اردو يوه استعماري ژبه – فېصل فاران

متعلقه مضامين

د خداے محبوبيت: ملائيت سره د غني خان يو بنيادي اختلاف – فېصل فاران

ادب او زماني غوښتنې – فېصل فاران

د غني خان وجدان او ايډيمونسټکزم – فېصل فاران

هره ژبه خپل تهذيت، ثقافت، سماج او خاص سياسي ذهنيت هېنداره وي. ګويا ژبه تر ډېره حده د هاغه روادارۍ مترادف نه ده څۀ ته چې سيکولرازم وئېلے کيږي خو داسې ده چې ځنې ژبې د خپل ماحول له رويه تر ډېره حده رواداره وي لکه پښتو کښې د امروزه ژبې او فوک لور له رويه ئې د روادارۍ بې شمېره مثالونه موندل کيږي ځنې ژبې د تنګ نظرئ او تربګنۍ پله زيات روز کوي لکه اردو ژبه. ددې خبرې پۀ ثبوت کښې د تهذيب، مذهب، سماج ثقافت، سياسي ذهنيت پۀ بنياد عبراني، اسرائيل، سنسکرت، هندو دهرم، عربي اسلام، پالي بدهـ مت، ګرمکي سکهـ مت، پنجابي، ګجرانواله، لسي، لنګ، کپورے، اوجړي، سري پائے. اردو پان، ګوټکه، اګره، لکهنو، پاجامه دا ډېر مخامخ مثالونه دي. بل خوا راشئ! دنيا کښې اوسني وخت کښې دوه داسې ژبې دي چې مذهبي حېثيت لري يو عبراني چې د اسرائيل قامي ژبه ګرځولې شوې اګر کۀ دا يوه مړه شوې ژبه وه خو د مذهبي تقدس پۀ بنياد بيا راژوندئ کړې شوه او مصنوعي اکسيجن ورته ورکړے شو بله اردو ژبه د کومې ابتدا چې د مسلمان هندو تر مېنځه د فرقه واريت فورټ وېليم کالج کښې شوې وه او انتها ئې د هندوستان پۀ وېش باندې تمامه شوه لکه څنګه چې بابائے اردو عبدالحق وائي چې پاکستان جناح يا اقبال نه بلکې اردو ژبې جوړ کړے دے مونږ ګورو چې د فورټ وېليم کالج نه وړاندې اردو او هندي يوه ژبه وه چې ورته به ئې هندوي وئېل خو دغه کالج کښې دغه يوه ژبه د مذهب پۀ بنياد ووېشلې شوه يو ته د اردو او بلې ته د اعلٰي هندي نامه ورکړے شوه. مسلمانو منشيانو لکه مير حېدر علي افسوس، مير امن دهلوي او دغسې نورو ته ووئېلے شو چې تاسو خپله ژبه صفا کړئ او د هندي سنسکرت لفظونه ترې وباسئ او هندوانو منشيانو لکه سدل مشر او للو لال جي او دغسې نورو ته ووئېلے شو چې خپلې ژبې نه د عربۍ، فارسۍ لفظونه وباسئ او ديوناګري کښې وليکئ لکه څنګه چې فرېنک اي کي اے خپل کتاب (A History of Hindi Literature) کښې ليکي چې (Modern high Hindi was developed from urdu by the exclution of Persian & Arabic words) دا د تصوير يو اړخ دے . د تصوير بل اړخ دغه دے چې هاغه ژبه کومه چې مونږ د امير خسرو، تبيرداس، ملا وجهي، خواجه ګېسو دراز، شاه جانم،ميراں جيقطب قلي شاه ليکونو کښې ګورو وينو هم دغه هندوي ژبه هاغه ژبه ده چې د فورټ وېليم کالج نه وړاندې او د دهلي لکهنو د اشرافيه د اصلاحي تحريک نه مخکښې د هندوستان د اولس پۀ عامو ژبو کښې يوه ژبه وه.

