د انجمن اصلاح الافاغنه د سل کلن ارتقائي سفر  پر پښتني کلتور اثرات – مابت کاکا

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

د یو قام کلتور د هغوي د متضادو رویو، اقدارو، عقیدو او نظریو څخه جوړ وي. کۀ چېرته یوه ټولنه، قام یا یو کمیونټي پۀ متفقه توګه هم د یو شخص د افکارو او نظریاتو پر اساس جوړه شي، امکان نۀ لري چې مدام دې پۀ هم هغو اقدارو کښي سفر را وکړي. ځکه چې د حالاتو لۀ تغیر سره دخلکو رویې بدلېږي. یوه ټولنه کۀ د مثال پۀ توګه د یو شخصیت پر اقوالو زرینو ولې نۀ وي ولاړه، خو لۀ هغه پس د دې ټولنې د افرادو د ضروریاتو، رویو، او هیلو د اختلاف لۀ کبله، به د دې اقوالو مختلف او متضاد غوندي تشریحات را مېنځ ته کېږي.

داسي مثالونه، چې یو کلتور دې بس د یو فرد پر افکارو ولاړ وي، پۀ تاریخ کښي د نيشت برابر دي. لۀ دې خبرې کۀ څۀ هم انکار کول ګران کار دے، چې مونږ چې دانساني تهذیبونو هر لوے پړاو ته ګورو، مونږ ته څۀ لویان خلک د دې لویو پړاونو بنسټ ګر ښکارېږي. خو داسي نۀ وي چې له یو فرد څخه د یو قام پوره کلتور پېلېږي. بلکې دغه افراد پۀ خپله د یو ټولنې د شتۀ کلتور تخلیق وي. خو دوي پکښي پۀ نیمو اقدارو کښې نوے روح پوه کړي. د نیمو اقدارو څۀ داسي تشریحات وکړي، چې هغه د خپل دور خلکو ته زیات قابل عمل و ګرځوي. د دوي تشریحات پۀ خپله پۀ هغه کلتور کښي د متضادو اقدارو پۀ حېث را مېنځ ته شي. لکه د سیند پۀ مخ کښې چې پرښه ولاړه وي، هغه لوے انسان پۀ دې وي چې د یوې ټولنې د ژوند سمت پۀ بله واړوي.

د یو لوے انسان د لویوالي لویه نخښه دا ده، چې د یو کلتور پۀ شننه کښې هغه د تاریخ پوهانو، بشرپوهانو، ټولن پوهانو او سیاست پوهانو د پاره د یو مهم رېفرنس رول لوبوي. زما نۀ شي خیال، چې د پښتنو د موجوده کلتور پۀ شننه کښې دې یو غېر متعصب تاریخ پوه، او بشرپوه د باچاخان او د هغۀ وړومبي ټولنیز سیاسي تنظیم انجمن اصلاح الافاغنه کښې نوک نه ووهي. انجمن اصلاح الافاغنه لکه چې لۀ نوم څخه څرګندېږي، د باچاخان د تحریک اولنے سیاسي حرکت ؤ، پۀ کوم وخت کښې چې لا باچاخان د مسلمانانو د دېوبند د ازادۍ لۀ تحریک نه متاثره وو. کوم څۀ ته چې رهبر تحریک خان عبدالولي خان هم پۀ خپل کتاب “باچاخان او خدائي خدمتګاري” کښې اشاره کړې ده. د پښتنو پۀ زر کلن تاریخ کښې چې و کتل شي، د یرغلګرو پۀ ضد تقریبا پۀ ټولو غورځنګونو کښې اسلامي جزبه هم څرګندېږي. خوشحال خان خټک هم چې اورنګزېب پښتنو ته معرفي کوي، نو وائي:

چې پۀ نوم پښتون غوڅېږي پرې خوښېږي

اورنګزېب داسې باچا دے د اسلام

داسې برېښي چې باچاخان هم د پېرنګیانو پۀ ضد پۀ اول کښې پۀ پښتنو کښې د ازادۍ جذبه پۀ مذهبي ژبه را پیدا کوله. خو د افغانیت شناخت پۀ اول تنظیم کښي هم پۀ پام کښې شعوري نیول شوے ؤ. د هندوستان لۀ مسلمانانو، وروسته لۀ هندوانو سره یو ځاے د ازادۍ مبارزه ځکه ضروري وه، چې پېرنګي نېغ پۀ نېغه پۀ افغانستان کښي وجود نۀ درلود، ځکه نو هلته د پېرنګیانو پۀ ضد اوس داسې یو حرکت نۀ ؤ. د پښتونخوا سیمه دهندوستانیانو پوښتولو بغېر لۀ هندوستان سره پۀ زور پېرنګي تړلې وه. دلته د افغانیت لۀ شناخت سره لۀ هندوستانیانو سره د ازادۍ مبارزه، مشکل پۀ دې وه چې د 1858 لۀ جنګ ازادۍ وروسته هندوان او مسلمانان دواړه پۀ دې نتیجه رسېدلي وو، چې دوی پۀ وسلواله مبارزه ښائي نور خپل منزل ته و نۀ رسي. پۀ کوم قسم حکومتي ساخت (Structural Governance) کښې چې دوي پېرنګي تړلي دي د دې د پاره د منظم، شعوري، سیاسي حرکتونو ضرورت دے. د باچاخان او حاجي صاحب ترنګزے د مېتوډ د اختلاف پۀ باب کښې همدې خبرې ته باچاخان پۀ خپل کتاب “زما ژوند او جدوجهد” کښې اشاره کړې ده.

دغه ادراک د حریت د غورځنګونو پۀ تاریخ کښي د پښتنو پۀ کلتور د یو نوي پړاو حېثیت پۀ دې لري، چې تر دې وړاندې د پښتنو د ازادۍ حرکتونه ټول مسلح دي. پخوا چې لا جدید ریاست وجود ته نۀ ؤ راغلے، د استعمارګر یرغلګرو د شړلو د پاره د پښتنو قبائیلي اتحاد ئې کولے شو چې د خاورې اختیار د تورې پۀ زور ځنې واخلي. خو د جدید معیشت پر نظام ولاړ پېرنګي استعمار د مقابلې د پاره د دوي تر تنظیم او عقل زورور تنظیمي او عقلي بنیادونه غوښت.

پېرنګیانو د نوکریو او د پارلېمان د سيټونو د پاره چې د مردم شمارۍ کوم نظام را مېنځ ته کړے ؤ، دغه نظام کۀ یو اړخ ته د جدید جمهوري ریاست د فنډونو د تقسیم د پاره اسانتیاوې پېدا کولې، خو بل اړخ ته ئې د یوې جغرافیې خلک پۀ مختلفو شناختونو کښې هم تقسیمول. د هندو او مسلمان، د شیعه او سني، تقسیم یو اړخ ته، پۀ پښتنو کښې دغه تقسیم هغوی مکمل د قبائیلیت پر بنیادونو کړے ؤ. د ریاستي سټرکچر دې باریکو مزو چې د ټول هندوستان انسانان پۀ کوم هنر تړلي وو، انجمن اصلاح الافاغنه پۀ هم دغه شان هنر، پۀ داسې باریکو مزو د لښکر جوړولو یوه کامیابه هڅه وه. د هندوستان لۀ مسلمانانو او هندوانو سره د یو ځاے سفر کولو د پاره اړینه وه، چې د پښتنو تر میان د دوي قبيلوي دېوالونه پۀ داسې هنر مات شي، چې د دوي د پاره د مسلمان افغانیت لۀ شناخت سره دوي له هندوانو سره هم یو ځاے سفر وکړے شي. غرض دا چې خوشحال بابا چې د یو پښتون د پاره د تربګڼۍ د ویالې پر ځاے پۀ دریاب کښې د لامبو وهلو کومه لاره غوره کړې وه، لکه چې وائي:

څو دې وس رسي پۀ لوے دریاب کښې اوسه

پۀ ویالۀ کښې دې زوال وینم نهنګه

دغه لاره پۀ دې وخت کښي یوازې د انجمن اصلاح الافاغنه غوندې تنظیم پۀ ذریعه ممکنه وه. دې انجمن او بیا خدائي خدمتګار تحریک چې پۀ پښتني کلتور کښې کوم اصلاحات پۀ پام کښي ونیول، هغه تردې حده زورور او ژور پاتې شو چې نن هم د پښتنو پۀ خاوره باندې روان سیاسي حالاتو او د استعمارګرو د سټراټېژیو مهم موضوعات دي. مونږ کۀ د عدم تشدد او جهاد، امن ، جنګ او ترهګرۍ، د پښتنو یووالي او تربګنۍ ته پام هم و نکړو، یوازې د مېلمستیا او د غېرت موضوعات د تېرو درې لسېزو د سټراټېژک پالیسیو پۀ رڼا کښې تر بحث لاندې کړو نو مونږ پوهېدلے شو چې د باچاخان او د هغوي د ملګرو د انجمن اصلاح الافاغنه اقدار نن هم د پښتنو افغانانو پۀ ژوند کښې تر کومه حده تعلق او relevancy لري.

