“د افغان جنګ ثمرات” – محمد سهېل مونس

د ا فغانستان د دوه سياسي ګوندونو پرچم او خلقو ترمېنځه چې کله تاو تريخوالے زيات شو نو سياسي طريقه کار او جمهوري طرز عمل يو اړخ ته کېښودلے شو او خبره د اشتعال طرفه ته لاړله. روس د امو سيند نه را پورې وتلو او د کابل پله ئې خپل فوځ پۀ تېزۍ سره رامخکښې کړو. دا ګام پۀ کال نولس سوه يو کم اتيايم کښې اخستلے شوے ؤ او بيا د لس کليز جنګ وروستو لۀ ماتې نه پس واپس لاړل. څه موده پس د طالبانو نوم خور شو چا چې ډاکټر نجيب پهانسي کړو او خپله ئې کابل تخت پۀ قبضه کښې و اخستو او حکومت ئې جوړ کړو. خو د دوي دا قبضه کومه چې د افغانستان د عام اولس خوښه حکومت نۀ ؤ پۀ يوولسمه نېټه ستمبر ٢٠٠١ز د امريکې پۀ ټوئن ټاورز دحملې نه پس ستونزو سره مخ شو او امريکې پرې سره د نورو اتحاديانو جنګ مسلط کړلو چې تر شلو کالو پورې روان ؤ او لا تراوسه ئې څۀ ښکاره نتيجه نۀ ده را وتلې.

نن نه دېرش کاله وروستو مونږ پۀ افغانستان کښې صبغت الله مجددي، برهان الدين رباني او داسې ډېر صدران، وزيران، وزيراعظمان ليدلي وو چې پۀ عارضي توګه به د ملک نظام چلولو د پاره به پۀ کرسو کښېنول شول او څۀ موده پس به ئې پاڅول يعنې مطلب ئې وخت ته ديکه ورکول وو. مونږ پۀ دې ٤٣ جنګ کښې د افغانستان مشران پۀ خانه کعبه کښې پۀ قسم قران هم وليدل. او پۀ پاکستان کښې مو پۀ مختلفو امن کانفرنسونو کښې هم وليدل. خو د بده مرغه دوي اتفاق پۀ هېڅ خبره رانغلو، ځکه چې پۀ دې قام کښې اتفاق لټول ګران کار دے.

افغانستان امن پسې ړوند شو خو د سکون يوه لحظه ئې هم پۀ قسمت کښې نۀ وه. ځکه چې پۀ دغه ځمکه د بارودو داسې بوزغلے شوے دے کوم چې جنګ کوونکي زېږولے شي خو د امن يو پيامبر پېدا کول يوه ناممکنه شان خبره ښکاري. نۀ پوهېږو چې فلسطين او افغانستان سره سره د کشمير خلقو داسې کومه عظيمه ګناه کړې ده چې امن د دوي پۀ لور هډو قام اخستلو ته تيار نۀ دے. خېر افغانستان خو تاله واله شو خو د افغان فساد تر اثره پاکستان هم محفوظ پاتې نۀ شو.

پۀ دې سيمه کښې کله هم حالات سازګار نۀ وي يا د خرابېدو پلۀ روانېږي نو د نړۍ طاقتونه پۀ پاکستان کښې يو امر کښېنوي. د حکومت واک اختيار يو فوځي ډکټېټر ته حواله شي لکه څنګه چې د نړۍ طاقتونو پۀ دې سيمه کښې د شوروي اثر رسوخ وکتلو نو د مخنيوي د پاره ئې ورته بډې راښکلې. د دې ګڼ مقصدونه وو. خو اهم پۀ کښې د شوروي فوځونو پرمختګ ؤ. دوېم لوے سبب دا مريکې هغه قهر ؤ کوم چې د ويتنام جنګ د شکست پۀ وخت د دوي پۀ زړۀ کښې لمبې وهلې. امريکې او اتحادي هېوادونو دا موقعه يو لوے غنيمت ګڼلو او پۀ متفقه ډول د يو نوي جنګ شروع وشوه. د دې جنګ لوے سبب د کمېونسټ انقلاب لاره هم نيول وو ځکه چې سرمايه دارانه نظام هېڅ کله اشتراکيت ته د خورېدلو موقعه نۀ ورکول غوښتل او هم دا سبب ؤ چې د مغرب پېسه او وسله د مسلمان ملکونو جهاديان او د پاکستان حکومت مرسته يو ځاے شوله او ساده افغان اولس ئې د کفر او اسلام پۀ نوم دهوکه کړل.

