پۀ خبر زما نظر – لیاقت سیماب

متعلقه مضامين

د خان عبدالولي خان د شخصيت مختلف اړخونه – لياقت سيماب

کرتارپور راهداري او د تورخم او چمن پاټکونه – لیاقت سیماب

د ډاکټر نجیب الله دملي روغې جوړې سیاست – لیاقت سیماب

.

د افغانستان د اولسمشر ډاکټر اشرف غني پاکستان ته سفر

د افغانستان اولسمشر ډاکټر اشرف غني پۀ اووۀ ويشتم جون پاکستان ته راغلو؛ پاکستاني واکمنو سره ئې رسمي خبرې اترې وکړې، شپه ئې پاکستان کښې وکړه، لاهور ښار ئې هم وکتلو او پۀ اتۀ ویشتم جون کابل ته ستون شو.

د ډاکټر اشرف غنې دغه سفر پۀ دې اساس د اهميت وړ دے چې دے د پاکستان نه سخت مرور ؤ. څو ځله پاکستان وغوښتل چې نوموړے د پاکستان دوره وکړي، ولې دے مسلسل مرور ؤ. اخر درې نيم کاله پس واوره ويلې شوه او ډاکټر اشرف غني سره د يو لوړ رتبه ټولګي پاکستان ته راغلو. اسلام اباد کښې ئې پاکستاني واکمنو سره رسمي خبرې وکړې. دې خبرو کښې د پاکستان اٰرمي چیف جنرل قمر جاوېد باجوه هم شريک ؤ. د افغانستان رئيس جمهور د پاکستان وزيراعظم سره يو پۀ يو هم ليدۀ کاتۀ وکړل.

پۀ څرګنده چې کوم شريک بيانونه ورکړے شول، هغې کښې خو زيات زور دوه اړخيزه تجارت ته ورکړے شوے ؤ؛ ولې دا يوه پوښتنه پېدا کېږي چې خبرو اترو کښې د دواړو هېوادونو د استخباراتي اېجنسیو د مشرانو او عسکري مشرانو د ګډون څۀ ضرورت ؤ؟ د دې پوښتنې جواب هر چا سره شته او هغه دا چې د خبرو اصل موضوع د دواړو هېوادونو د سلامتۍ (Security) معاملې دي. افغانستان کښې د امارت اسلامي پۀ نامه چې اولسي کچ د طالبانو د غورځنګ پۀ نامه يادېږي، وسله واله مبارزه د افغان حکومت پۀ خلاف روانه ده. افغانستان کښې باقاعده انتخابات هم کېږي، د هغې پۀ نتيجه کښې حکومت هم جوړېږي. ټوله دنيا دغه حکومت پۀ رسميت پېژني. پاکستان هم دغه حکومت ائيني قانوني مني، ولې افغانستان د شروع نه دا شکايت لري چې افغانستان کښې چې څوک وسله وال جنګ کوي، د دوي اصل مرکزونه پاکستان کښې دي. دا شکايت صرف د افغانستان موجوده حکومت ته نۀ دے بلکې د افغانستان مخکښې حکومتونو ته هم دا شکايت ؤ. د افغانستان کوم حکومت چې پېښور کښې د پروفېسر برهان الدين رباني او پروفېسر صبغت الله مجددي پۀ مشرۍ کښې جوړ شوے ؤ، هغې حکومت هم د پاکستان نه دغه شان شکايتونه د پېرنګي نه هم لرل. کۀ تاریخ وکتے شي نو د پاکستان جوړېدو نه مخکښې افغانستان دغه شکایتونه د پېرنګي نه هم لرل. دې کښې څومره حقيقت دے؟ د دې نه هر څوک خبر دي – هېڅ څۀ پټ پناه اوس نۀ دي پاتې.

بل اړخ ته پاکستان د افغانستان د هر حکومت نه دا شکايت لرلے چې افغانستان کښې بهارت ډېر زيات اثر رسوخ لري او بهارت د افغانستان خاوره د پاکستان خلاف استعمالوي. د متحده هند انګرېز واکمنو د افغانستان نه دا شکايت لرو چې هندوستان کښې چې د انګرېزي واکمنو خلاف خلق کومه مبارزه کوي، افغانستان د دوي مرسته کوي او وسله وال ازادي خوښي خلق د افغانستان خاوره استعمالوي. دا ټولې خبرې کۀ د عامو خلقو نه پټې دي، ولې پوهه او سترګورو خلقو ته هر څۀ صفا صفا ښکاري. د ډاکټر اشرف غني پاکستان ته د سفر دوران کښې به ارومرو دغه ستونزې د خبرو موضوع وه خو داسې برېښي چې دواړه غاړې څۀ نتيجي ته نۀ دي رسېدلې او دا د لويو نه لويه بد بختي ده.