له اسامه بن لادن نه رانیولې بیا د وزیرستان تر اوزبکو او چېچنو، چې کوم سټراټېژک غوبل د پښتنو کورونه وران کړل، دا نن هم د پښتنو د کلتور د مېلمستیا پۀ عنعناتو کښې تر بحث لاندې کېږي. باچاخان او د هغۀ د انجمن اصلاح الافاغنه ملګري پوهېدل چې جدید ریاست چې پر کومو بنیادونو ولاړ دے، د هغو بنیادونو پۀ رڼا کښې باید یو وږے مسافر، ریاست پۀ خپله موړ کړي. نۀ دا د خلګو ذمه واري ده چې دوي مېلمانۀ، یا پردي خلک پۀ نس ماړۀ کړي او نۀ دا د دوي ذمه واري ده چې پر مېلمنو خپل سرونه و شیندي.

باچاخان چې به د پښتنو کوم کلي او بانډې ته تلل، هغۀ به خپله روټۍ پۀ بغل کښې د دې دپاره وړله، چې د دوي د مېلمستیا پر تصور باندې د ولاړ غېرت بنیادونه و خوځوي. باچاخان د مېلمستیا پۀ تصور ماتولو کښې د قبائیلیت د زنځیرونو ماتولو خوب لیدۀ. پۀ دې کښې شک نشته چې د باچاخان او انجمن اصلاح الافاغنه نوي را مینځ ته شوي اقدار د پښتني کلتور بڼسټ نه و ګرځېدل، خو د یو قام کلتور لکه چې وړاندې و وئیل شول، د متضادو اقدارو مجموعه وي. داسې څوک هېڅ بشرپوه دا دعوه نۀ شي کولے چې اوزبک او چېچن دلته د پښتنو مېلمانۀ وو. ځکه چې د پښتنو کلتور د باچاخان او د انجمن اصلاح الافاغنه د ملګرو کلتور هم دے.

دې کلتور چې د پښتنو نور ژوند ژواک تر کومه حده متاثر کړے دے، لۀ هغو اقدار و سره پۀ تعلق کۀ د اوزبکو او چېچنو د مېلمستیا فطرت و څېړل شي، دا به څرګنده شي چې پۀ دې کښي پښتو څومره وه او مذهب څومره. پر دې مېلمنو د ننګیالیو د ژوند مطالعه کۀ و شي، دا پته به ولګي چې پۀ دې ننګ پښتو څومره برېښي او د ریاست سټراټېژي څومره. زما پۀ اند، د انجمن اصلاح الافاغنه او د خدائي خدمتګارانو د هغو اقدارو د مطالعې د پاره، چې د پښتني کلتور مخه ئې یو بل لور ته سموله، هغه حالات ضرور پۀ پام کښي راوستل پۀ کار دي چې مونږ ئې پۀ ژورتیا پوه شو، پۀ کوموحالاتو او د کومو مقاصدو د پاره چې دغه اقدار رامېنځ ته شوي وو. خو دا یوازې تر هغو حالاتو پورې محدوکول پۀ دې نۀ دي پۀ کار، چې د برلاسو قوتونو سټراټېژي او تشریحات نن هم د دې اقدارو پۀ رڼا کښې تر سره کېږي. د انجمن اصلاح الافاغنه او د خدائي خدمتګار تحریک د پښتنو پر کلتور اغېز اوس تر دې حده شوے دے، چې ریاست چې د پښتنو کلتور پۀ کوم انداز تشریح کوي، تر دې زورور او ژور استدلال د هغۀ پۀ ضد د پښتو له موسیقۍ، ارټ، ادب او له قامپرست سیاست څخه راوځي.

یو وخت داسې ؤ چې د لراو بر کرېژه د عوامي نېشنل ګوند سیاسي بیانیه وه. دا اوس د پښتني سیاست کرېژه شوه. یو وخت داسې ؤ چې مونږ د باچاخان پلویانو ته عدم تشدد پېغور ؤ، اوس تر مسلمان جهاد د یواځني سیاسي منطقیت لاره. انجمن اصلاح الافاغنه، د پښتو پۀ شاعرۍ کښې د وصال او فراق تصورات بدل کړل.

بدن چې دوه ټوټې شي ژوند بېخي امکان نۀ لري . . .

انجمن اصلاح الافاغنه د پښتو شاعرۍ ته اجمل خټک ورکړۀ، د چا د غیرت چګې چې پۀ ذهنونو کښي د جنت تصور بدل کړۀ.