فورټ وېليم کالج، لارډ وېلز لي، مېسور کښې پۀ سلطان ټېپو د برياليتوب خوشحالۍ کښې يو کال پس هم پۀ دغه ورځ پۀ کومه ورځ چې ګټه موندې وه پۀ1800زکښې بنياد کړے ؤ. دې کالج کښې چې پۀ علمي مخه د ژبې له رويه د هندو مسلم د وېش کومه منصوبه روانه شوې وه لږه موده پس هغې هاغه وخت رنګ راؤړو چې کله هندوان مسلمانان خپلو کښې د ژبې پۀ سر ونښتل هم دغه انښتنه وروستو مسلم ليګ راؤتو او تر اوسه پورې پۀ پاکستان کښې دننه هم دغه انښته د نورو قامي ژبو لکه بلوچي، سندهي، پنجابي، پښتو، سرائيکي سره د اردو روانه ده. نوميالے څېړنکار ګيان چند جېن خپل کتاب “ايک بهاشا دو لکهاوټ” کښې پۀ دې باندې ډېر مدلل بحثونه کوي نو جواب کښې اردو دان بد رد وائي خو تر اوسه ئې چا پۀ تاريخي حوالو او دلائلو د جواب کوشش نه دےکړې اپوټه پۀ هغه د فرقه واريت تور لګوي حالانکه دا عجيبه خبره ده ځکه هغۀ خو اردو او هندي يو ژبه ګڼلې يعني د د فرقه واريت پۀ لساني توګه نفي کوي. اردو ته خو سر محمد اقبال بار اېټ لا تر دوره پورې هندي هم وئېلے کېدۀ لکه هغۀ وائي:

گرچہ ہندی در عذوبت شکر است

طرز گفتار دری شیریں تر است

اردو او هندي کۀ يوه ژبه نهوه نو نن به مونږ د هندوستان د فلمونو پۀ هاغه ژبه نه پوهېدو چې ورته هندي وئېلے کيږي. دا هم نه دي هېرول پکار چې د اردو او هندي دې شخړه کښې انګرېزان همېشه د مسلم ليګ او مسلمانانو سره ولاړ ؤ. ځکه چې آل انډيا کانګرېس د داسې خلکو لاس ته تلے ؤ چې هغوي د خپلواکۍ او اولس سياست پېل کړو نو ځکه سرسيد احمد خان ددې مقابله کښې انډين پېټرياټک اېسوسي اېشن جوړ کړو اګر کۀ هغۀ د وړاندې نه هم د راجه شيو پرشاد د انډين لائن اېسوسي اېشن غړے ؤ. دغه دواړه ګوندونه د انګرېز استعمار سره د وفادارۍ پۀ بنياد باندې جوړ کړې شوي د هندوستان د هندو مسلم اشرافيه تنظيمونه ؤ. جي اېف آئي ګراهم خپل کتاب (Sir Syed Ahmad Khan Life & Works) کښې ليکي چې:

“سرسيد احمد خان به وې چې ما د تش پۀ نوم کانګرېس پۀ مقابله کښې د يو دروند کار ذمه اغستې ده او انډين پېټرياټک اېسوسي اېشن مې جوړ کړې دے او زۀ ډېر خوشحاله يم چې دا ووايم چې مسټر تهيو ډور بېک د مرستې نه بغېر ما دا کار نه شو ترسره کولې.”

امام الدين ګجراتي کتاب د “سر سيد احمد خان کے آخری مضامین” پۀ نامه مرتب کړے هغې کښې سر سيد احمدخان د خپلې مړينې نه شپږ مياشتې مخکښې يو مضمون کښې ليکلي دي چې:

“زمونږ مذهبي فريضه ده چې د انګرېز سرکار خېرخوا او وفادار پاتې شو. د سرسيد احمد خان پۀ حقله د دو قومي نظريه غلط تصور بابائے اردو او الطاف حسېن حالي خور کړے يعني خپله سر سيد احمد خان د1857زد جنګ ازادۍ د لوے مجاهد د بجنور د بريال د حافظ رحمت خان روهيله د نمسي، د نواب محمود خان روهيله پۀ حقله پۀ تاريخ بجنور کښې سپورې سپکې وئېلي او نامه ئې ورته د محمود پۀ ځائے “نامحمود” ليکلې. هم دغسې جنرل بخت خان عمر خېل مندڼ ته ئې هم “نابخت خان” ليکلي. د سر سيد احمد خان او د دغه قبيلې د نورو د انګرېز وفادارانو د کوششونو نه مخکښې هندو، مسلمان اتحاد د انګرېز مقابله کښې تر دې حده رسېدلے ؤ چې کله ملايانو به د عيسائي پادريانو سره مناظرې کولې نو هندوان به ورسره برغ ولاړ ؤ لکه د ديوبند مولانا قاسم نانوتوي چې کله يو عيسائي پادري ته مناظره کښې ماتې ورکړه نو هندوان دومره خوشحاله شو چې مټيايانې ئې وېشلې او وئېل به ئې چې اودي پټکي والا مولا خو کمال وکړو هم دغه زمانه کښې علمائے دېوبند کانګرېس ته د مرستې لاس ورکړے ؤ. دې نه دا ثابتيږي چې د پاکستان تحريک کښې بنيادي کردار د اردو ژبې نه اغستے شوې دے او دا کردار دومره څرګند دے چې کله وېش وشو نو جناح صېب پۀ ډهاکه، بنګله دېش کښې خپل يو انګريزي وېنا کښې اووې چې د پاکستان قامي ژبه به اردو وي نو پۀ دې بيان داسې اوور بل شو چې هنګامې، جلوسونه شورو شو دغه هنګامو کښې چې کوم خلک اووېشتے شو نو ډېر وروستو د هغوي ياد کښې اقوم متحده 21 فروري د مورنيو قامي ژبو ورځ وټاکله. هم د هاغه شهيدانو ياد کښې چې خپلې مورنۍ ژبې دپاره وژلې شوې ؤ د بنګال سياست د خپل واکۍ رنګ واغستو او انجام ئې خپلواک هېواد اووتو. دې نه دا ثابيږي چې برصغير کښې يوه پېره نه دوه پېرې د ژبې پۀ بنياد باندې وېش شوې دے. د آل انډيا کانګرېس مشران پۀ دې حقيقت پوهېدۀ چې ژبه هله سياسي رنګ اخلي فرقه واريت پله ځي چې حق ئې وتروړلے شي ځکه د وېش نه پس جواهر لعل نهرو د ژبو د حقونو دپاره ډرافټنګ کمېټي د هندي دستور اتم شيډول دپاره جوړه کړه. دې کمېټي د هندوستان دولس ژبې قامي ژبې وګرځولې نو هغۀ پکښې ديارلسمه ژبه اردو پۀ خپل لاس وليکله. کله چې يو پوهاند اېم ستيا نارائن ترې پوښتنه وکړه چې اردو هندوستان کښې د چا قامي ژبه ده نو دۀ ورته جواب کښې اووې چې دا زما د پلار نيکۀ ژبه ده. نارائن ورته جواب کښې اووې چې تۀ شرم وکړه، يو برهمن سړے ئې او اردو ته د پلار نيکۀ ژبه وائې خو هغۀ دا هر څۀ وزغمل او اردو ته ئې خپل حق ورکړو. هم دغسې د هندوستان د وېش نه مخکښې مهاتما ګاندهي هم د هندو مسلمان د يو والي دپاره د يوې ژبې دوه رسم الخطونه تحريک چلولو وېش نه پس ورته نوميالې سياست دانې رېحاني طيب جي خط وليکلو چې اوس خو وېش هم وشو ځکه د اردو د پاره هم ديوناګري رسم الخط پکار دے د عربۍ د رسم الخط ضرورت نشته. مسلمانانو ځان له بيل ملک خوښ کړې. دا خو تۀ پۀ هندوستان کښې د دوېم پاکستان بنياد کېدې نو ګاندهي جي چې ورته کوم جواب ورکړو هاغه جواب د اردو لوے لسانياتي پوهان ډاکټر مسعود حسېن خان خپل ليک “اردو زبان تاريخ، تشکيل، تقدير” کښې داسې ليکي:

“دې مرد دروېش ورته جواب ورکړو چې کۀ مسلمانان مونږ پۀ ديو ناګري رسم الخط مجبورو نو دا به ورته نا انصافي کوو او کله چې نا انصافي اقليت سره کېږي نو د اکثريت ګناه پۀ دوه دوګڼه منلے شي.”

