Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
پۀ بهټو دور کښې د سیاسي خلکو خلاف او پۀ خاصه توګه د نېشنل عوامي ګوند (NAP) پرخلاف سیاسي وېکټمائزېشن لپاره پۀ کال ۱۹۷۵ فرورۍ کښې د درېم ائیني ترمیم لاندې د ائین ارټيکل ۱۰ کښې بدلون وشو چې د هغې له مخه سیاسي کېس کښې نامزد او نامزد کېدونکي کس ته د قبل از ګرفتارۍ ضمانت ختم کړے شو او هغوي ئې د ‘اېنتي-سټېټ’ او ‘ د پاکستان دفاع، سالمیت او سېکیورټي’ پر خلاف کارونو کښې ملوث کېدو پۀ وجه غېر مقرره وخت لپاره قېد کول شروع کړل. د بهټو پۀ وخت کښې د نېپ قیادت او کارکنانو لپاره د ‘political prisoner’ اصطلاح بېخي له منځه ورکه شوه.
دوېم کار دا وشو چې کله ولي خان پۀ بهټو دور کښې ليډر اف اپوزیشن شو نو بهټو پۀ پنجاب کښې د ولي خان پۀ مقبولیت کښې خپل سیاسي مرګ کتلو نو هغۀ پۀ هر قیمت ولي خان او نېپ د سیاسی منظرنامې نه لرې کولو لپاره کار شروع کړو، د حیات شېرپاؤ مرګ نه پس په ۲۴ فرورۍ ۱۹۷۵ کښې دPolitical Parties Act of 1962 د سېکشن – ۴ لاندې بهټو حکومت پۀ نېپ بندېز لپاره سپریم کورټ کښې رېفرنس دائر کړو، پۀ دې رېفرنس کښې د اخباري رپورټونو او د نېپ قیادت تقریرونو نه علاوه نور هېڅ ثبوت نه ؤ. پۀ دې مقدمه کښې ولي خان ته عدالت کښې د خبرو کولو اجازت نه ؤ. دا مقدمه یو څو میاشتې وچلېده او ۳۰ اکتوبر ۱۹۷۵ کښې عدالت پۀ نېپ بندېز ولګولو. د حېرانتیا خبره دا ده چې دا فېصله جسټس حمود الرحمن کړې وه څوک چې پۀ اکېډمیا کښې د حمود الرحمن کمېشن لپاره څۀ ډېر زیات مشهور دے!
د دې مقدمې دوران کښې د نېپ سیاسي خلا پوره کولو لپاره پۀ شپږم نومبر ۱۹۷۵ اسلام اباد کښې نېشنل ډېموکرېټک پارټي جوړه شوه چې شېرباز خان مزاري ئې صدر او مور بي بي ئې نائب صدره وه.
دې مقدمې ته سکهر سازش کېس وائي. هغې نه پس بیا حېدراباد سازش کېس شروع شو او دنېپ ټول قیادت جېلونو کښې واچول شو. د حېدراباد سازش کېس پۀ چارج شیټ کښې یوه خبره د ‘نظریه پاکستان’ او ‘پاکستان سالمیت’ خلاف کار کول شامل وو. نن چې مونږ د ‘نظریه پاکستان’ دا ټکے اورو نو د دې تاریخ د بهټو دور نه شروع کېږي، د ‘نظریه پاکستان’ دا ټکے د بهټو دور ایجاد دے او هم دا اصطلاح بیا ضیاء الحق د سیاسی کارکنانو او صحافیانو خلاف استعمالوله. لۀ دې مخکښې د یحیي خان مارشل لاء کښې وزیر اطلاعات نوابزاده شېر علي خان پټودي ‘نظریاتی سرحدين’ اصطلاح متعارف کړې وه لکه څنګه چې نن سبا د ‘ففتهـ جنرېشن – وار’ استعمالېږي، د حېدراباد سازش کېس چارج شيټ وفاقي سېکرټري داخله عدالت کښې جمع کړے ؤ. دا مقدمه درې څلور کاله وچلېده او پۀ دې ټول دوران کښې عدالت څو څو ځله وفاقي سېکرټري داخله ته حکم وکړو چې عدالت کښې پېش شي او د ‘نظریه پاکستان’ قانوني تعریف دې وکړي چې اخر دا ‘نظریه پاکستان’ وائي څۀ ته چې مونږ بیا د ‘نظریه پاکستان’ قانوني تشریح نظر کښې وساتو او د هغې پۀ بنیاد فېصله وکړو خو بهټو دور کښې هغه یو ځل هم پېش نۀ شو!