پاکستان زياته توجه افغانستان کښې طالبانو ته ورکوي او افغانستان زياته پاملرنه اقتصادي همکارۍ او تجاري هلو ځلو ته ورکوي. کۀ چرې دواړه هېوادونه يو بل ته خبره اورېدو ته کښېني د يو بل مسئلو نه ځان خبر کړي نو دواړه شريک دريځ خپلولے شي. امن، ترقي او خوشحالي د دواړو ملکونو ضرورت دے. دواړه نزدې ګاونډيان دي، کۀ يو هېواد کښې ګډودي وي نو پۀ بل د هغې اثرات پرېوځي. دغه شان د دواړو خوشحالي هم شريکه ده. تجارت ډېر اهميت لري بايد چې دواړه هېوادونه يو بل ته تجارتي لارې خلاصې کړي. امن قلارے او سيکورټي هم د دواړو ضرورت دے. بايد چې دې لړ کښې د يو بل مرسته ملګرتيا کولو ته دواړه اوليت ورکړي. د دواړو هېوادونو بقاء پۀ جموري نظام کښې پټه ده، بايد چې دواړه يو بل سره جمهوري نظام ته وده ورکولو کښې همکاري وکړي او دواړه يو بل سره د غېر جمهوري قوتونو د هلو ځلو مخ نيوي د پاره مرستې وکړي. ګنې څۀ چې افغانستان کښې کېږي، هغه به پاکستان کښې کېږي او څۀ چې پاکستان کښې کېږي، هغه به افغانستان ته رسي.

مايوسي بده بلا ده. هيله ده چې د افغانستان د اولسمشر ډاکټر اشرف غني د پاکستان سفر به اخري نۀ وې بلکې کومې خبرې چې اسلام اباد کښې شروع شوې دي، بايد چې دا پۀ مخکښې بوتلې شي او پۀ لاندې کچ او بره کچ دغه خبرې دوام ولري. د مملکتونو دا ذمه واري ده چې کوم خلق د يو مملکت واکمني د وسله وال طاقت پۀ ذريعه چېلنج کوي، دغه وسله وال قوتونو ته سپېس ورنۀ کړي – البته د سياست او د عدم تشدد پۀ ذريعه خپل حق اخستل او د خپل فکر څرګندونه د هر چا بنيادي بشري حق دے، بايد چې پاکستان او افغانستان دغه اصول د يو بل د پاره ومني او پۀ دې يوه خولۀ شي.

د ښاغلي اولسمشر لۀ خوا د جنوبي او منځنۍ اېشیاء تر منځه د زمکنو رابطو د پاره د افغانستان د لارو وړاندیز د دې خطې اولس له د نوي ژوند امکانات لري. خو لکه چې وئیلے شوي دي، دې لړ کښې به تر ټولو وړاندې دلته د امنیت د پاره کار کول وي او د امن راوستو د پاره به شریکه تګلاره ټاکل او عملي کول ضروري وي.

ټول ګونديز کانفرنس

پۀ شپږ ویشتم جون اسلام اباد کښې د ملک د سياسي ګوندونو يوه درنه غونډه د جمعت العلماء اسلام د مشر مولانا فضل الرحمان پۀ بلنه د اسلام اباد پۀ يو هوټل کښې هم د نوموړي پۀ صدارت کښې وشوه. د جماعت اسلامي نه علاوه د ملک قريباً ټولو هغه ګوندونو دې غونډه کښې ګډون وکړو چې د عمران خان مشرۍ کښې د جوړ حکومت د پالیسیو، منصوبو او رویو خلاف دي.

ټول ګونديز کانفرنسونه د پاکستان د سياست روايات ځکه دي چې پاکستان کښې هر حکومت د ملک سياسي قانون او جمهوري قدرونه د پښو لاندې کولو نه ډډه نۀ ده کړې. د هر واکمن رویه اٰمرانه پاتې شوې ده. هر اٰمر دا هڅه کړې چې د پارلېمان اختيارات پۀ خپله استعمال کړي. بله دا چې اکثر حکومتونو د پاکستان د وړو صوبو ټول ائيني او قانوني حقونه وهل وطن پالنه ګڼلې ده.

