سپوږمیه کړنګ وهه راخېژه! – شفيق او فېصل

متعلقه مضامين

وږےخوي، موړ خوي – فېصل او شفيق پوډ کاسټ

ډاکټر فېصل خان (د بائیوټېک پروفېسر) او شفیق ګګیاڼے (زلمے سماجي کارکن) پهٔ مختلفو موضوعاتو وخت پهٔ وخت رېډیائي خپرونې د خپلې پاڼې نه خپروي. دغه خپرونې پهٔ ټاکلے شوو موضوعاتو د زلـمو خپل اندونه وي. مونږ ګڼو چې د زلمي کھول ذهني تربیت د پاره داسې خپرونو ته ځاے ورکړو او د دې پهٔ لوستلو باید زمونږ زلمي هم خپل ذهنونه د خپلې مشاهدې پهٔ رڼا کښې مکالمې او دلیل د پاره وسپړي. ‘پښتون’ پهٔ دې موضوعاتو د دواړو ښاغلو سره خپل اختلافي نوټ لیکل پهٔ دې وجه ضروري نهٔ ګڼي چې د لوستونکو ذهنونه څهٔ ډول ډکټېشن محسوس نهٔ کړي. د ډاکټر فېصل خان او شفیق ګګیاڼي نورې خپرونې پهٔ دې برېښنائي لیکه نېغ پهٔ نېغه اورېدې شئ:

www.soundcloud.com/faisalandshafeeq

Moonshot

سپوږمیه کړنګ وهه راخېژه!

د هندوستان خلائي مشن او BRT

شفيق: پۀ يو نوي قسط کښې تاسو ته هرکلے وايو. کال 2018 شروع شوے. دا کال ځکه اهميت لري چې د الېکشن کال دے او هم پۀ دې کال د قومونو تقديرونه بدلېږي. پرون ډاکټر صاحب د يو پروګرام نه ډېر غصه راغلے. پۀ دغه پروګرام کښې سياسي، تنظيمي مشران راغلي وو او د صوبې د پاره ئې پلاننګ کوۀ. د ډاکټر صاحب نه به پوښتنه کوو چې پۀ غټو کرسیو ناست خلق د دې صوبې د پاره څۀ پلاننګونه کوي او پۀ هاغه محفلونو کښې څۀ خبرې اترې روانې دي.

