د خدائي خدمتګار ارواښاد امير محمد خان د ډائرۍ نه – کلثوم زېب

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

پۀ 1961 کښې چې د باچا خان د مشرۍ لاندې پښتنو د پاکستان د قبلئيزې سيمې د څلورو صوبو نه د یو یونټ جوړولو خلاف اواز پورته کړو او د دې پۀ ائيني حېثیت ئې اعتراض وکړو او پۀ نتیجه کښې ئې فخر افغان خان عبد الغفار خان سره د خپلو ملګرو ګرفتار کړے شو او درنې جرمانې پرې هم وخېژولې شوې . د دې ګرفتارۍ پۀ نتيجه کښې بې شمېره خدائي خدمتګارو خپل ځانونه ګرفتارۍ له ورکړل، د سزا کېدو نه پس دغه ټول سیاسي قېديان پۀ ملک دننه لرې لرې بندي خانو ته واستولے شو او هم دغسې د خدائي خدمتګارو يوه ډله چې سپین ږيري مشران پۀ کښې پۀ شمېر زیات وو پۀ نيو سېنټرل جېل ملتان کښې داسې بندي کړے شول چې د قېد سره ورته د سخت مشقت سزا هم واورولې شوه.

پښتانۀ د چا يو ډېر شوقيان دي خو پۀ دغه جېل کښې به ورته سحر وختي د چايو پۀ ځاے ګوړه او چڼه ورکولې شوه. د خدائي خدمتګارو دغې ډلې پۀ جېل کښې د ګوړې او چڼې خلاف احتجاج وکړو. او پۀ نتيجه کښې ورته د چايو دېګ منظور کړے شو، پۀ دې مشرانو قېديانو کښې يو زلمے هم ؤ چې د بغدادې د امير محمد خان پۀ نوم یادېدو او عمر ئې صرف اوولس کاله ؤ. کله چې دے پۀ خدائي خدمتګار تحريک کښې شامل شوے ؤ نو دۀ ته هم پۀ مشقت کښې د بوڼ غښتلو سزا ورکړې شوې وه .

د چايو د پاره پۀ هړتال کونکيو کښې امير محمد خان هم شامل ؤ او د دغه دېګ پۀ منظورولو کښې ئې ډېره منډه وهلې وه . وروستو ورته د دغه دېګ مشري هم ور پۀ غاړه کړې شوه.

د ملتان ګرمي، د جېل پابندي، سور نمر او پۀ نازکو لاسونو د بوڼ غښتل ځان له یو بېل داستان دے چې ښاغلي امیر محمد خان ئې پۀ خپل ناچاپه کتاب کښې ذکر کړے دے. او کله چې دغه کتاب شائع شي نو د دې ملي مبارز د ټول ژوند دردناک حالات او د داستان نه به لوستونکي خبر شي . دا چاربېته چې زۀ کومه دلته شريکوم د دغه تکلیفونو يو پۀ زړۀ پورې نقشه مخې ته راولي چې د شاعر سعادت خان جلبل مرحوم د جذباتو عکاسي کوي.

ارواښاد جلبل د دې چاربېتې خالق دے. هغه یو ښۀ اولسي شاعر او ملي مبارز ؤ.

د هغۀ رزمیه نظم ” مېندو زامن نران بخښلي دي ” پۀ پښتو ملي شاعرۍ کښې د خپل وخت شاهکار نظم دے.

دا نوموړے شاعر د هشنغر ترنګزو اوسېدونکے ؤ، او يو ناچاپه ديوان ئې موجود دے. دے هم د امير محمد خان سره دغه جېل کښې بندي ؤ. شاعر د خپل وخت خپل ماحول او د خپل چاپېر چل حقيقي ترجمان وي، دے پۀ هر څنګه حالاتو کښې د خپلو جذباتو د اظهار لاره لټوي، ددۀ احساسات نازک وي او د ټول انسانیت د پاره وي. يو انسان بندي کول خو اسان وي ولې د هغۀ د جذباتو او احساساتو بندي کول د چا د وس خبره هېچرې نۀ شي کېدے. دې شاعر د قېدوبند پۀ ورځو شپو کښې د خپلو پښتنو مبارزو ملګرو ټول کړۀ وړۀ تر نظره ساتلي دي. د پښتو د ادب زیاتره برخه د جېل د ژوند دوران کښې یا وروستو تخليق کړے شوې ده. هسې خو د دې نوموړي شاعر ډېر ناچاپه کلام موجود دے ولې دلته د چايو د دېګ او د ملتان د جېل دا چاربېته د تاريخي اثر پۀ توګه شريکوم.