د عمران خان پۀ موجوده حکومت دا الزام دے چې دا حکومت غېر جمهوري قوتونو د ټګۍ ټورۍ پۀ ذريعه پۀ قام مسلط کړے دے. ځکه نو دا حکومت هېڅ ائيني حق نۀ لري چې پۀ ځاے پاتې شي، خو کومو لویو ګوندونو چې پۀ ذکر شوي کانفرنس کښې ګډون کړے دے، د دوي پۀ حق له دا تاثر هم پۀ خپل ځاے دے چې دا ګوندونه هم همېشه د اقتدار د پاره يو بل سره لاس وګرېوان را روان دي. دا اشاره خاصه توګه باندې مسلم ليګ (ن) او پيپلز پارټۍ ته کېږي. دا تاثر هم عام دے چې پيپلز پارټۍ او مسلم ليګ (ن) کله يو بل سره پۀ يو مېز ناستې ته تيار نۀ وو خو کله چې موجوده حکومت د دواړو ګوندونو پۀ مشرانو ګزارونه پېل کړل، حتٰي چې د جېلونو د تورو تمبو شا ته ئې کړل نو دواړه يو بل ته لاسونه ورکولو ته مجبور شول. دا دواړه ګوندونه يو بل ته رانزدې کولو کښې د مولانا فضل الرحمان غټ لاس دے. مولانا فضل الرحمان د څۀ مودې راهسې پۀ مسلسله توګه دې هڅه کښې ؤ چې دغه دواړه ګوندونه سره رانزدې کړي او اخر ئې ګټه تر لاسه کړه. ولې اوس هم دواړو ګوندونو کښې داسې مشران شته چې هغوي دغه نزدې کېدو ته تيار نۀ دي. دغه خلقو کښې د زياتره تعلق د لاهور سره دے. امکان دا دے چې د پيپلز پارټۍ ځینې کارکنان د پارټۍ نه لارې جدا کړي او د تحريک انصاف سره ځان يو ځاے کړي. دا لړۍ د مخکښې نه شروع شوې ده. د پنجاب او پښتونخوا پۀ لکهونو ووټرانو د پيپلز پارټۍ نه خپله لاره بېله کړې ده. د تحريک انصاف کاميابۍ کښې دغه رحجان زيات کردار ادا کړے دے.

پيپلز پارټۍ ته به دغه ترخه ګولۍ تېرول وي ځکه کۀ چرې پيپلز پارټۍ د تحريک انصاف د موجوده حکومت د راپرزولو د پاره نورو ګوندونو سره اوږه پۀ اوږه ونۀ درېدله نو د ګوند جمهوريت خوښي ملګري به د ګوند د کړنلارې نه مايوسه شي. دا به ګوند د پاره غټ سياسي زيان وي.

تر څو چې ټول ګونديز کانفرنس کښې د ګډون کونکو نورو ګوندونو تعلق دے نو دا ګوندونه پۀ خپلو بنيادي نظرياتو کلک ولاړ دي. پۀ خصوصي توګه عوامي نېشنل پارټۍ کله هم نورو ګوندونو سره د تربګنۍ مظاهر نۀ ده کړې، تل پۀ خپلو اصولو کلکه ولاړه پاتې شوي ده، اکثر ئې د حکومت چوکۍ هم د اصولو پۀ اساس پرېښې دي. عوامي نېشنل پارټي هېڅ مشکل نۀ لري چې د حکومت خلاف د نورو ګوندونو سره اوږه پۀ اوږه ودرېږي.

تر څو چې د جمعت العلماء اسلام تعلق دے، د دې ګوند کردار هم تل جمهورت خوښے او سامراج دښمنه پاتې شوے دے. البته د څو کالو را هسې د ګوند مشرتابه خپل روايتي کردار نه پۀ شا شوے دے. ولې کله نه چې عمران خان پۀ خپله يا د نورو طاقتونو پۀ لمسه د مولانا فضل الرحمان پۀ ذاتي کردار حملې شروع کړي دي نو مولانا صاحب هم جوابي کاروايۍ د پاره د هېڅ څۀ نه ډډه نۀ کوي؛ تر دې چې ټول مخالف سياسي ګوندونه ئې یو مېز ته راوستو کښې هم بنیادي کردار ادا کړو.

