جنګ: د ادم نه تر دی دمه – شمس بونېرے

متعلقه مضامين

ارواښاد ډاکټر خورشيد

د صوابۍ تاريخ – شمس بونېرے

د کابل جاج او جائزه! – شمس بونېرے

جنګ د درې ټکو نه جوړ دے، ولې د دې ټکو پۀ خېټه کښې يو بې پاياوه سمندر وجود لري چې لا تر اوسه ئې پاياو معلوم نۀ دے. د مذهب د لارې نه وړومبے تکرار او جنګ د ملائېکو ؤ چې يه خدايه! د زمکې پۀ سر ولې انسان پېدا کوې؟ زمونږ خدمت او عبادت کښې څۀ کمے دے؟ نو خداے ملائېکو ته ووې، د ادم او د هغۀ د اولاد نه دنيا کښې کار اخلم. ملائېکې چپ شوې او چې ادم عليه السلام جوړ شو او ملائېکو ته حکم وشو چې سجده وکړئ نو د شېطان د جنګ اعلان د سجدې نه انکار ؤ او چې انسان د ادم د اولاد پۀ شکل خور شو نو وړومبے جنګ د هابيل او قابيل نه د دې اغاز او اعلان وشو.

پۀ ابتدا کښي انسان يا انسانان ډېر بې وسه، مجبوره او د فطرت پۀ رحم کرم پراتۀ وو. نو د وختونو او حالاتو تقاضه وه چې دغه انسان يا انسانان د ځان د دفاع او د زمکې نه د خوراک راوباسلو د پاره د فطرت سره جنګ وکړي او دغه پۀ دنيا کښې د فطرت خلاف د جنګ اعلان نامه وه. تيرې د وېرې نمونه او ابتدائي اوزار د ښکار او زمکې نه د خوراک پېدا کولو فکر هم د فطرت سره د ذهني جنګ مېدان ته شو.

بارانونه، واورې او ږلۍ ورېدې او انسان لکه د ځناور پۀ غار کښې پروت ؤ. نۀ اور ؤ چې ځان ئې تود کړے وے او نۀ رڼا وه چې درک او پته د لار او د تلو ولګوي. دا ټول شيان د لارې خنډ وو او د دې پۀ ضد جنګ ضروري او لازمي ؤ.

نو جنګ پۀ مزه مزه روان شو ځکه چې تر څو به ئې اسمانونو ته کتل پۀ سوالونو او عبادتونو بۀ ئې د ځان دفاع کوله، د وخت او ژوند دواړو ضرورت ؤ چې د تيرو پۀ ضد رڼا پېدا کړي، د وجود د پاره د پټولو او تودولو د پاره څۀ د اونې پټ څرمن پېدا کړي، د پېداوار او ښکار اوزار پېدا کړي.

د فطري جنګ سره سره پۀ انسانانو کښي خانداني، قبيلوي او قبائېلي جنګونه شروع شول. دې جنګونو سرداران، بادشاهان او راهبان جادوګر پېدا کولو سره د ملکيت د سوچ بڅري هم مېدان ته وغورځولو او تابعدارۍ سره سره ئې د غلامۍ پۀ درشل قدم کېښودو. د وخت د تېرېدو سره دا قبيح عملونه نور هم خوارۀ شول او انسانان غلامان شول. بد تره او بې شرمه ژوندون شروع شو، ولې جنګ هم ورسره پۀ نوي شکل کښې وده کوله.

د وختونو پۀ تسلسل کښې غلامانو د خپلې ازادۍ جنګونه شروع کړل. تاريخ د دې جنګونو مزاحمتونو نه ډک دے. د ډېر اوږد جنګ نه پس غلامان ازاد او غلامي ختمه شوه خو د وخت، حالاتو او د ملکيت دغې نظام غلامان پۀ نوي شکل او نوي نوم پۀ زمکو پورې وتړل او د غلام پۀ ځاے د کِسان او د مالک ځاے جاګيردار نوم پېدا شو او دغه نظام د غلامۍ نه جاګير دارۍ ته بدل شو. ولې د ظلم، ستم، جبر او زور دستور پۀ زړه طريقه روان ؤ. د هر عمل ردعمل يوفطري اصول وي، د جاګير دارۍ پۀ ضد جنګ او مبارزه لازم ملزوم عمل ؤ.