*امير محمد خان د بغدادې خان چې د اوولسو کالو پۀ عمر کښې د خدائي خدمتګارو پۀ تحريک کښې شامل شوے ؤ .

* محمد امین د تنګي .

* ګوجر خان د مانېرۍ ضلع صوابۍ . د دۀ ملا پېدائشي خوږ وه، جلسې له به پۀ سنډا سور تلو، پۀ سر به ئې څادر اچولے ؤ .

* اسماعیل زے د بيرو میان خان کلي، تحصيل مردان .

* نوبت خان د ډاګۍ تحصيل صوابۍ زلمے .

* سرباز د سردریاب سره نزدې د غړمبک کلي اوسېدونکے .

* هارون شېوه تحصيل صوابۍ .

* حاجي خطاب الدین د ګوجرو ګهړۍ .

* عبدالله کاکا د تنګي چارسدې .

* سلطان الدین د کوتک ترناؤ چارسدې .

* غلام رسول د بابو فضل الهي زوے، د پخه غلام اوسېدونکے.

* عزیزالحق د تنګي .

* عبدالاکبر خان ترنګزو چارسده .

*نصرالله خان .

*شاد علي خان لنډے تحصيل صوابي .

* ملنګ شاد امازو ګهړۍ .

* اکرم خان د کوتک ترناؤ چارسدې .

* ممروز د ترناؤ چارسدې .

* احمد د چارسدې .

* عبدالحق د درګۍ تحصيل چارسدې .

* عبدالوسیع کاکا د خوېشګي تحصيل نوښار .

* برکت کاکا د یعقوبي صوابۍ .

* فضل رحمن کاکا د جلسۍ صوابۍ .

* نامبات یارحسېن تحصيل صوابي .

* فضل خان، کوتک ترناؤ .

* مير رحمان د مېرو تحصيل چارسده د لسو بېنتو سزا خوړونکے.

……………………………

سعادت خان جلبل

نيو سڼټرل جېل ملتان

28 ستمبر 1961 .

“د چايو دېګ”

پۀ نيو سنټرل جېل کښې ټول د سېلمې (څېرمې) بوډاګان دي

دلته د ايمان ټوټې بې شکه چې نران دي

شمار باندې يو څو کسه پکښې ښکلي ځوانان دي

دوي کډۍ اړوي جېل خانه کښې د ملتان دي

هر يو پۀ لېلي د خپل وطن باندې شېدا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ښۀ توريالے ځوان دے خو پۀ عذاب کړو ږيرو خرېلو

لاس کښې ئې سېګرټ دے ملازم ته وائي لېلو

چغه ئې بوډاګانو ته کړه راشئ پښې نه ښکېلو

ستایو به هارونه وي مرۍ کښې د رامبېلو

خان امير محمد باندې عاشق ملنګ شلا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

څۀ وائي د ځانه څۀ اخبار کښې ئې ليکلي

ډېر پۀ کښې پۀ خپله امير محمد وي راګ راښکلي

وائي بوډاګان امير محمد وي اخبار ښکلي

نۀ راځي اوس خولې له د بوډا لاړې توکلي

خوار ملا بهادر زوړند پۀ لاس دتيمبولا دے

دېګ پسې روان امير محمد دے د بغدادې

دېګ له چې ورځي محمد امين پۀ سر روان وي

دا غريب ناجوړه همېشه اخته پۀ ځان وي

وېش باندې د دېګ ورسره جنګ د ګوجر خان وي

بوټ تندے ولاړ خوا کښې د دېګ خاموش حېران وي

نر سړے دے ځکه پرې نظر د پاک مولا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ښۀ اسماعيل زے دے د بائيزو کلي میاخان

ملا باندې کړم دے خو ګټي پښتونستان

خاندي ورته لرې نه چې دېګ وي راروان

چاے ژمي کښې ښۀ ده مونږ سره دي بوډاګان

شابه کړئ زر راشئ نومبت وائي وار د چا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

