د دردېدلي اجمل دردېدلې نغمې – عبدالحميد زاهد

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

د ژوبل احساس يو څو څړيکې، د زخمي غېرت يو څوغورځنګونه، د سرې وينې يو څو تړم څاڅکي، د اولسي جونګړو يو څو شنۀ اسوېلي، د غربت يو څو ترښې تجربې، د سرمائې يو څو ناکړدې، د اقتدار يو څو ړندې لتې او ورسره د پښتونولۍ احساس؛ چې دا هرڅۀ را يوځاے شي نو “د غېرت چغه” ترې جوړه شي. “د غېرت چغه” بېشکه چې اسماني صحيفه نۀ ده خو داسمانونو د خالق لۀ اړخه د زميني خدايانو پۀ ضد د بې وسه او ځپلي شوي دردېدلي اولس د زړۀ اواز ضرور دے. د غېرت چغه د مايوسۍ پۀ تيارو کښې د روښانه سباون زېرے دے. د غېرت چغه د غريب او باشعوره اولس د پرهر پرهر دردونو د پاره ټکور دے. د غېرت چغه يوه داسې سندره ده چې د بټۍ مزدور ئې واوري نو د ټولې ورځې ستوماني ئې ختمه شي او چې يو باشعوره زلمے ئې واوري نو وجود ئې غزونې وکړي او پۀ ذهن کښې ئې بلا سوالونه را پورته شي چې دا مونږ پۀ کومو کومو زنځيرونو تړلي شوي يو، مونږ ته د مخکښې تلو هره لاره نيولې شوې ده، څوک د مذهب پۀ نوم، څوک د قوميت پۀ نوم، څوک د وطن پۀ نوم مونږ مخکښې تګ ته نۀ پرېږدي، نو پۀ داسې حال کښې دغه زلمے پۀ دې وئيلو مجبوره شي.

ډېر د دوران د دنيا

پۀ رنګينو دهوکه شوم

هم پۀ خوږو دهوکه شوم

هم پۀ ترښو دهوکه شوم

ډېر د حسين خوبونو

پۀ تلوسو دهوکه شوم

نور پۀ رنګينو نشو

اودۀ کېدے نۀ شمه

بس د دنيا پۀ نغمو

نور ګډېدے نۀ شمه

ساقي زما پۀ خوا کښې

مۀ کړنګوه جامونه

لر کړه دا چنګ و رباب

مۀ سوزوه تارونه

او چې چرته ئې پېغله واوري نو هغه ئې د خپلو خوبونو تعبير ګڼي او داسې ئې محسوسوي چې ګينې اجمل خټک دا سندرې زما لپاره ليکلي دي، ځکه چې پۀ دې سندرو کښې هرې پېغلې ته د خپلو ارمانونو او دردونو تصويرونه ښکاري.