يو خوا د جاګيردارۍ پۀ ضد جنګونه روان وو، ولې بل طرف ته د بنيادي ضرورتونو د پاره وړې وړې کارخانې او مارکيټ هم منځ ته راغے. د انساني ضرورت تقاضې وې چې کارخانې وده وکړي او خام مال پۀ کار رواستے شي نو دغې کارخانو ته د مزدور ضرورت ؤ چې د زمکې پۀ ځاے د بدني او مهارتي محنت دلته وکړي نو ځکه د جاګيردارۍ پۀ جنګ کښې پۀ څۀ نه څۀ شکل کښي د دوي مرسته او ګډون ؤ. دغې اوږدو جنګونو بادشاهت او جاګيردارۍ دواړه ختم او کمزوري کړل او سرمايه دارانه نظام پۀ وجود کښي راغے. کِسان اوس مزدور شو سرمايه پۀ انسان مارکيټ او دنيا سکه شوه. د سکې چلند او استعمال قرضونو، بېنکونو، تجارت او کارخانو ته زور ورکړو.

د اسمانونو د قانون پۀ ځاے پۀ زمکه بدتر قوانين جوړ شول. د سرمايه دار او مزدور پۀ منځ کښې يوه نوې طبقه د منځنۍ طبقې پۀ نوم هم پېدا شوه خو دغې طبقې لا تراوسه هم فعال رول نۀ دے ادا کړے. سرمايه دارۍ کښې د دياړۍ پۀ ځاے د تنخوا نوم منځ ته راغے، ولې پۀ ژوند کښې مثبت بدلون رانغلو نو د سرمايې پۀ ضد د جنګ وړومبے اغاز د هړتال پۀ نامه وشو. د دې هړتالونو د مزاحمت د پاره رياست، پوځ، پولس، قانون، عدالت او جېلونه جوړ کړل. د سرمايه دار کار او مدافعت به دغه ادارو کولو. دغې ادارو به د ماتحت او خدمتي فرد پۀ شان د دوي خدمت کولو. د دغې ادارو او رياست ښکار هم دغه پېداواري مزدور ؤ. دغې هړتالونو د بغاوتونو شکل اختيار کړو. ددې ظالم رياست او سرمايه دارۍ پۀ ضد مزدور د پاره يوه نوې نظريه د سوشلزم پۀ نوم مېدان ته راغله او دغه نظريه رو رو د دانشورانو پۀ واسطه کتابونو او مبحثونو نه د جنګ مېدان کښي ښکاره شوه.

وړومبے جنګ عظيم چې مختلفو ملکونو د خپلې بالادستۍ، قبضې او عالمي مارکيټ اخستلو د پاره کولو نو پۀ دغه جنګ کښې د شوروي اتحاد پۀ نوم يو نوے ملک وجود ته راغے. دا نظريه هغه ملکونو قبوله او تائيد کړه چې د غاصب، سرمايه دار، ذهني، عملي او ملکي طور د پنجو د لاندې ؤ. ددې نظر او نظريې لۀ کبله پۀ دنيا کښې د قامي ازادۍ او انساني حقونو د لاس ته راوستلو د پاره نوو جنګونو ځان ښکاره کړو. دا جنګونه پۀ ځنې ملکونو کښې سياسي وو او ځنو ملکونو کښي وسله وال وو، خو د دواړو هدف قامي او سياسي ازادي وه. د دنيا تاريخ د دې جنګونو نه ډک دے او د دې جنګونو او مبارزو پۀ تسلسل کښې دوېم عالمي جنګ شروع شو. دغه دوېم جنګ د سوشلزم نظريه نوره تقويه او خوره کړه. قابض او زورګيرو هېوادونو ماتې وخوړۀ او نوې دنيا پۀ دوه بلاکه کښې جوړه او ښکاره شوه چې يو قوت او بلاک ئې شوروي حکومت او بله امريکا وه.