بل خوا زمونږ بابائے قوم دے چې کله وېش نه وړاندې د ډاکټر خان صاحب حکومت د وار د سکيم د لاندې پښتو تعليمي ژبه وګرځوله نو دوي وائسرائے ته خط وليکلو او هغې کښې چې کومې غوښتنې شوې وې نو هغې کښې يوه ‌غوښتنه دا هم وه چې صوبه سرحد کښې دې پښتو د تعليمي ژبې نه لرې کړې شي. يو وجه دا هم ده چې د مسلم ليګ اشرافيه د سي پي يو پي سره تعلق لرونکې وه او مسلم ليګ ته هم دغه ځائے نه اولسي طاقت مېلاؤ شوے ؤ هم دغه ځائے د هندي اردو د شخړې منځ ؤ هم دغه ځائے فرقه وارانه سياست ته وده ورکړې ده. د مسلم ليګ مشران پۀ اکثريت کښې د اردو ويونکي ؤ تر دې چې د بنګال نه د مسلم ليګ تر ټولو لوے مشر نواب سرسليم الله خان چا چې د مسلم ليګ بنياد خپل کښې کښې ايښے او د هغۀ ځوے خواجه ناظم الدين هم چې بنګاليان ګڼلے کيږي دراصل بنګال کښې راغليا ؤ، کشميري نژاد اردو وئيونکے ټبر ؤ نو دغه خلکو د مسلم ليګ پۀ ذريعه د اردو د زبرګه کېدو خڅه وکړه هيڅ شک نشته چې دغه هڅه پاکستان کښې کاميابه شوه او د څو لکهو خلکو يو ژبه چې پۀ پېراشوټ باندې د لکهنو دهلي نه راغله او پۀ رياسي پالېسي باندې د پنجابۍ، سندهۍ، سرائيکۍ، بلوچۍ او پښتو پۀ مقابله کښې د قامي ژبې پۀ طور باندې پېش کړې شوه اګر کۀ اردو نه علمي ژبه، نه مذهبي ژبه او نه کوم خاص تمدني پس منظر لري. دغه اعتراف سر سيد احمد خان خپله هم کوي چې حيات جاوېد کښې الطاف حسېن حالي د‌غه بيان راؤړې چې اردو کښې نه علمي کتابونه شه نه ددې جوګه ده چې علمي کار پکښې وشي او نه داسې ژبه ده چې علمي زده کړې ترېنه وشي. هر څو کۀ د فرقه وارانه سياست د ودې دپاره وروستو انګرېز د حېدر آباد دهکن د مير عثمان علي خان پۀ ذريعه باندې اردو يونيورسټئ هم ددې کمبوت د لرې کولو دپاره جوړه کړه چې اردو کښې علمي کتابونه ترجمه کړي او تعليمي نصاب له پکښې باقاعده ترتيب ورکړي او ددې تور نه ځان راؤباسي خو ددې هر څۀ باوجود نن هم ډاکټر مبارک علي پۀ دې وېنا مجبوره دے چې ووائي چې اردو علمي ژبه نه ده اګر کۀ پۀ ترجمو او د عربۍ پۀ اصطلاحاتو پکارولو ددې نه د علمي ژبې جوړېدو کوشش کيږي خو داسې نه ده البته د شعر و ادب دپاره دا يوه ښۀ ژبه ده خو ددې حقيقت باوجود دغه ژبه پۀ نورو ژبو باندې مسلط کړې شوه دې کښې بنګالي خو زر ځان خلاص کړو، سندهي ورپسې خپله ژبه خپله صوبه کښې سرکاري ورګرځوله، بلوچي د رياستي ترهګرۍ ښکار شوه پنجابي البته اردو ته هرکلے اووې ددې وجه دا ده چې اردو خپله شپېتۀ فيصده نه زياته پنجابي ده د علتي حرفونو د پرې کولو نه کومه چې د اصلاح پۀ شکل د لکهنو اردو شاعرانو کړې اتيا فيصده پنجابي د سرف او نحو ډهانچه کښې اتيا فيصده مشابهه ده لکه چندني، چاندني، چدر، چادر، سورج، سرج، چوټ، چټ، ګل، ګال، نانچ، ناچ، پرين،پري، نانک، ناک، دغه حال د هندکو والا دے هندکو خپله يو ژبه نه د پنجابي لوېديزو لهجو کښې د چهاچهي، پوټوهاري يو لهجه ده چې يو خوا که هندکو وئيونکي پۀ ليک او تخليق کښې د اردو دپاره کار کوي نو بل خوا د دوي سياسي قبله هم همېشه د پنجاب پله وي. د هندکو ځنې ويونکي خپل بائېللے تشخص اردو خپلولو کښې ويني دغه ليکوالان د اردو پرچار ځکه کوي چې خپل هندکے تشخص پۀ څۀ نا څۀ طريقې سره خوندي وساتي او دې دپاره پښتون ضد فکر هم ضروري دے دې کښې خو داسې خو ساخته ليکوالان هم شته چې دا دعويٰ لري چې د ګندهارا تهذيت د هندکو تهذيت ؤ دوي به دا دعويٰ نه کوله کۀ چرې دوي پۀ دې حقله يواځې پروفېسر حسن داني غوندې ارکيالوجي پوهانو لوستے ؤ. کۀ تاسو د پېښور اردو اخبارونه وګورئ نو دغه ټول د بائېللي تشخص غم کښې وير کونکي قلم کاران پۀ پرې د کالم نګارانو پۀ شکل قابض وي او پښتون ضد بيانيه به خوروي او داسې ايشوز باندې به ليکل کوي چې د هغې نه ددې صوبې د خلکو سره څه تعلق وي او نه ئې ددې خاورې سره څۀ رګ و ريخه وي البته د يونس قياسي غوندې کالم نګاران چې ددې خاورې خپل بچي د استثنيٰ مثال لري.