پټ پۀ پړوني کښې د حورو پېغلتوب د جينۍ

لکه پۀ خوب کښې د جنت د وږمو خوب د جينۍ

دا نغښتې څانګه د مستۍ نه زنګېده راتله

لکه نشه د سرې پيالۍ نۀ ښکارېده راتله

د زرکې تګ ئې دپېنزېبو انګازې هېرې کړې

لنډ قدمونو ئې د زيراو بم پردې هېرې کړې

د زړۀ درزا مې دلته جلته ساه راښکلې شوله

چې دا مې خوا کښې تېرېده نو ساه نيولې شوله

ما وې چې چغې به کړي ژاړي به تراښۀ به وائي

زړۀ پۀ درزا شو چې خلۀ پرانېزي څۀ به وائي

پېغلې ګلونه پۀ سينه قطارول قبرته

پۀ ډډ اواز ئې دا څو ټکي اورول قبرته

شهيده خور دې پۀ ګولو سوري ټټر نۀ قربان

چې پرې اسونه دنګېدلي هغه سر نه قربان

خدايه سپرلے کړې چې دا سرې وينې ګلونه شي بيا

د خوېندو مېندو لوپټې سرۀ نشانونه شي بيا

او کۀ چرته يو بې قراره او دردېدلے زړۀ دغه دردېدلې سندرې واوري کۀ هر څو د بېلتون پۀ زولنو کښې روست شوے وي يا د چا د بڼو پۀ غشو غلبېل غلبېل شوے وي يا د زلفو پۀ کړمار د ختلو نۀ وي يا پۀ دار د زنګېدو چل نۀ ورځي يا خپلې تراړې تراړې شونډې نۀ شي ليدے، د خپل درد د څړيکو نغمې جوړوي نو دردېدلے اجمل خټک هغه څۀ پۀ ښکلي انداز ګويا شي او دغه دردېدلے او بې قراره زړۀ داسې خاموش او پۀ ښائسته خوب اودۀ شي لکه يو ماشوم ته چې خپله مور الله هو شروع کړي او سترګې پټې کړي اودۀ شي.

کۀ د چا زلفې ښاماران شي خوري دې

زرګيه ستا دغه سزا ده، چپ شه

کۀ د بڼو پۀ غشو ټول غلبېل شې

د دغې لارې تقاضا ده، چپ شه

کۀ د بېلتون پۀ زولنوکښې شې روست

دچا د مينې تقاضا ئې ګڼه

کۀ د خزان پۀ خنډ و ښار سورے شې

د بهار زېرے پۀ خندا ئې ګڼه

درد دې منمه خو زخمونه پټ کړه

اوس د زخمونو د نغاړلو وخت دے

کۀ ژاړې ژاړه خوپۀ زړۀ دننه

دخلقو مخکښې د خندلو وخت دے

د غېرت چغه صرف د اجمل خټک د دردېدلي ژوند تصوير نۀ دے بلکې دا د هردردېدلي انسان د دردېدلي ژوند تصوير دے؟

او چې چرته پۀ ازادۍ مئين دا سندرې واوري چاچې ټول عمر د جبر پۀ تيارو کښې وخت تېر کړے وي قدم پۀ قدم لحظه لحظه هغۀ ته د خپلې ازادۍ احساس کېږې. د دغې حقيقي ازادۍ لپاره به دوي څومره سختۍ تېرې کړې وي څومره کړاوونه به ئې کړي وو او چې کله د ازادۍ نمر د دوي پۀ خاوره ښکاره شو نو د دوي د زړونو نه يو سوړ اسوېلے را پورته شو چې مونږ د کومې ازادۍ خوب ليدو د هغې تعبير خو بل شان شو او د زړۀ نه ئې داسې فرياد راوختو چې عرش ئې ولړزولو. دا ځانله خبره ده چې دغه ظالمانو کۀ هرڅو خپل غوږونه پۀ مالوچو بند کړي وو خو دا فرياد ؤ داسې چې پۀ دغه بندو غوږونو به ئې هم شور ورننوتو ځکه چې خالق د دردېدلي اجمل پۀ سندرو کښې داسې زور اچولے ؤ چې هغې به پۀ مخ د زمکې زلزلې راوستې.