سوشلسټ قوت د خپل فکر او نظر ټول مخالف اولس دښمنه وګرځول او پۀ بربنډه توګه ئې د خپلې پارټۍ ډکټېټرشپ اعلان او روان کړ او عالمي دنيا کښې ئې د خپل فکر او نظر خاوندانو ته مالي کومک، لټرېچر او چرته چې ضرورت ؤ، خفيه اسلحه ورکړه او دغه شان بل قوت امريکې پۀ عالمي معيشت او مارکيټ قبضه وکړه او ښۀ پۀ رنګينه او خوږه نعره د جمهوريت پۀ نامه ئې ملکونه پۀ معاشي مزو پۀ هنر کلک وتړل. د ځان پۀ ملګرتيا او د شوروي اتحاد پۀ ضد ئې د نورو ملکونو سره د سيټو سينټو او نورې حفيه معاهدې وکړې. پۀ سمندرونو او د ملکونو پۀ زمکه ئې هوائي او بحري اډې جوړې کړې او د سوشلزم د ورکولو او شوروي اتحاد د ناکامولو د پاره ئې د خپل اثر د لاندې ملکونو ته هدايات وکړل چې د شوروي اتحاد سره سياسي، اقتصادي او پوځي لوظ نامې مۀ کوئ او چرته چې ستاسو ملکونو کښې د سوشلزم د سياسي نظر ګوند يا ملک وي، پۀ دوي نظر ساتئ او د دوي پۀ شا کولو د پاره رياست او حکومتي ادارې استعمالوئ. دا د حفيه جنګ پۀ نوم چلېدلې او ډېر زيانونه ئې کړي دي. دغسې ئې پۀ نړۍ کښې جنګ نه بغېر پۀ سفارتي جنګ خپل اهداف لاسونو ته راوړي دي.

وخت پۀ ځاے نۀ ودرېږي، نوي حالات نوي شيان او نوي ضرورتونه پېدا کوي. د زړو وختونو د پاتې کېدو او د نوو حالاتو پېدا کېدو هم نوي جنګونه روان دي. د دې ښکاره مثال د شوروي اتحاد پۀ شا بوتلل او دنيا نن پۀ یوه پښه امريکه ولاړه ده.

د دنيا پۀ سياست، معشيت او تجارت کښې فرق راځي نو د خپل ځان ساتلو د پاره هم نوي عمليات پۀ منظمه او حفيه شکلونو کښې هم روان دي. د شوروي اتحاد پۀ شا بوتلو کښې دوه نوي جنګونو مېدان ته شول او دې نوو جنګونو نۀ يواځې خپل اثرات څرګند کړل بلکې روان دي خپل اهداف سر ته رسوي. يو پراکسي جنګ او بل سوړ جنګ دے ـــ دا جنګونه پراکسي جنګ (Proxy War) او بل د سوړ اعصابي جنګ (Cold War) پۀ شکل کښې وو او د امريکې د حکمت عملۍ لۀ سببه ئې هغوي ته ډېره وده او فائده وکړه.

ددې ښکاره او لوے مثال د افغانستان پۀ جنګ کښې د شوروي اتحاد شرکت او مداخلت ؤ او دغه مداخلت کښې امريکې د شوروي اتحاد نه د کيوبا او ېتنام بدل واخستو. دا پراکسي جنګ د لېبيا او عراق زاړۀ زاړۀ دوستان د حکومتونو نه بې دخله او مړۀ کړل، د برلن دېوال مات شو، خپلو اتۀ رياستونو ترې لمنې جدا کړې او د اېشياء لوے قوت هندوستان چې د شوروي اتحاد کلک دوست او ملګرے ؤ، ئې د لاسه ووتو. د دنيا لوے سوشلسټي ملک چين له امريکې جوړ خوږ د سرمايې چاکلېټ پۀ خولۀ کښې ورکړو نو ځکه اوس د شوروي اتحاد پۀ ضد لګيا دے.دخپلې سرمايې تحفظ کوي، د نظريې تحفظ ترې هېر دے.

د پراکسي جنګ نه علاوه پۀ نړۍ کښې اعصابي جنګ هم روان دے. پۀ دې اعصابي جنګ کښې معاشي بندېز، تجارتي ترسيل پۀ شا کول، پرېشر او دباوونه غورځول، د عدم سکون فضا او ماحول ته وده ورکول، د ځان او مال خطر پېدا کول او مخالف ملکونو کښې اندروني ګډوډي جوړول او مسلکي، مذهبي قوتونو ته کومک او وسله ورکولو کښې برخه او حصه اخلي.