په ۵ جولائي ۱۹۷۷ کښې ضیاء مارشل لاء ولګوله او پۀ نومبر کښې ولي خان د وفاقي سېکرټري داخله پۀ عدالت کښې د پېش کولو لپاره پټیشن دائر کړو. پۀ دسمبر کښې وفاقي سېکرټري داخله عدالت کښې پېش شو او ولي خان ترې نه عدالت کښې پۀ خپله پوښتنه وکړه چې هغه دې د ‘نظریه پاکستان’ تشریح وکړي چې ‘نظریه پاکستان’ څۀ ته وائي خو هغۀ هېڅ جواب ؤ نۀ کړے شو بلکې دا ئې هم ووئيل چې دا چارج شیټ پۀ خپله نه ؤ جوړ کړے بلکه د وزارت قانون مشير عبدالحفیظ پیرزاده د مشرۍ لاندې جوړ کړے شوے ؤ. عدالت دا مقدمه خارج کړه او ولي خان ته ئې د ضمانت جمع کولو ووئیل خو هغۀ ضمانت جمع کول رد کړل نو پۀ شپږم دسمبر ۱۹۷۷ عدالت ورته پخپله ضمانت ورکړو او ولي خان سره ټول ملګري ئې هم رها کړل .
ضیاء مارشل لګولو سره الېکشن معطل کړو او سیاسي سرګرمیو باندې ئې پۀ اکتوبر ۱۹۷۹ کښې بندېز ولګولو، د دې لپاره ضیاء پۀ ۱۹۸۱ کښې پي سي او (Provisional Constitutional Order) جاري کړو. پۀ پي سي او کښې دا خبره شامله وه چې هغه ټول ګوندونو چې مارشل لاء لګېدو نه پس يعنې د ۱۱ اکتوبر ۱۹۷۹ نه مخکښې جوړ شوي دي، د هغه ټولو ګوندونو پۀ سیاسي سرګرمیو کښې حصه اخستلو باندې پابندي ده.
د دې عمل خلاف اېم ار ډي تحریک شروع شو، دا پابندي تر کال ۱۹۸۵ پورې برقراره وه، دې دوران اېم ار ډي د کال ۱۹۸۴ رېفرنډم کښې د حصه اخستلو بائیکاټ وکړو او په فرورۍ ۱۹۸۵ کښې کېدونکي الېکشن بائیکاټ ئې هم وکړو ځکه چې دا الېکشن غېر جماعتي ؤ. جنرل الېکشن کېدو نه پس وزیراعظم جونېجو پۀ جولائي کښې پۀ سیاسي ګوندونو د بندېز ختمولو خبره سېنېټ کمېټۍ ته وکړه. پۀ نومبر کښې دا بل پېش شو او پۀ دسمبر کښې دا بل پۀ سېنېټ کښې پاس شو. جونېجو یو بل کار دا وکړو چې د اتم ائیني ترمیم په بدل کښې ئې پۀ ۱۹۸۵ کښې مارشل لا ختم کړه، همداسې د نورو وجوهاتو پۀ وجه بیا ضیاء ،جونېجو د وزیراعظمۍ نۀ ډِس مس کړلو.
