سياسي او اقتصادي فائدې هم پۀ نظر راځي. دوي دا خيال لري چې دې سره به د هند سکهانو کښې د پاکستان سره مينه پېدا شي. بله دا چې د هند د هندي کشمير سره لاره د سکهانو پۀ زمکه ده او دا لاره صرف د مشرقي پنجاب ګورداسپور ضلع کښې ده نو کۀ سکهان د پاکستان مدد وکړي نو کشمير د پاکستان پۀ زمکه کښې راتللے شي. شايد چې د دوي دماغو کښې دا خيال نۀ وي چې د سکهانو پۀ زمکه اصل طاقت د بهارت رياستي طاقت دے، کشمير هم د بهارت د رياستي طاقت پۀ قبضه کښې دے.

د دې خيال اپوټه د پاکستان د ځينې خلقو دا رايې ده چې د هند د وېش پۀ وخت چې مسلمانانو سره چا ډېر زياتے کړے دے نو هغه سکهانو کړے دے. د ډېرو پنجابي مسلمانانو وینې سکهانو توې کړې دي او د هغوي عزتونه ئې تالا ترغه کړي دي.

د ډېرو خلقو دا خيال هم دے چې کله رنجيت سنګهـ پنجاب او پښتونخوا ونيول نو د دې سيمو پۀ مسلمانانو چې کوم ظلمونه د رنجيب سنګهـ حکومت کړي دي، هغه د تاريخ پۀ پاڼو کښې محفوظ دي.

پاکستان او خصوصاً پنجاب او پښتونخوا کښې دا پوښتنې موجودې دي. ياده دې وي چې د سکهانو سره د دوستۍ او تعلقات وړومبے کوشش د پاکستان فوجي اٰمر جنرل ضياء الحق کړے ؤ او د هغې يوه وجه دا ده چې د جنرل ضياء الحق تعلق د مشرقي پنجاب د جالندهر ښار سره ؤ. دغه شان د ميا محمد نواز شريف پلار نيکۀ هم د امرتسر وو. نيکۀ ئې جاتي امراء نومې ځاے کښې ښخ دے او خپل دغه ابائي علاقې سره ئې دومره مينه ده چې لاهور کښې ئې خپلې ودانۍ ته هم جاتي امراء نوم ايښودے دے.

د پاکستان د موجوده وزيراعظم مور بي بي هم د مشرقي پنجاب د جالندهر سره تعلق لرلو. دلته دا خبره کول هم د ذکر وړ ده چې د پاکستان موجوده حکومت د پېښور بالاحصار کښې د رنجيت سنګهـ پۀ ګوتو جوړشوے تصوير لګولے دے او دغسې د رنجيت سنګهـ يوه مجسمه ئې د لاهور شاهي قلعه کښې هم لګولې ده. داسې بريښي چې پاکستاني واکدارانو رنجيت سنګهـ د خپل ملي اتل جوړولو کوشش شروع کړے دے. د ګاوندي هېوادونو سره تګ راتګ اسانول څۀ بده خبره نۀ ده. دې سره ګاونډي هېوادونو ته سياسي او اقتصادي فائدې رسي. د يورپ مثال زمونږ مخې ته دے چرته چې يورپي ملکونو خپله کرنسي هم يوه کړې ده. د هر يورپي هېواد استوګن ټولو يورپي هېوادونو ته پۀ اسانه سفر کولے شي. تجارت کښې ازادي او بې حسابه سهولتونو سره عامو خلقو ته د ژوند اسانتياګانې حاصلې دي خو د بده مرغه پاکستان کښې پۀ دې حقله دوه جدا جدا معيارونه دي.

دې کښې هېڅ شک نشته چې مشرقي او مغربي پنجاب د 1947ز نه مخکښې د يو انتظامي او سياسي نظام د لاندې وو. د دې سيمې اکثر استوګن خپلوکښې کۀ د مذهب او عقيدې فرق لري خو د وينې او نسل رشته ئې يوه ده. دغسې د جغرافیې اثر هم پۀ دواړو یو شان دے. کۀ دوي يو بل سره تعق لري نو چا ته پرې اعتراض نشته. اعتراض پۀ دې دے چې د پاکستان شمال مغرب ته افغانستان دے. د افغانستان او پښتونخوا د خلقو نۀ صرف نسل او وينه يوه ده بلکې ژبه، کلتور او مذهبي عقیدې هم يو دي نو بيا ولې دوي ته هغه سهولتونه او اسانتياګانې نۀ ورکوي کومې چې د پنجاب د دواړو غاړو خلقو ته د دو قومي نظریې او بیانیې باوجود د مذهب پۀ نوم ورکړے کېږي.

د پاکستان او افغانستان تر منځه د پېرنګي د راکښلې شوې کرښې دواړو غاړو ته د يو قوم، د يوې ژبې ويونکي، يو کلتور لرونکي او د يوې عقيدې خلق اباد دي. د دوي تر منځه نۀ صرف اقتصادي او تجارتي رشتې دي بلکې معاشرتي رشتې او خپلوالۍ هم لري – ولې دوي يو بل سره پۀ اسانه تعلق نۀ شي ساتلے؟ د دوي پۀ لاره کښې څوک خنډان دي؟

پۀ دغه کرښه ډېر داسې ځايونه دي چې رودیاتي لارې ګڼلې کېږي . ځينې لارې فعال دي خو بيا هم پۀ دغه لارو عامو خلقو ته د تګ راتګ پۀ لړ کښې مشکلات موجود دي. د تورخم پۀ مقام د پاکستان او افغانستان تر منځه يو پاټک جوړ دے. دغه پاټک کله بند او کله خلاص وي حالانکې دا يوه بېن المللي قانوني لاره ده. د پاکستان وزيراعظم دغه لاره څلېریشت ګېنټې د فعاله ګرځولو نۀ صرف اعلان کړے دے بلکې د دې پرانسته ئې هم کړې ده خو د بده مرغه اوس هم خلق مشکلات سره مخ دي. دغه شان د چمن پۀ مقام هم پاټکونه دي.

کۀ چرې دغه لاره کښې خنډان لرې کړے شي او د دواړو غاړو خلقو ته تګ راتګ کښې سهولتونه ورکړے شي نو دې سره به د دواړو هېوادونو عاموخلقو ته فائده وي. تجارت به زيات شي .د دواړو غاړو خلق به د يو بل د وسائلو استعمالولو جوګه شي. کۀ چرې د تحفظ او سيکېورټۍ څۀ مسئله وي نو دا مسئله هوارېدې شي. د دوه هېوادونو تر منځه تګ راتګ کښې سيکېورټي مسئلې ضرور وي خو دې د پاره هم يو طريقه کار جوړېدے شي. ايران او چين سره هم د تګ راتګ اسانولو سره پاکستان ډېرې فائدې اوچتولې شي.

تګ راتګ سره د خلقو تر منځه يو بل سره مينه او پۀ يو بل باور او اعتماد وده مومي. د دې اثرات د مملکتونو تر منځه پۀ تعلقاتو او اړيکو پرېوځي. دغه وجه ده چې پۀ عالمي کچ عقل مند او ځيرک حکمرانان د خپلو ګاونديانو سره د دوستانه اړيکو جوړولو او دې ته وده ورکولو ته ترجيح ورکوي.

د واهګې پۀ پوله هر ماښام ګډا وي
د تورخم پۀ پوله شپه او ورځ ويرونه
راجهستان سره د سندهـ ده راشه درشه
باجوړ او کونړ واخستل اورونه
ممتاز اورکزے