دا اعصابي جنګ نن هم ښۀ پۀ زور او شور کښې روان دے. شوروي اتحاد او سوشلسټ بلاک ماتې وخوړۀ. امريکه پۀ نوي شکل او زور ښکاره او سوره شوه. زاړۀ دوستان ئې پرېښودل، د نوو يارانو دوستانو پۀ تکل شوه. د افغانستان نه ئې د شوروي اتحاد پوځ شړلے خو ولې د خپل پوځ سره افغانستان کښې کښېناسته او د پراکسي وار پۀ جنګ کښې ئې چې کوم ملک خوښ کړے او خپل کړے ؤ، د مذهب او جهاد پټکے ئې ورته پۀ سر کړے ؤ، اوس هغه ملک ئې پۀ اعصابي جنګ کښې ګېر کړے او د نوې پالېسۍ پۀ نوم د نزعې پۀ حالت کښې پروت دے. پخواني مذهبي جنګونه پۀ نړۍ خصوصاً د عربو او اېشياء پۀ خاوره خپل داستانونه او قيصې لري، ولې نوې دنيا کښې هم د مذهبي جنګ لوے ګزار نائن اېلېون د امريکې واقعه ده چې نړۍ ئې ځان ته متوجه کړه. د دغې مذهبي جنګونو پۀ ضد پالېسۍ جوړې شوې، ولې دا جنګونه ولاړ نۀ دي ـــ نن هم پۀ پاکستان کښې دننه د شلو پورې داسې خفيه او څرګند تنظيمونه شته چې د جهاد پۀ نوم پۀ ملک دننه بهر، افغانستان، شام، چين او کشمير کښې ښکاره جنګونه کوي. دا جنګونه ددې نوي دور پۀ مخ تور او ښکاره داغونه دي.

د جنګونو پۀ دې تسلسل کښې يواځې توپه، ټوپک، جهاز او ټېنک نۀ دي استعمال شوي بلکې پۀ دې جنګونو کښې قلم او د قلم خاوندانو هم ډېر اوږد جنګ کړے دے. اوس هم چې د امن نعره شته، روانه ده او اواز ئې کېږي، دا نعره او دا جنګ هم د قلم د خاوندانو جنګ او نعره ده.

د دنيا سرمايه دارو او قابض ملکونو ځان له د خپل طبيعت زور، جبر، جنګ او مفاداتو پۀ رڼا کښې جوړه کړې ده چې نن ئې د اقوام متحده پۀ شکل کښې راغونډه کړې او قبا ئې د ګلوبل وېلج (Global Village) پۀ شکل کښې جوړوي نو د دې فکر پۀ تناظر کښې پۀ زړو ملکونو او قامونو کښې هم نوے نظر او فکر پۀ نظر راځي چې وده کوي ـــ نو د نوې دنيا د نقشې فکر خورېږي او پۀ زوړ دور کښې چې قابض او جنګي ملکونو کوم قامونه د خپل زور او پالېسۍ پۀ سبب جوړ کړي وو، نن پۀ هغو کښې قامي، ملي، کلتوري او جغرافيائي حالاتو د نوي بدلون فکر او شعور پېدا او خور کړو، ځکه چې دوېم عالمي جنګ د برلن دېوال جوړ کړے، کوريا او يمن ئې پۀ دوه حصو کښې، پښتانۀ پۀ درې حصو کښې، کشمير نيم يو خوا نيم بل خوا پروت دے نو د دې قامونو او ملکونو خلق دغې تقسيم ته غېر فطري او پۀ سپک نظر ګوري. د دې وخت لبرل مترقي جهموري او قامي فکرونه وړو او عالمي جنګونو ته لاره پرانستل بد ګڼي نو ځکه نوې نعره امن، سکون، قامي وحدت د نوې دنيا نعره ده. اوس عدم مداخلت او قامي حقونه ورکول د دې وخت نوې اېجنډه ده.

د ادم نه تر دې دمه د جنګ او جدل دغه مختصر روداد ستاسو پۀ وړاندې زما نظر دے. د سبا جنګونه به څۀ اوکوم شکل اختياروي، پوهان د اوس نه بندونه هم تړلے شي او نظرونه هم ورکولے شي، ځکه چې دا معقوله لۀ عامه او خاصه ده چې د نن کار سبا ته مۀ پرېږدئ!