د لويو لويو قدرتونو ربه

يوتمنا ده اوريدے شې کنه

ستا د سکڼي سکڼي ماښام نه لوګے

د چا د زړۀ لوګے ليدے شې کنه

ستا د سيلو او طوفانونو پۀ مخ

يو اسوېلے دې درلېږل ئې غواړم

ستا د چپو چپو سيندونو پۀ مخ

لېمۀ راډک شو څڅول ئې غواړم

هسې نۀ چوڼ د خلې ويستل کفر شي

هسې نه تا ته هم ژړېدل کفر شي

دلته د ګېډې دوزخ تش ګرځوو

هلته شو ستا د دوزخونو خوراک

دلته د دغه قصابانو خوراک

هلته د هاغه ښامارانو خوراک

يا خو د زمکې پۀ دې ارته سينه

ما ته خپل ژوند زما جنت را کړه

يا د نهر دوزخي مرګ نه مخکښې

د يوې چغې اجازت راکړه

چې دا ستا اوږي ستا پۀ خوان ماړۀ کړم

يا پۀ خپل ځان باندې کارغان ماړۀ کړم

او چې څوک زلمے شاعر د دردېدلي اجمل خټک د سوز وګداز نه ډکې سندرې واوري نو د زړۀ نه ئې يو سوړ اسوېلے وخېژي او د ډېر افسوس نه پس ئې بې اختياره د خولې نه دا الفاظ راوځي چې اے کاش چې ما هم داسې د سوز نه ډکې نغمې وئيلے شوې، ما هم د سوز او پرهر پرهر زړونو د درزا نه نغمې جوړولے شوې، ما هم د نيمځالوسترګو اوښکې ساندې کولے شوې، ما هم پۀ خپلو سندرو د چا زخمي زخمي وجود ټکورولے شوې، ما هم د استبداد پۀ سترګو کښې سترګې اچولے شوې، ما هم د جبر د نظام دا بدرنګه څهره دې خپل ځپلي اولس ته ښکاره کولے شوې، ما هم د جبر دې نظام لۀ پۀ مخ څو څپېړې ورکولے شوې، خو نه، دا صرف دردېدلے اجمل خټک کولے شي، دا جرات دا غېرت د امن د فصاحت دا بلاغت دا لوړ تخيل صرف او صرف د اجمل خټک اعجاز دے. او د دې هرې نغمې د اجمل خټک نه خراج اخستے شوے دے. او د هر نوي نظم پۀ سبا هغه پۀ بندي خانو ګرځولے شوے دے. هم دې دردېدلو نغمو لۀ وجې د هغۀ ځواني پۀ جېلونو کښې ورسته شوه، پۀ هاغه وخت کښې بل داسې شاعر ؤ چې داسې ئې وئيلي دي؟

نېکان نېکان غټان غټان پېدا دي

دوي خو د ځايه جنتيان پېدا دي

ځئ هغه خوارو له جنت وګټو

څوک چې د موره دوزخيان پېدا دي

چې دے راځي مونږ ورته خوار پراتۀ يو

ځئ چې د هغې مرګي تان ته ورشو

چې سبا بې کفنه مړۀ پراتۀ يو

ځئ چې کفن پۀ سر مېدان ته ورشو

اياز داودزے صېب وائي چې دغه اجمل، دغه د غېرت چغه اجمل، دغه د نيمځالې کونډې پۀ لېمو کښې اوښکې اجمل خداے پاک دومره دردېدو دومره کړېدو ته نۀ ؤ پېدا کړے. نازولے اجمل ددې لپاره پېدا ؤ چې د چا دنګې سپينې غاړې سره د لونګين پۀ ټال خپل فکر زنګوي، چې د چا تورو خماري سترګو کښې ئې د پېغلتوب شراب بې جام وکاسوڅښلي د هغۀ لۀ مينې ډک زړۀ هم ښائست مستي او د زلفو سوکو سره لوبې کول غوښتل خو د ناترسه زمانې څپېړو داسې اوترکړو چې دا هرڅۀ ورته خوب او خيال ښکاري. د هغۀ پۀ خيالونو د هغۀ پۀ نفسياتو هم دا يو خيال هم دا يوه چغه سوره وه چې د هغه ناترسه زمانې نه ئې خپل بدل واخستے چې د دۀ پۀ ژوند ئې لوبې کړې وې، چې د دۀ پۀ زلميتوب ئې ګوتې لګولي دي چې دے ئې د ژوند پۀ اوږو بار کړے دے چې د دۀ چاپېرماحول ئې ټول سلګۍ سلګۍ کړے دے چې کرلے فصل ئې ورته ټول ازغي ازغي کړے دے نو ځکه دغه ناترسه زمانې ته لکه د نر پښتون پتون وهي او وائي:

اوس کۀ نر وي نو غوږونه دې خپل پرېکړي

چې زما نغمه سړه نۀ شوله سره شوه

کۀ مونږ د اجمل خټک د شاعرۍ پۀ فني اړخ خبره کوو نو دا خبره پۀ دعوې سره کولے شو چې اجمل خټک د خپل فکر د خپل اسلوب پۀ خپله خالق دے. د دۀ نه مخکښې مونږ ته پۀ پښتو ادب کښې داسې شاهکار نظمونه پۀ نظر نۀ راځي . پۀ دې خاطر مونږ اجمل خټک ته د پښتو د جديد نظم خالق وئيلے شو.