فېصل: پرون يو کانفرانس کښې ډېر غټ غټ مشران ناست وو. هغه ټول cream هم هلته راټول شوے ؤ. د غونډې موضوع “Ideas for growth for Khyber PakhtoonKhwa” يعني اقتصادي توګه باندې به مونږ ترقي څنګه کوو. مونږ پۀ اقتصادي توګه کوم اړخ ته او څومره تېز يا پۀ مزه روان يو. ټولو مشرانو پۀ دغه موضوع باندې خبرې وکړې. زۀ ډېر زيات پۀ دې خفه شوم چې د نورو صوبو پۀ نسبت زمونږ د صوبې ډېر کمزورے څۀ د پاڅه څلور فيصده ګروتهـ رېټ دے او دا هېڅ شے نۀ ګڼلے کېږي. دوي چې کوم لائحه عمل جوړوي نو پۀ هغې زمونږ ګروتهـ رېټ څۀ تقريباً 7 فيصده ته رسي. چا پکښې داسې ووې چې “ويښ شئ! تاسو چې کومې خبرې کوئ نو هغې د پاره خو کم از کم څوارلس فيصده ګروتهـ رېټ پکار دے. پاکستان چې د 2020 د پاره کوم وېژن جوړ کړے، هغه پۀ دې پالیسیو نۀ شي راګرځېدلے. دې د پاره یوه باقاعده سائنټېفک منصوبه بندي پکار ده. زمونږ د جي ډي پي پر کېپېټا ته وګوره او دې ګولز ته ـــ پۀ دې کیتي پیتي کارونو دغه ګولز نۀ شي ترلاسه کېدے. مشرانو چې کومې خبرې وکړې نوم څوک پکښې وائي چې سړکونه پکار دي، څوک وائي چې د ښځو د پاره ټرانسپورټ پکار دے، څۀ پکښې وائي چې سکول ته دا واړۀ راننباسل پکار دي. دې څيزونو نه انکار نۀ شي کېدے، دا پکار دي خو ايا دا به مونږ ډبل ډيجټ ګروتهـ رېټ ته ورسوي؟ يو تن پکښې پۀ دې نکته خبره وکړه چې مونږ نه وخت روان دے ځي. پۀ پښتونخوا کښې څلور اويا يا پينځۀ اويا فيصده ځوانان دي درې حصې مونږ کښې ځوانان دي. دا پۀ مونږ یو ټائم بم راروان دے. دې وخت کښې دا ځوان جوش پکارول پکار دي. دېرش، څلوېښت کاله پس به دا ټول بوډاګان وي. کۀ دوي بوډاګان شول نو دا موقع زمونږ ځوانه اثاثه به مونږ وبائیلو. مونږ به بیا د یو بل نسل انتظار کوو او دې کم اقتصادي بحران کښې به نښتي پاتې شو او تر راروان نسل پورې مونږ د دې نه نۀ شو وتلے. خلاصه د دې خبرو دا وه چې يو اړخ ته د وخت بم دے او بل اړخ ته ډبل ډېجټ رېټ پکار دے. دلته چې کوم منصوبه ساز ناست دي نو هغوي هېڅ سائنسي اپروچ نۀ لري او کوم واړۀ واړۀ کارونه چې وخت تېرولو د پاره کوي نو هغه هم ټول پۀ قرضو دي. زما د پاره د ټولو نه دردناکه خبره دا وه چې پۀ ټېکنالوجي پکښې هېڅ بحث ونۀ شو. چا د ټېکنالوجي نوم هم وانۀ خستو، حالانکې نن سبا نالج بېسډ اکانومي د پاره ټېکنالوجي یو ډېر مضبوط lever دے او د ترقۍ د پاره د ټولو نه مضبوطه ذريعه ده. کومه ټېکنالوجي چې هم وي، هغې کښې د مېنوفېکچرنګ او پراډکشن نه واخله مارکیټنګ پورې څومره مواقع پېدا کېږي، پۀ درامدات انحصار کم شي، برامدات شروع شي او دغه رنګ اکانومي پۀ خپلو پښو د ودرېدلو طرف ته روانه شي. يو مشر پکښې ووې چې مونږ د شلو بيلينونو روپیو يو پراجېکټ سر ته رسوو، دا زمونږ د پاره ډېره د فخر خبره ده، هغه سوات اېکسپرېس وے ده. زۀ دا نۀ وایم چې دا بده خبره ده، اولس ته به یوه اسانتیا پېدا شي خو اٰیا څومره چې پۀ دې منصوبه لاګت راځي، زمونږ د اکانومي د پاره به دا دومره اٰوټ پُټ هم ورکړي؟ بل پکښې ووې چې زمونږ د پنځوسو بيلينو يوه منصوبه روانه ده او دا به کاميابېږي ‘رېپډ بس ټرانزټ’ واله ـــ اٰيا دا به مونږ ډبل ډېجټ رېټ ته ورسوي؟ پۀ دې پېسو باندې څۀ څۀ نۀ شول کېدے؟

انډيا مریخ ته سياره لېږلې وه چې بجټ ئې صرف پينځۀ بيلينه روپۍ یعني پینځۀ اربه روپۍ دے. مونږ به پۀ پنځوس بيلينه باندې د حاجي کېمپ نه حيات اباد ته ځو او انډيا پۀ پينځۀ بيلينه روپو باندې د زمکې نه مارس ته ځي. دا قیصه کوم خوا روانه ده او مونږ څۀ کوو؟

شفيق: ډاکټر صاحب! ددې فائده به څۀ وي؟

فېصل: د دې فائده دا ده چې ستا ټول ریسورسز او اېمبیشنز هغه طرف ته واوړي. ستا د وړو يو خيال جوړ شي چې “زۀ هم خلا ته تلل غواړم.” نوي نوي امکانات مخې ته راشي. نوې نوې منصوبې د خلقو پام کښې راشي. د سکول نه کالج، بیا یونیورسټي او بیا وړاندې انډستریز ـــ دا یو پوره زنځیر جوړ شي. بایو ټېکنالوجي ده، نېنو ټېکنالوجي ده، روبوټکس دي، وغېره وغېره.