يو خوا کۀ پۀ ذرائع ابلاغ باندې اردو نه پس دوېمه وئېلے کېدونکے ژبه پنجابي ده بلکې اوس خو اردو پروګرامونو کښې هم بې درېغه پنجابي وئېلے کيږي. د شوبز خپله د وېنا ژبه مکمله پنجابي ده نو بل خوا د لشکر طيبه غوندې د جهادي ګوند مشر حافظ سعيد هم دا مطالبه کوي چې پنجابي د پاکستان د ټولو نه لويه ژبه ده نو ځکه دې دا سرکاري ژبه وګرځولے شي ګويا اردو او پنجابي د يو بل متبادل ژبې دي خو بيا هم پنجابي ليکوالان پۀ دې حقله دومره حساس شوي چې اوس هغوي خپل کتابونه ګورمکي کښې ليکي او هندوستان نه ئې چاپوي. ددې يو بل ښۀ مثال د اردو د بد نام زمانه صحافي ضيا شاهد دے چې ټول عمر ئې د صحافت نه د بلېک مېلنګ کار اغستے دا هاغه کس دے چې د پښتونخوا د نوم پۀ غوښتنه ئې ټول عمر پښتانۀ مشران کنزلي غندلي دي او دا ئې د ګريټر پښتونستان سرنامه ګڼلے ده خو چې کله د سرائيکي صوبې خوځښت شورو نو خپل سرائيکي اخبار خبرا او اردو اخبار خبرين د سرائيکي مومنټ دپاره وقف کړل بل مثال د سندهايون دے چې هغوي ته هم ممتاز بهټو د اردو دانو او پنجابيانو د ټول مخالفت باوجود سندهي سرکاري ژبه وګرځوله او د خپل قام نه ئې د لسو سرونو والا اتل يعني ډهيسر خطاب وموندلو. بلخوا پښتون ته وګورئ. د اردو د ژبې د ټولو نه زيات ښکار پښتون دے او هر پښتون چې لږ ډېر تعليم لري هغۀ اردو ليکلے او لوستلے شي خو پښتو نه شي ليکے لوستلے ددې بد ترين مثال تېر وخت کښې د اېم اېم اے حکومت قائم کړے چې عوامي مېنډېټ ئې د شريعت د قانو دپاره اغستے ؤ خو اسمبلۍ کښې ئې بل د اردو ژبې د نفاذ پاس کړو. لکه څنګه تحريک انصاف عوامي مېنډېټ د بدلون دپاره اغستے ؤ او بل ئې د پښتون خوا د تقسيم او د هزارې صوبې دپاره پاس کړو. د اردو د تنګ نظرئ اندازه د تذکير او تانيث د مسئلې نه هم کېدے شي اګر کۀ دغه د تذکير او تانيث مسئله د اردو خٰپله مسئله ده دا ځکه چې کله اردو د لال قلعه غلام ګردشونو کښې خواجه سراګانو وئېله او دې ته به ئې اردو معلٰي وئېل هم دغه وخت او څۀ د نورو ژبو نه د اخذ و اکتساب پۀ وخت دغه د تذکير او تانيث مسئله اردو کښې پېدا شوې ده لکه د سپوږمۍ غوندې نسائيت لرونکے څيز ته چاند مذکر وئېل د اور غوندې د جلال نه ډک څيز ته آګ تانيث وئېل ددې د تذکر و تانيث غلط فهمي په اسانه څرګنديږي. دغسې اردو دان ولاړ لفظ هم نه شي جوړولې ځکه سټرائيک ته اسټرائيک، سپېشل ته اسپېشل، سکول ته اسکول وائي خو د خندا وړ ورته هاغه قامونه ښکاري چې د خپلې ژبې د ګرامري قاعدو مطابق اردو وائي. د اردو تاريخ د داسې مقابلو، مناظرو او تضحيک نه ډک دے چې دوي پۀ محاوره او متل يو بل سره جنګ کړے. د اردو لوے لوے شاعران پۀ دې قسمه مقابلو کښې شريک پاتې شوي لکه مير او سودا، مصحفي، انشا، آتش، ناصح، ذوق، غالب، سر محمد اقبال، حسن نظامي او د لکهنو او دهلي شاعران يو بل سره دغه قسمه فضول د ژبي او د لهجې د برترۍ او کم ترۍ بحثونو کښې ککړ پاتې شوي. اردو دان همېشه د لکهنو، دهلي، جے پور وغېره پۀ علاقائي نثبتونو هم فخر کوي او د يو بل ژبه او لهجه نه مني حالانکه حال دا چې د فېض احمد فېض د وېنا تر مخه د دهلي د لکهنو نه څو ميله بهر دغه اردو چې پاکستان کښې پۀ مونږ مسلط شوې ده نه وئېلے کيږي او دې لويو ښارونو کښې چې د اردو مرکزونه ګڼلے کيږي د هاغه ځائے مقامي پراکرتونو سره ورته ژبې وئېلے کيږي.پښتو نه علاوه اردو کشمير کښې هم ډېره ګټۀ کړې چې کله وېش نه پس کشمير کښې د کشمير ژبې پۀ ځائے اردو قامي ژبه وګرځولې شوه.