وائ نومبت خان چې وار پۀ وار يو يو رادرومئ

بې واره رانه شئ پۀ خپل وار پۀ داؤ رادرومئ

شابئ دېګ تالا شو خلقه دې پلو رادرومئ

وېش دے پۀ لوټو مشر سرباز ناست پۀ تکیا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ګورئ تماشې ته هارون خان نۀ کړي خبرې

ناست حاجي صاحب دے د ګوجرو د ګهړۍ لرې

دېګ له عبد الله کاکا رالوځي لکه کرې

چاے غواړي خوږه خوار افيم خور دے پۀ غوغا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ګرځي ګړندے سلطان الدين لکه اوسۍ

ته به وائي نیسئ څوک روان دے چا پسې

ښکاري بهادر پۀ زړه کښې نشته وسوسې

د جېل ډوډۍ پۀ خوند خوري پۀ شان د امرسې

نۀ ئې پېژنم نر د فضل خان د خواوشا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

سپين سټوکے پرېښے د مېز زو دے مير رحمان

قېد پۀ مارشل لا کښې دے عاشق د باچا خان

نۀ خېژي بېړۍ ته خو پۀ قېد د اکرم خان

ښۀ انډے کونډے دے د ممروز او عزت خان

درېم ئې ښۀ ملګرے احمد ګل نېک د بېدیا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ورشي محمد شاه څوک داروغه چې راروان وي

دۀ باندې اختر وي چې ډپټي سره سامان وي

چاے پۀ پټه څکي ورسره ناست ملازمان وي

ګوره هر افسر سره ولاړ د سوکړ خان وي

د جېل د هر افسر ورکوټي لوي اشنا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

دېګ چې رادننه شي د چايو شي اختر

مخ د هر يو کس رڼا کوي لکه د نمر

ډېره خوشحالي ده جېل خانه کښې د سحر

وائي هر بوډا چې دېګ زما شوے سراسر

تۀ جلبله پروت لکه د مړي د چا یادې

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

کلثوم زېب

د خدائي خدمتګار ارواښاد

امير محمد خان د ډائرۍ نه

پۀ 1961 کښې چې د باچا خان د مشرۍ لاندې پښتنو د پاکستان د قبلئيزې سيمې د څلورو صوبو نه د یو یونټ جوړولو خلاف اواز پورته کړو او د دې پۀ ائيني حېثیت ئې اعتراض وکړو او پۀ نتیجه کښې ئې فخر افغان خان عبد الغفار خان سره د خپلو ملګرو ګرفتار کړے شو او درنې جرمانې پرې هم وخېژولې شوې . د دې ګرفتارۍ پۀ نتيجه کښې بې شمېره خدائي خدمتګارو خپل ځانونه ګرفتارۍ له ورکړل، د سزا کېدو نه پس دغه ټول سیاسي قېديان پۀ ملک دننه لرې لرې بندي خانو ته واستولے شو او هم دغسې د خدائي خدمتګارو يوه ډله چې سپین ږيري مشران پۀ کښې پۀ شمېر زیات وو پۀ نيو سېنټرل جېل ملتان کښې داسې بندي کړے شول چې د قېد سره ورته د سخت مشقت سزا هم واورولې شوه.

پښتانۀ د چا يو ډېر شوقيان دي خو پۀ دغه جېل کښې به ورته سحر وختي د چايو پۀ ځاے ګوړه او چڼه ورکولې شوه. د خدائي خدمتګارو دغې ډلې پۀ جېل کښې د ګوړې او چڼې خلاف احتجاج وکړو. او پۀ نتيجه کښې ورته د چايو دېګ منظور کړے شو، پۀ دې مشرانو قېديانو کښې يو زلمے هم ؤ چې د بغدادې د امير محمد خان پۀ نوم یادېدو او عمر ئې صرف اوولس کاله ؤ. کله چې دے پۀ خدائي خدمتګار تحريک کښې شامل شوے ؤ نو دۀ ته هم پۀ مشقت کښې د بوڼ غښتلو سزا ورکړې شوې وه .