زۀ خو ډېر زیات خفه شوم خو نومونه به ئې نۀ اخلم، يو مشر ته ما ووې چې “د ټېکنالوجي ذکر نشته”، هغۀ وې چې خفه کېږه مۀ، راروان کانفرنس کښې به مونږ تاسو ته ښايو چې ټېکنالوجي اېجوکېشن مونږ څنګه استعمال کړې ده. ما تندي له راواچولې چې زۀ خو د ټېکنالوجي استعمالولو خبره نۀ کوم، دا خو پخوا پکار وه چې استعمال شوې وه، زۀ د ټېکنالووجي اېز اے کنزمپشن خبره نۀ کوم، زۀ خو د ټېکنالوجي جوړولو خبره کوم. مونږ به کله ټېکنالوجي جوړوو؟ پۀ دې انجینئیرنګ يونيورسټيانو کښې ناست زده کوونکي او پروفېسران به هېڅ هم نۀ جوړوي؟ بيا د هغۀ نه بل غټ مشر له ورغلم، هغۀ ته مې ووې چې شا ته ټائم بم دے او مخې ته راته ډبل ډېجټ ګروتهـ رېټ پروت دے او د ټېکنالوجي ذکر نشته؟ نو هغه ما وائي چې دا زمونږ کار نۀ دے، مونږ خو ټېکنالوجي نۀ شو جوړولې، دا به بهر نه مونږ ټېکنالوجي راوړو او دلته به ئې صرف استعمالوو.” د پینځو کالو پلېن جوړېږي، پۀ ټېکنالوجي کښې به مونږ څۀ خرڅ وکړو او کۀ نه؟

شفيق: څۀ ګڼئ چې اوس د 2018 الېکشن روروان چې سړے سياسي ګوندنو پسې وګرځي او دا ورته ووائي چې تاسو خپل منشورونه جوړوئ نو دې کښې د ټېکنالوجي څۀ خبره وکړئ. تېر خو ما ټول کتلي دي، هغو کښې پۀ يو کښې هم د ټېکنالوجي، سائنس، هيومن ډوېلپمنټ او يوتهـ خبره نشته.

فېصل: کۀ مثلاً يوتهـ پۀ خپل ځان پوهېږي او خپل ښۀ مستقبل غواړي نو هغوي به ترې دا غوښتنه کوي او کۀ زمونږ مشران د ځوانانو پۀ رښتيا باندې قدر کوي او هغوي ته ټهيک لاره ښودل غواړي نو هغوي ته دې مضبوط اړخ ورکړي. پۀ اخوا دېخوا پروګرامونو دې نۀ غولوي. بيا به وګوري چې ځوانان څۀ کوي. مونږ پۀ شته وسائلو، شته بجټ او شته خلقو باندې داسې داسې کارونه کولے شو چې زمونږ مستقبل بدلولے شي.

شفيق: څۀ کول پکار دي؟

فېصل: ما هغه مشر ته ووې چې جي! سنګاپور چې بائيو مېډيکل انډسټري کښې دومره بزنس جوړ کړے دے ـــ هغۀ وې، تۀ زمونږ موازنه د سنګاپور سره کوې؟ مونږ څومره لوے ملک يو؟ ما پۀ زړۀ کښې وې چې دا مونږ له پکار ده چې وشرمېږو چې هغوي دومره واړۀ دي او زمونږ نه دومره مخکښې دي. مونږ له پکار دي چې تزويراتي فېصله واخلو چې رارون وخت کوم ته چې څلورم انډسټريل انقلاب وئيلے کېږي چې پکښې به روبوټ غټ کردار لوبوي، مونږ به لا انګرېزي يادوو او هلته به روبوټ زمونږ ځاے ونيسي. پۀ هره کارخانه کښې به د انسان پۀ ځاے روبوټ کار کوي ځکه چې روبوټ به ارزان هم وي، چهټي به نۀ کوي، نورې څۀ لانجې کونجې به نۀ کوي، بس خپل کار سره به کار ساتي او مونږ تر دې دمه روبوټ پېژنو هم نۀ او نه ئې د چلولو چل راځي، نۀ مو جوړ کړے دے او نۀ راته دا پته شته چې هغوي به زمونږ پۀ ځاے کار کوي.