د بهټو پابندۍ نه راواخله تر د ضیاء سیاسي ګوندونو باندې پابنديو دوران کښې اکثر رجعت پسند ګوندونه ضیاء سره ودرېدل او د هاغه وخت صورتحال د روس افغانستان ته راتللو پۀ وجه لېفټسټ کارکنان لۀ سیاسي عمله غېب شول، دا ټولې خبرې د عوامي نېشنل ګوند جوړولو تاریخي شالید وې، د دې لپاره پۀ جولایی ۱۹۸۶ کښې پۀ زرداری هاوس کراچۍ کښې د رسول بخش پلېجو عوامي تحریک(د دې پارټۍ نوم سند عوامي تحریک ؤ او تر سند پورې محدوده وه، پۀ شپږمه لسیزه کښې دې پارټۍ ماوسټ رنګ لرلو خو پۀ اتمه لسیزه کښې ئې بيا مارکسټ-لېننسټ رجحان لرلو) ، د افضل بنګش مزدور کسان پارټي، هغه چې مارکسټ-لېننسټ رجحان ئې لرلو، د بزنجو پاکستان نېشنل پارټي پښتون، پنجابي او سندي (د پارټۍ په اغاز کښې بلوچستان پورې محدوده وه خو یو څو کاله پس د نېشنل پروګرېسو پارټي انضمام سره نور ملک کښې خوره شوه— بزنجو پخپله عوامي نېشنل ګوند کښې شامل شوے نه ؤ) او نېشنل ډېموکرېټک پارټۍ انضمام سره عوامي نېشنل ګوند جوړولو عمل ترتیب شو، د پارټۍ منشور ضداستمعار او ‘عوامي قامي جمهوري’ پروګرام ؤ.
عوامي نېشنل ګوند تر پښتنو پورې ولې محدوده پاتې شوه، د هغې ډیر څۀ وجوهات دي چې بیا به چرته خبره پرې وکړو خو دلته به یو څو وجوهات بیان کړم چې وړومبۍ هغه زړه خبره چې هر یو لېفټسټ ځان له ډېړ انچي جمات جوړ کړے ؤ، چا ځان ماسکو سره تړلے او چا بېجنګ سره، څوک انقلاب پخپله راوستل غواړي او څوک انقلاب د روس یا بيجنګ پۀ مرسته راوستل غواړي.
دوېمه وجه د برلن دېوال نړېدو سره نړیوال سیاسي سسټم بائي پولر نه یوني پولر شو نو ټول سوشلسټان، انقلابیان تتر بتر شول.
د پي ټي اېم راتللو سره چې کوم یو نوے جزباتي فوځ راوتلے دے چې د چا د سیاسي شعور اغاز د خپل ځان تاریخِ پېدائش نه کېږي، هغوي پۀ عوامي نېشنل ګوند دا اعتراض کوي چې عوامي نېشنل ګوند اوس د باچا خان او ولي خان ګوند نۀ دے پاتې شوے خو هغوي بیا پۀ دې خبره نۀ کوي چې پښتانۀ هم اوس هاغه نۀ دي پاتې شوي، افغانستان هم اوس هاغه نۀ دے پاتې شوے، د خطې سیاست هم اوس هاغه زوړ نۀ دے پاتې شوے، د هر دور خپل سیاست وي او د عوامي نېشنل ګوند سیاست ته د هغې پۀ تناظر کښې کتل پکار دي، اکثره خلک د تشدد او عدم تشدد خبرې راوسپړي، زما پۀ خیال عدم تشدد باچا خان بابا لپاره عقیده وه، ولی خان لپاره تشدد او عدم تشدد دواړه د حالاتو مناسبت سره سټرېټیجي وه او نننے عوامي نېشنل ګوند د پوزېټېو سټېټس-کوازم سیاست کوي، چې تر څو ائیډئیل صورتحال جوړېدل ممکن نه وي تر هغې پورې به لږه څۀ ګزاره کول وي.