د چايو د پاره پۀ هړتال کونکيو کښې امير محمد خان هم شامل ؤ او د دغه دېګ پۀ منظورولو کښې ئې ډېره منډه وهلې وه . وروستو ورته د دغه دېګ مشري هم ور پۀ غاړه کړې شوه.

د ملتان ګرمي، د جېل پابندي، سور نمر او پۀ نازکو لاسونو د بوڼ غښتل ځان له یو بېل داستان دے چې ښاغلي امیر محمد خان ئې پۀ خپل ناچاپه کتاب کښې ذکر کړے دے. او کله چې دغه کتاب شائع شي نو د دې ملي مبارز د ټول ژوند دردناک حالات او د داستان نه به لوستونکي خبر شي . دا چاربېته چې زۀ کومه دلته شريکوم د دغه تکلیفونو يو پۀ زړۀ پورې نقشه مخې ته راولي چې د شاعر سعادت خان جلبل مرحوم د جذباتو عکاسي کوي.

ارواښاد جلبل د دې چاربېتې خالق دے. هغه یو ښۀ اولسي شاعر او ملي مبارز ؤ.

د هغۀ رزمیه نظم ” مېندو زامن نران بخښلي دي ” پۀ پښتو ملي شاعرۍ کښې د خپل وخت شاهکار نظم دے.

دا نوموړے شاعر د هشنغر ترنګزو اوسېدونکے ؤ، او يو ناچاپه ديوان ئې موجود دے. دے هم د امير محمد خان سره دغه جېل کښې بندي ؤ. شاعر د خپل وخت خپل ماحول او د خپل چاپېر چل حقيقي ترجمان وي، دے پۀ هر څنګه حالاتو کښې د خپلو جذباتو د اظهار لاره لټوي، ددۀ احساسات نازک وي او د ټول انسانیت د پاره وي. يو انسان بندي کول خو اسان وي ولې د هغۀ د جذباتو او احساساتو بندي کول د چا د وس خبره هېچرې نۀ شي کېدے. دې شاعر د قېدوبند پۀ ورځو شپو کښې د خپلو پښتنو مبارزو ملګرو ټول کړۀ وړۀ تر نظره ساتلي دي. د پښتو د ادب زیاتره برخه د جېل د ژوند دوران کښې یا وروستو تخليق کړے شوې ده. هسې خو د دې نوموړي شاعر ډېر ناچاپه کلام موجود دے ولې دلته د چايو د دېګ او د ملتان د جېل دا چاربېته د تاريخي اثر پۀ توګه شريکوم.

*امير محمد خان د بغدادې خان چې د اوولسو کالو پۀ عمر کښې د خدائي خدمتګارو پۀ تحريک کښې شامل شوے ؤ .

* محمد امین د تنګي .

* ګوجر خان د مانېرۍ ضلع صوابۍ . د دۀ ملا پېدائشي خوږ وه، جلسې له به پۀ سنډا سور تلو، پۀ سر به ئې څادر اچولے ؤ .

* اسماعیل زے د بيرو میان خان کلي، تحصيل مردان .

* نوبت خان د ډاګۍ تحصيل صوابۍ زلمے .

* سرباز د سردریاب سره نزدې د غړمبک کلي اوسېدونکے .

* هارون شېوه تحصيل صوابۍ .

* حاجي خطاب الدین د ګوجرو ګهړۍ .

* عبدالله کاکا د تنګي چارسدې .

* سلطان الدین د کوتک ترناؤ چارسدې .

* غلام رسول د بابو فضل الهي زوے، د پخه غلام اوسېدونکے.

* عزیزالحق د تنګي .

* عبدالاکبر خان ترنګزو چارسده .

*نصرالله خان .

*شاد علي خان لنډے تحصيل صوابي .

* ملنګ شاد امازو ګهړۍ .

* اکرم خان د کوتک ترناؤ چارسدې .

* ممروز د ترناؤ چارسدې .

* احمد د چارسدې .

* عبدالحق د درګۍ تحصيل چارسدې .

* عبدالوسیع کاکا د خوېشګي تحصيل نوښار .

* برکت کاکا د یعقوبي صوابۍ .

* فضل رحمن کاکا د جلسۍ صوابۍ .

* نامبات یارحسېن تحصيل صوابي .

* فضل خان، کوتک ترناؤ .