شفيق: کوم کوم ځايونه دي پۀ خاص توګه پۀ پېښور کښې چې هغې له مونږ وده ورکولې شو؟

ډاکټر: پۀ پېښور کښې ډېر زيات پوهنتونونه دي خو د غټو پوهنتونو مخې ته چې پۀ بهر ملک کښې کوم کلسټرز جوړ شوي دي لکه نوکيا، سامسنګ وغېره؛ ايا زمونږ د پوهنتونونو مخو ته داسې کلسټرز جوړ شول؟ د ټولو علاقو نه قابل ترين زده کوونکي راځي او دې دوه درې ميله ځاے کښې سبقونه وائي. کۀ چرې دلته هم دغسې کلسټرز جوړ شي نو مونږ دې باندې ځان ابادولے شو. بل زما پۀ ذهن کښې ‘فېز فائيو’ راځي. دغه چې کوم کمرشل ځاے زما پۀ خيال دا د خداے يو لوے نعمت دے. درې غټ هسپتالونه دي پکښې. دا د اربونو روپیو خرڅ دے او لا نور هسپتالونه هلته جوړېږې لګيا دي. دې ته بلها خلق علاجونو له راځي. د دې نه يو زون جوړول پکار دي چې يو نوم ئې خور شي. دلته میډیکل او فارمیسي ټېکنالوجي د پاره پۀ یونټس قائمولو لږ انوسټمنټ پکار دے. پکار ده چې پۀ دې کښې نور خرڅ هم وکړے شي او د دې نه علاوه خېبرپښتونخوا د معدنياتو نه ډکه پرته ده. کۀ پۀ هاغه مد کښې هم خرڅ وکړے شي او کارخانې ولګي نو ډېره فائده به ئې وي. پۀ دې مواقع پېدا کولو سره به دلته پۀ خپله انوسټمنټس راځي.

شفيق: پۀ دې خو ډېره خرچه هم نۀ راځي نو دا خو ډېره اسانه نۀ ده؟

فېصل: د دې جواب کښې به زۀ یو اسان مثال درکړم. بنیادي طور زمونږ يو ‘مون شاټ’ پکار دے. چې کله روس خلاء ته د تلو اراده وکړه نو جون اېف کېنډي د هغوي خلاف د ضد او د وېرې نه اعلان وکړو چې مونږ به پۀ لس کاله کښې دننه يو تن سپوږمۍ ته لېږو او هغه به واپس هم راولو. د هغې فائده دا وشوه چې ټول قام د کېنډي د هاغه اعلان شا ته ځان تيار کړو. منصوبه جوړه شوه، بجټ ورله منظور کړے شو او څۀ د پاسه اتۀ کالو کښې هغوي سپوږمۍ ته سړے ولېږلو او هلته ئې د روس نه وړاندې د امريکې جنډه ښخه کړه او واپس راغلل ـــ دا يو تاريخ ؤ. پۀ دغه یونیورسټۍ کښې د کېنډي دغه تقریر ته اوس هم هغوي ‘مون شاټ’ وائي. زمونږ هم يو مون شاټ پکار دے. یوه داسې خبره پکار ده چې د خلقو ورته مخه شي. چې کله د خلقو ټېکنالوجۍ ته مخه شوه نو ټول وسائل به align شي.

هغه )کېنډي( يوه ورځ تلے وؤ ناسا ته پۀ چکر، هلته ئې يو چپړاسي کوم چې پوچه لګوله، ته ووې چې تۀ څۀ کوې؟ هغۀ ورته جواب کښې دا ونۀ وئیل چې زۀ پوچه کوم، هغۀ ورته ووې چې زۀ سړي سپوږمۍ ته لېږم. د هغه چپړاسي خیال هم دومره اوچت شوے چې زما دا صفائي کول هم سړے سپوږمۍ ته پۀ لېږلو کښې مدد کوي.

شفيق: بيا خو داسې شوه چې مونږ له هېڅ نۀ دي کول پکار بلکې يو مشر دې مونږ ته لار وښائي او مونږ له دې يو سوچ راکړي مونږ ټول به هغه سوچ پسې شو.