ټول ګونديزه غونډه وشوه. تقريرونه مشرانو وکړل. خپل خپل دريځ ئې وړاندې کړو. پۀ زړۀ کښې ټول پۀ دې حقيقت پوهه دي چې پاکستان کښې څۀ روان دي، د موجوده حکومت پۀ شا څوک ولاړ دي؟ پارلېمان څۀ کردار لوبوي؟ خو څوک هم صحيح خبره نۀ شي کولې. شريک قراردادونه (Resolution) منظور کړے شول. اشارو نه کار واخستے شو. شف شف کښې فېصلې مخې ته راغلې خو قوم ته يو پېغام ورکولو سره سره هر متعلقه فريق ته هم پېغام ورکړے شو. دا ژمنه هم وشوه چې د حکومت خلاف به شريکه مبارزه کولې شي او د مخکښې لائحه عمل جوړولو د پاره یوه ‘رهبر کمېټي’ هم جوړه کړې شوه.

کتلے به شي چې د دې ټول ګونديز کانفرنس څۀ نتيجي راخېژي، ځکه چې حالات هغه شان ښکاري کوم حالات چې د جنرل ضياء د اٰمریت پۀ دوران کښې وو. کۀ چرې د اېم اٰر ډي پۀ شان يو فعال تنظيم مخې ته راغے نو څۀ نتيجې ورکولې شي. دا وخت خو ښکاري داسې لکه چې لویې پارټۍ د

وفاقي بجټ ته یوه کتنه

پۀ اتۀ ویشتم جون قومي اسمبلۍ مالي کال 2020-2019 د پاره وفاقي بجټ د 148 ووټونو مقابله کښې 179 ووټونو سره منظور کړو. دا بجټ پۀ دولسم جون اسمبلۍ ته وړاندے کړے شوے ؤ. د بجټ د منظورولو نه مخکښې د مخالفو ګوندونو دا کوشش ؤ چې بجټ منظور نۀ شي. ځکه چې قومي اسمبلۍ کښې حکومت سره معمولي اکثريت دے. اسمبلۍ کښې ځینې واړۀ ګوندونه دي چې د تحريک انصاف حکومت ته ئې مرسته حاصله ده. دغه شان ازاد غړي هم د رواياتو مطابق د حکومت پلويان دي. څنګه چې مخالفو ګوندونو کوشش کولو چې د حکومت پلويان د حکومت نه مات کړي، دغه شان حکومت هم خپل حکومتي طاقت استعمالولو نه ډډه ونۀ کړه او پۀ هره طريقه چې کېدې شوه، د خپل اکثريت قائم ساتلو کوشش ئې کولو. د مخالفو ګوندونو موقف ؤ چې پېش شوے بجټ د خلقو د منشاء مطابق نۀ دے، دې سره به ګراني ډېره شي. عام اولس د دې بجټ سخت خلاف دے نو د خلقو د رایه پۀ احترام کښې به حکومت قومي اسمبلۍ کښې مطلوبه اکثريت اخستلو کښې پاتې راشي. خو هر څومره کۀ د مخالفو ګوندونو دريځ صحيح ؤ، ولې حکومت هم لاس تر زنې نۀ ؤ ناست. بله دا چې دا يو تريخ حقيقت دے چې د اسمبلۍ ازاد غړي د قومي مفاداتو نه یو اړخ ته ذاتي مفاداتو ته ګوري او د هغې پۀ رڼا کښې فېصلې کوي. دا خبره هم تر نظره د ساتلو ده چې د هر ګوند غړي قانوني توګه باندې پابند دي چې خپل ووټ د مالياتي بل پۀ لړ کښې د خپل ګوند د فېصلې مطابق استعمال کړي او دا ځکه چې د بجټ منظورېدل او نۀ منظورېدل پۀ حکومت د اعتماد او عدم اعتماد څرګندونه وي. کله چې يو حکومت د اسمبلۍ نه بجټ منظورولو کښې بريالے نۀ شي نو دا حکومت پۀ خپله مات شي او دغه وجه ده چې هر حکومت کوشش کوي چې د بجټ منظورولو کښې پاتې رانۀ شي.