* مير رحمان د مېرو تحصيل چارسده د لسو بېنتو سزا خوړونکے.

……………………………

سعادت خان جلبل

نيو سڼټرل جېل ملتان

28 ستمبر 1961 .

“د چايو دېګ”

پۀ نيو سنټرل جېل کښې ټول د سېلمې (څېرمې) بوډاګان دي

دلته د ايمان ټوټې بې شکه چې نران دي

شمار باندې يو څو کسه پکښې ښکلي ځوانان دي

دوي کډۍ اړوي جېل خانه کښې د ملتان دي

هر يو پۀ لېلي د خپل وطن باندې شېدا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ښۀ توريالے ځوان دے خو پۀ عذاب کړو ږيرو خرېلو

لاس کښې ئې سېګرټ دے ملازم ته وائي لېلو

چغه ئې بوډاګانو ته کړه راشئ پښې نه ښکېلو

ستایو به هارونه وي مرۍ کښې د رامبېلو

خان امير محمد باندې عاشق ملنګ شلا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

څۀ وائي د ځانه څۀ اخبار کښې ئې ليکلي

ډېر پۀ کښې پۀ خپله امير محمد وي راګ راښکلي

وائي بوډاګان امير محمد وي اخبار ښکلي

نۀ راځي اوس خولې له د بوډا لاړې توکلي

خوار ملا بهادر زوړند پۀ لاس دتيمبولا دے

دېګ پسې روان امير محمد دے د بغدادې

دېګ له چې ورځي محمد امين پۀ سر روان وي

دا غريب ناجوړه همېشه اخته پۀ ځان وي

وېش باندې د دېګ ورسره جنګ د ګوجر خان وي

بوټ تندے ولاړ خوا کښې د دېګ خاموش حېران وي

نر سړے دے ځکه پرې نظر د پاک مولا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ښۀ اسماعيل زے دے د بائيزو کلي میاخان

ملا باندې کړم دے خو ګټي پښتونستان

خاندي ورته لرې نه چې دېګ وي راروان

چاے ژمي کښې ښۀ ده مونږ سره دي بوډاګان

شابه کړئ زر راشئ نومبت وائي وار د چا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

وائ نومبت خان چې وار پۀ وار يو يو رادرومئ

بې واره رانه شئ پۀ خپل وار پۀ داؤ رادرومئ

شابئ دېګ تالا شو خلقه دې پلو رادرومئ

وېش دے پۀ لوټو مشر سرباز ناست پۀ تکیا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ګورئ تماشې ته هارون خان نۀ کړي خبرې

ناست حاجي صاحب دے د ګوجرو د ګهړۍ لرې

دېګ له عبد الله کاکا رالوځي لکه کرې

چاے غواړي خوږه خوار افيم خور دے پۀ غوغا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ګرځي ګړندے سلطان الدين لکه اوسۍ

ته به وائي نیسئ څوک روان دے چا پسې

ښکاري بهادر پۀ زړه کښې نشته وسوسې

د جېل ډوډۍ پۀ خوند خوري پۀ شان د امرسې

نۀ ئې پېژنم نر د فضل خان د خواوشا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

سپين سټوکے پرېښے د مېز زو دے مير رحمان

قېد پۀ مارشل لا کښې دے عاشق د باچا خان

نۀ خېژي بېړۍ ته خو پۀ قېد د اکرم خان

ښۀ انډے کونډے دے د ممروز او عزت خان

درېم ئې ښۀ ملګرے احمد ګل نېک د بېدیا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

ورشي محمد شاه څوک داروغه چې راروان وي

دۀ باندې اختر وي چې ډپټي سره سامان وي

چاے پۀ پټه څکي ورسره ناست ملازمان وي

ګوره هر افسر سره ولاړ د سوکړ خان وي

د جېل د هر افسر ورکوټي لوي اشنا دے

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې

دېګ چې رادننه شي د چايو شي اختر

مخ د هر يو کس رڼا کوي لکه د نمر

ډېره خوشحالي ده جېل خانه کښې د سحر

وائي هر بوډا چې دېګ زما شوے سراسر

تۀ جلبله پروت لکه د مړي د چا یادې

دېګ سره روان امير محمد دے د بغدادې