لس کاله تقريباً دا جنګ وشو پۀ لاکهونو خلق مهاجرشول، پۀ زرګونو مړۀ او ژوبل شول. خو پۀ اخره کښې بس دومره وشوه چې شوروي فوځونه لاړل او افغانستان د ګڼ شمېر ستونزو سره مخ شو. امريکې د ګټې جشن ونمانځلو او افغانان ئې پۀ کنډر هېواد کښې بې اسرې پرېښودل. نتيجه ئې دا شوه جې افغانان پۀ خپلو کښې ونښتل. او تر اوسه پورې څۀ هوارے نۀ دے راغلے. پۀ پاکستان چې کوم افتونه راغلل هغه هم د شمېر نه بهر دي. دې جنګ خو يو خوا زمونږه نه يو تکړه سياسي رهبر يوړلو کوم له چې يو فوځي امر پهانسي ورکړله. دوېم افت دا راغلو چې پۀ ملک کښې د ترقۍ کارونه پۀ ټپه ودرېدل. کوم صنعتونه او ګڼ شمېر د ملک د سوکالۍ منصوبې چې د ٦٠ / ٥٠ پۀ لسيزو کښې ترسره شوې وې هغې نه پس څۀ پۀ خاصه توګه زړۀ پورې کار ونۀ شو. ځکه چې د حکمرانانو ټوله توجه پۀ افغان جنګ وه. يو خوا کۀ ملک د ترقۍ نه پاتې شو نو بل خوا د هغه وخت امر جنرل ضياء الحق پۀ هېواد کښې د حقيقي اسلام راوستلو نعره ولګوله خو هغه اسلام پۀ يوولس کاله کښې چا پۀ سترګو ونۀ ليدلو. البته دغه امر پۀ هېواد کښې د اسلام پۀ نوم هغه تخم وکرلو د کوم مېوه چې مونږ لګيا يو او تر ٤٥ کالو نه ئې خورو. پۀ دغه دور کښې د سياسي ګوند مهاجر قامي مومنټ بنياد کېښودلے شو. سبب ئې دا ؤ چې پۀ خصوصي توګه پۀ سندهـ کښې د پيپلزپارټۍ ملا ماته کړې شي. دې سياسي ګوند پۀ مستقبل کښې بيا څۀ څۀ لوبې پۀ کراچۍ وکړې دا څۀ پټه خبره نۀ ده. پۀ دغه دور کښې تقريباً پنځوس لاکهه افغان کډوال پاکستان ته راغلل او پۀ ټول هېواد کښې خوارۀ وارۀ شول. دې جنګ د ځان سره کلاشنکوف او هيروئن هم را وړل.