بجټ قومي اسمبلۍ منظور کړو، ولې دا بجټ پۀ يو لحاظ هم اولس دوسته بجټ نۀ شي ګڼلے کېدے، ځکه چې دې بجټ کښې ټېکسونه دومره زيات شوي دي چې نۀ صرف د عامو خلقو ملا ئې ماته کړې ده بلکې تجارت پېشه طبقې او صنعت کارو د پاره هم دا بجټ داسې بلا ده چې دوي ترې نه نۀ خو خپل کاروبار جاري ساتلے شي او نۀ خپل صنعتي پېداوار پۀ ځاے ساتلے شي. د دې بجټ اثرات به پۀ عام ژوند انتهائي منفي پرېوځي ځکه چې د عام اولس قوت خريد به دومره راپرېوځي چې خلق به ډېر پۀ ګرانه بنيادي ضرورتونه پوره کولے شي.

د مالي کال 2020-2019 د وفاقي بجټ حجم 1۔8238 بيليون ښکاره کړے شوے دے، ولې د اخراجاتو اندازه دوه اتيا لکهه اتۀ دېرش زره درې اويا ميليونه روپۍ لګولې شوې ده. دې کښې د حکومت د جاري اخراجاتو تخمينه 8238073 ميليونه روپۍ لګولې شوې ده. دې کښې د حکومت د جاري اخراجاتو تخمينه 7288179 ميليونه ده. ترقياتي کارونو د پاره صرف 94839 ميلیون روپۍ ښودلې شوې دي چې انتهائي کمې دي. پوښتنه دا پېدا کېږي چې دا څومره بجټ ښودلے شوے دے، دا پېسې به د کومه راځي؟ حکومت بجټ کښې د وسائلو دوه لارې پۀ ګوته کړې دي؛ يوه ذريعه د مالي وسائلو کورنۍ ذريعه ده او بله بهرنۍ – د کورني وسائلو تخمينه 4902044 ميليونه ښودلې شوې ده او د بهرني وسائلو تخمينه 3032325 میلیونه لګولې شوې ده. د کورني وسائلو نه مراد محصولات او نورې ذريعې دي او د بهرني وسائلو نه مراد د بهر هېوادونو او مالياتي ادارو نه پۀ سود قرضې او نور امداد اخستل دي. د خوند خبره دا ده چې کورني وسائلو او بهرني وسائلو کښې ډېر کم فرق دے.

څوک چې پۀ دې بجټ باور نۀ کوي او دا صرف يو ائيني ضرورت پوره کول ګڼي نو دعويٰ ئې پۀ دې اساس وزن داره ښکاري چې کوم حکومت خپل کورني وسائل دومره کم لري چې د حکومت جاري اخراجات (Current expenditing) مخ ترې نۀ شي پوره کولے نو د هغه حکومت کار کردګي به څنګه څوک تسله ناکه ومني او داسې رياست به پۀ کوم اساس يو کاميابه رياست وګڼلے شي؟

البته کۀ يو حکومت د اقتصادي ترقۍ د پاره خارجه قرضې يا امداد واخلي او هغه پۀ صحيح طريقه استعمال کښې راوستے شي نو مثبتې او ګټورې نتيجې ور کولې شي. ذکر شوي وفاقي بجټ کښې د کورني وسائلو تخمينه 4902044 ميلينه روپۍ لګولے شوې ده او د جاري اخراجاتو تخمينه 7288179 ميلينه روپۍ ښکاره کړے شوې ده. دا ډېر غټ فرق دے. د جاري اخراجاتو د پاره چې به کومه غټه قرضه اخستې کېږي، اول خو د دې د حاصلولو څۀ کوټلے ضمانت نشته او کۀ چرې دا قرضه واخستې شوه او او د اخراجات جاريه (Current Expending) پۀ مد کښې د بجټ پۀ رڼا کښې ولګولې شوه نو دا قرضه به واپس کولې څنګه شي؟ د قرض ادا کولو د پاره به وسائل د کومه راځي؟ ځکه چې کورني وسائل خو انتهائي کم دي. څرګنده ده چې د ملک اقتصاد به نور هم د ګډوډي ښکار کېږي. حکومت به خپل ضرورتونه نۀ شي پوره کولے. د دې بد حالۍ اثرات به پۀ عامو خلقو پرېوځي. دغه وجه ده چې منظور شوے بجټ هسې يو رسمي ضرورت دے. پۀ دې عمل کول به پۀ هر صورت ګران وي. بله اهمه خبره دا ده چې دا بجټ د خسارې بجټ هم دے نو دا خساره به د کوم ځاے نه پوره کېږي؟ بجټ کښې د خسارې پوره کولو د پاره هېڅ امکانات نۀ دي ښکاره کړے شوي.