نن کۀ مونږ وګورو هاغۀ پېښور چې يو وختې د رحمان بابا، عبدلحميدمومند غونتې شاعران د ميا عمر څمکنو او صاجبزاده محمدي غوندې پښتون پاله خلک ئې پېدا کړي کوم چې د پښتو مرکز ؤ نن هاغه پېښور کښې پښتانۀ د پښتو پۀ ځائے اردو کښې ليک لوست کوي دا ځکه چې ژبه يواځي لساني حقيقت نه دے دا سياسي حقيقت هم دے زمونږ کم فهمه جاهلان ليکوالان چې تر څو پۀ دې خبره نه وي رسېدلے چې ژبه او سياست خپلو کښې نه شي بيلېدے کۀ خپله ژبه شته کوي نو سياسي لاره به خپلوې تر هاغه پورې هېڅ امکان نشته چې پښتو ژبه خپل حق ترلاسه کړې داسې کم فهمه ليکوالان هم شته چې ليکي پښتو کښې خو حېثيت اردو ته د قامي ژبې ورکوي اردو کۀ قامي ژبه ده نو د هاغه خلکو ده د چا چې مورنۍ ژبه ده کۀ دا د رابطې ژبه ده نو د رابطې تر حده ئې منل پکار دي. د قامي ژبې پۀ حېث د محکومو قامونو پۀ څټ ئې سورول نه پکار چې قامي تشخصونه مسخ کړي زمونږ ځنې ليکوالان دا هم وائي چې مونږ ته اردو پسې خبرې کول نه دي پکار ځکه چې زمونږ زده کړه ټوله اردو نه ده دا ملګري د استعمار او استعماريت پۀ مفهوم پوهه نه دي لازمي خبره چې يو خوا د قامونو نه خپلې ژبې وتروړلې شي او ددې ځائے اردو ته ورکړے شي بيا قامي ژبو ته د علاقائي ژبو سپکه اسطلاح استعمال کړې شي. ټول کارونه د بېروکرېسي د ميټنګ او پرزنټېشن نه علاوه پۀ صحافت،تعليمي نصاب، کتب خانې هر څۀ پۀ اردو کښې وچلولے شي لوے ادارې نېشنل بک فاؤنډېشن، اکادمي ادبيات، انجمن فروغ اردو او ثقافت اسلاميه غوندې لوے ادارو ته پۀ اربونو روپۍ ورکولی شي چې اردو دپاره کار وکړي نو لازمي خبره ده چې زمونږ عام لوستونکے به هم د اردو نه استفاده کوي کۀ ددې سهولياتو پۀ نيمه هم پښتو يا بلې کومې قامي ژبې ته ورکړے شي نو زمونږ ملګرے به دغه پېغور مونږ ته نه راکوي چې مونږ ولې اردو پسې خبرې کوؤ.