همېش خليل صېب پۀ خپل کتاب “پښتانۀ ليکوال” کښې ليکي:

پۀ حېث د شاعر اجمل خټک د بشري حقونو يو داسې علمبردار دے چې د خپلې انقلابي شاعرۍ پۀ ذريعه ئې د نسلي امتياز خلاف يوه داسې نعره پورته کړه چې وروستو بيا د غېرت چغه شوه. د انسان د لوټلې او لتاړ شوې طبقې يو داسې ترجمان دے چې د امريت او استحصالي نظام خلاف ئې خپل ټول عمر د خپل مقصد ترلاسه کولو پۀ هلو ځلو کښې تېر شو.

دا هم يو حقيقت دے چې اجمل خټک د انساني ژوند د مختلفو شعبو او کائنات د وسعتونو سره د خپل فکري تړون پۀ وجه خپل شاعرانه فن يو داسې مقام ته ورسولو چې هم عظيم دے او هم بلند.

اګر کۀ اجمل خټک هم يو وخت لکه د مشهور عالمي افسانه نګار ټالسټائي او شاعر ملټن د ادب لۀ دنيا نه سياست ته لاړ ولې نه خو ټالسټائي نه ملټن او نۀ اجمل خټک سياست کښې کومه داسې کارنامه وکړه چې پۀ سياسي تاريخ کښې نامدار پاتې شي . کۀ ټالسټائي ژوندے دے نو د خپلو افسانو اېنا کرېنيا پۀ وجه، کۀ ملټن ژوندے دے نو د خپلونظمونو پۀ وجه. هم دغه شان اجمل خټک به “د غېرت چغه” او د خپلو اکثرو افاقي نظمونو پۀ وجه ژوندے وي.

خوبل طرفته د اجمل خټک يو بل هم عصر ليکوال خداے بخښلے ايوب صابر پۀ خپل کتاب جديد پشتوادب کښې ليکي:

“اجمل خٹک صرف شاعر نہیں، ایک جانے پہچانے ادیب، باشعور قوم پرست، صحافی اور منجھے ہوئے سیاستدان بھی ہیں۔ وہ اس وقت بھی ایک بیدار سیاسی شعور کے مالک تھے جب عملی سیاست سے انکو کوئی سروکار نہیں تھا اور روزگار کے سلسلے میں ریڈیو پاکستان پشاور سے وابستہ تھے۔ اس بیدار سیاسی شعور نے انکو ریڈیو سے جیل پہنچایا اور اس کے بعد جیل کی چاہت ان کو کچھ ایسی لگی کہ دور میں جیل جاتے رہے۔ اور یوں ان کا فن نکھرتا رہا اور اس میں کوئی شک نہیں کہ جیل کی زندگی نے ان کی صحت کو خراب کرکے رکھ دیا اور ان کے خاندان کو ہمیشہ پریشانیوں میں مبتلا کئے رکھا مگر یہ بھی صحیح ہے کہ ان کو قید و بند کی صعوبتیں نہ برداشت کرنی پڑتیں تو وہ آج ریڈیو پاکستان پشاور کے ایک سکرپٹ رائٹر ہی ہوتے اور ان کا ادبی اور سیاسی قد اتنا نہ بڑھتا جتنا کہ جیل کی صعوبتیں برداشت کرنے کے بعد بڑھا ہے ۔ اجمل خٹک کو اپنے فن کی عروج پر سیاست نے ہی پہنچایا اگر وہ جیل نہ جاتے تو “دا زہ پاگل وم” جیسا دل دہلا دینے والا رپورتاژ نہ لکھا جاتا اور پشتو شاعری اس آواز سے محروم رہتی جو اجمل خٹک کے حلق سے جیل کی صعوبتیں برداشت کرنے کے بعد نکلی اور پورے پختونخوا میں کچھ اس طرح سے پھیل گئی کہ کئی نوجوانوں نے ان کی تقلید کو وظیفہ حیات بنا لیا”۔

ما د ژوند لوبه د عشق په جنون وکړه

پرېږدئ ما چې دې صحرا کښې لېونے شم