د دې جنګ ګټې چا ترلاسه کړې لږ به هغه پلو هم نظر وکړو. نو کۀ غور وشي نو د دې جنګ ګڼې فائدې بهرني طاقتونو وچتې کړې. هغوي د شوروي پرمختګ دور ودرولو او يو سپر پاور ئې کمزورے کړلو. بلکې ګڼ شمېر ملکونه د روس د لاسه ووتل. د دې نه علاوه څومره وسله چې د افغانستان د فساد د پاره د پاکستان پۀ لاس مجاهدينو ته حواله کېدلو د پاره را تلله پۀ هغې کښې نېمه پټېدله د کومې ثبوت چې اوجهړي کېمپ واقعه ده. دې جنګ کۀ هرڅو ډېر خلق د کار، مال او ځان نه خلاص کړل نو ډېر خلق پۀ دې جنګ کښې شتمن هم شول. زمونږ د پېړۍ هلکان چې دغه وخت زېږېدلي وو د هغوي کم از کم ٤٥ کاله لۀ د دې جنګ له سبب خراب شول. څوک پۀ کښې د قسما قسم نشو ښکار شول، چا پۀ غلا لاس پورې کړلو، چا ته پۀ دې ملک کښې خپل مستقبل تيارۀ ښکارېدو هغه پۀ غېر قانوني طريقو له ملکه وتښتېدل. څوک هم پۀ دغه هڅه کښې د ځانه تېر شول. څوک د بې راه روۍ ښکار شول او چا د بې سياره وسلې خوند واخستلو او کلاشنکوف ئې تر غاړې کړلو او پۀ دښمنو سر شول. دې جنګ کښې ګټې چا وکړې هغه خو ذکر شول خو د دې جنګ نقصانات دا وو چې زمونږ د ملک معيشت او پۀ خصوصي توګه د دفاع ضرورت هم افغان شخړه وګرځېدله. مونږ پۀ جنګ کښې خپله ښۀ ګڼله نو نتيجه ئې دا شوه چې کم او زيات اتيا زره خلق ئې رانه پۀ ترهه ګرۍ يوړل او نن ورځ معيشت هم ناست دے. مونږ د دې جنګ له کبله پۀ چوکر خوراک، ناقصه غوړو او ګڼ شمېر څيزونو پۀ استعمال مجبوره شولو. زمونږ هېواد کښې بجلي نشته، د ګېس کمے دے او د بده مرغه چې مونږ خپل هېواد ته يو زرعي هېواد وايو مونږ تر نن ورځې چيني، پياز، الو، غنم بلکې هر څۀ د بهر نه را غواړو. زمونږ تعليمي نظام ناست دے، د قرض له وجې زمونږ اوږه ستړې ستومانه شوې ده، کۀ مونږ خپل مذهبي حالت ته وګورو نو هغه لا هم پۀ ښکته روان دے. مذهبي جنون تر دې حده را رسېدلے دے چې هر کس ځان ته مومن کامل وائي خو بل باندې د کفر فتوي داسې لګوي لکه چې د اسلام ټهېکېدار هم دے وي. دې څيزونو زمونز نه ستر ستر سياستدانان او سکالرز يوړل. دا وخت مونږ پۀ دوه انتهاګانو ژوند کوو، ظالم او مظلوم، مذهبي او سيکولر يا بيا شريف او بدمعاش، زمونږ ژوند ژوند نۀ بلکې د بقاء يو کوشش جوړ شوے دے. مونږ ته پۀ دې وخت يو ژور سوچ او فکر ضرورت دے، مونږ ته د دې شنډ نظام د بدلون ضرورت دے. د معدنياتو لټون، د زراعتو پرمختګ، د ځوان کهول استطاعت زياتوالے او د هغې نه داستفادې وچتولو هڅې، د سائنس او ټېکنالوجۍ کوشش او هم دغسې پۀ خپلو موجودو وسائيلو کښې د خپلو مسئلو د لټون بند بناء کول. دا هر څۀ د جمهوري نظام د لارې سره د کامل عزم او حوصلې سره کېدے شي. ترڅو چې فوځ باډر او بېرک ته محدود کړے شوے نۀ وي تر هغې پۀ ملک کښې د عدل او انصاف بالادستي نۀ وي، ترڅو چې مذهبي انتهاپسندانه سوچ ختم کړے شوے نۀ وي، ترڅو چې افسر شاهي د ايماندارۍ پۀ رښتيا سره سوګند پورته کړے نۀ وي او سياست د موروثيت نه خلاص شوے نۀ وي، زمونږ ژوند به خوشحالۍ او څوکاله کېدو ته تلل سترګې پۀ لار وي.

“فرياد”

زۀ خو نۀ وم چا پوښتلے

چې د ځمکې استوګن شوم

بې تپوسه د بل ټس کښې دا د سوخت شپې سبا کېږي

بې خبر له خپل قصوره خاورې باد شولې پۀ سر مې

خلۀ وچته کړي نو وائي دا ازمېښت دے امتحان دے

دا د څۀ خبرې امتحان دے دا ازمېښت د څۀ خبرې

د زړۀ زور اوبۀ اوبۀ کړي د خلق دا ازمېښتونه

ځينې دې له لارې کوز کړي ځنې خپله ترې منکر شي

چا له سور دوزخ تيار دے څوک به سېل کړي دي باغونو

ستا پۀ در کښې به څۀ کم وو کۀ دا جهان ترې نه بهر وے

هسې ګپ دے سرخوږے دے د اميد پۀ اس سورلي ده

اسرافيله پوکے ورکړه دا جهان چې لولپه شي

د مرګي هم قضا راشي چې راغونډه دا قيصه شي