د خبرې مقصد مې دا دے چې ژبه ادب او سياست هېڅ کله بيل نه وي خو د پښتونخوا ليکوالان د فکري افلاس ښکار د مجهول ذهنيت له رويه دا تصور کوي چې شعر و ادب د سياست نه بيل پکار دے دا هم ځکه ددې پوخ شوي تصور له مخه پۀ رياستي توګه پښتو سره ظلم زور روان دےبل خوا کۀ وګوري نو د لر او بر ويش هم د ژبې له رويه مضبوطولے شي . دا خو کېدے نه شي املا لکه د اردو ديوناګري او عربي غوندې ادله بدله کړې شي نو ټول زرو پۀ املا کښې پۀ غېر ضروري مشکلاتو پېدا کولو باندې تماميږي لکه د پينځه ي ګانو مسئله چې دا هم د پاکستاني پښتون ليکوال ايجاد ده دنيا کښې کومه ژبه ده چې هغې کښې د فعل، تانيث، جمع او غږ پۀ بنياد پينځه يې ګانې يعني يو حرف علت پۀ پنځه ځايه استمعاليږي. پنځه يې ګانې پښتو د پښتون وګړي چې هغۀ وړاندې نه پۀ هره حواله د اردو سهوليت سره مخ دے د زړۀ د تورولو لويه سرکاري، رياستي، حربه ده چې هم د يوې پښتو ادارې پۀ ذريعه شوې ده. قامي ژبې د پنجابي نو آبادياتي استعمار د خپسې لاندې د ساه راکاږلو خڅه کوي او استعمار پۀ څلورو نکتو باندې د محکوم قامونو ژبې ځپلي ۱) محکوم قامونه نالائقه، کم تره ثابتول ددې مثال پۀ ذرائع ابلاغ باندې د ګل خان پۀ کردار د پښتون تشخص او لطيفې دي. ۲) د استعمار د فکري ذهني برتري نقطه ددې مثال تعليمي نصاب او ذرائع ابلاغ کښې د پنجابي او اردو دانو شخصياتو د اتلانو او قهرمانانو پۀ شکل پېش کول دي. سياست نه ادب پورې، ادب نه سياست پورې، جناح صيب، لياقت علي خان، چوهدري رحمت علي، سر محمد اقبال، قدرت الله شهاب، مختار مسعود، بانو قدسيه او دغه شان عسکري هيروګان. ۳) د استعمار زبر ځواکۍ نکته وګوري ټوله رياستي مشينري پنجاب نژاد خلک چلوي او د دوي ژوند ژواک د مغربي تهذيب عملي نمونه ده. ۴) د قامونو د نفي او رد مفکوره ددې لوے مثال قامي تشخص ژبې او قام او قام ذکر ته تعصب او تنګ نظري وئېل او قامي ژبو ته علاقائي ژبې وئېل.