د “خدا کی بستی” مطالعه او تاثر – علي پرواز بختي

متعلقه مضامين

“د ديدار شوق او عامر” – سکندر خان سکندر

د هجري کلېنډر د مياشتو پۀ نومونو کښې پټ رازونه – فضل مومند

غني خان، يوه کتنه – مولانا محمد يوسف بونېرے، کوالالمپور

ادب د مهذب ژوند د تېرولو د مجموعې نوم دے. هم دغه وجه ده چې د ادب هر تعريف نيمګړے او تږے تږے ښکاري. مقصد ئې دا دے چې د ادب څخه قطعې يا داسې پېمانه باندې تلل ناممکن دي کوم چې د تعريف د معيار او مقدار ظاهره وي، ځکه ادب د ژوند او د ژوند د ضابطو نوم دے او دا د هر چا خپل خپل سوچ او زېرکتيا ده چې ژوند له څنګه ګوري او کوم تعريف ئې کوي. د اردو ادب پۀ زړو اصنافو کښې يو ناول هم دے . تقريباً ټول ناقدين د ناول د تعريف پۀ دې يوه نقطه را ټول دي چې “ناول کښې پوره پوره زندګي ښودلے کېږي” پاکستان کښې جمهوريت شته؟ تش پۀ نوم دے؟ او کۀ هډو شته نۀ؟ دا سوالونه ددې بحث حصه خو نۀ ده البته چې پۀ کومه جذبه دا بحث مخ پۀ وړاندې ئې هغې کښې ضرور پۀ دې سوالونو کتاياتي خبره شوې. خو “اسلامي جمهوريه پاکستان” ضرور د جمهوريت د ميشتوب تاثر ورکوي. پۀ داسې کښې د اديبانو فرض جوړېږي چې پۀ سياسي سترګه خپل چاپېرچل اوتلي. او کۀ چرې داسې نۀ وي نو بيا د اديب د فن پارې مثال به د هغې ښکلې وجود شي چې ښکلے ډېر وي خو ژوند پۀ کښې نۀ وي، پۀ دغسې سياسي او معاشرتي لړ کښې پۀ لکهونو کښې د پېدا شوي شوکت صديقي ارواښاد ناول ” خدا کى بستى”ډېر د اهميت وړ دے.

پۀ دې ناول کښې د ټولو نه ګران کار دا پېښ دے چې هيروئن ئې سلطانه ده خو هيرو پۀ کښې څوک دے. پۀ شروع کښې خو راجه نوشا کښې يو هېرو ښکاري خو د راجه د پښې پرېکولو او سلمان د راتلونه پس د هيرو جوړېدو جنګ نښتے پۀ نظر راځي. بهرحال زمونږ مقصد د دې ناول فني جائزه اخستل نۀ دي بلکې فکري جائزې سره سره مو د دې پۀ رڼا کښې معاشرې له هم کتل مقصود دي. د پاکستان جوړېدو نه پس د “پاکستان کا مقصد کيا لا اله الاالله” پاتې نۀ شو بلکې د کلمې ځاے “پيسه جمع کرانا” واخستو او دې د پاره دوه معقول ذريعې وې. ښځې چلول او يا بيمه کول، راجه نوشا او شامي لوفران وي او يو بل سره لهجه هم ډېره سپکه لري. خو بيا هم يو بل له زړۀ کښې مينه لري، خو بنيادي سوال دا دے چې نا بالغه بچيان د چا احساسات او خواهشات چې اودۀ وي هغوي پۀ لوفرۍ او غلا غلطۍ څوک راړوي؟ پۀ دې کښې د معاشرې او د مور پلار پوره پوره لاس وي. معاشره خو پۀ اسانه توګه باندې موجب الزام ده ځکه چې د راجه پلار فساد کښې مړ شوے وي مور ئې د هر بشر لاسو کښې وي او هغه ئې هيرا منډۍ کښې د رنډۍ توب دهنده کوي او چې کله راجه پۀ ځوانه ځوانۍ بلکې ماشوم والي کښې د يو سوال ګري سره پۀ دياړۍ ولګي نو خلق ئې مرض لۀ بدې ردې وائي خو د مرض تفتيش ئې نۀ کوي. نوشا بذات خود ښۀ ماشوم وي خو دعبدالله مستري پۀ ورکشاپ کښې نور کاريګران د هغۀ د ماشومتوب نه فائده اخلي. او پۀ شهواني انداز ئې ښکلوي. بل خوا نياز هغه پۀ غلا کولو هم را واړوي او مجبوراً پۀ ډېره بې عزتۍ او وهلو ټکولو د ورکشاپ نه وباسلے شي. خو دا خبره چې دا څنګه ممکنه ده چې د اولاد پۀ خرابۍ کښې د مور پلار لاس دے؟ نو کۀ د اولاد ښۀ تربيت خوش نصيبي د مور پلار د لوړ والي ثمره ده. نو کمزورے تربيت ئې هم، ارواښاد شوکت صديقي دا وئيل غواړي چې ان پړهـ بلکې جاهل مور پلار د بچو د ناکامۍ او بدبختۍ د ټولو نه غټ سوب وي. د جهالت پۀ وجه جاهل مور پلار د خپلو ماشومانو د نفسياتو او دغه تقاضو صحيح خيال او تعين نۀ شي کولے او پۀ هغوي صرف خپل رعب مسلط کول غواړي چې د هغې پۀ وجه ماشومان د احساس کمترۍ ښکار شي او والدېنو مخکښې د خپلو جائز ضرورتونو اظهار او غوښتنه هم نۀ شي کولے او د پوره کولو د پاره هغه د کم عقل توب قدم اکثر اوچت کړي.

د نياز کردار پۀ دې ناول کښې د هغه سړي دے څوک چې دا ګڼي ګنې دنيا کښې د انسان تشکيل صرف پېسو ګټلو د پاره شوے. کالے صاحب د انشورنس پۀ لالچ کښې د نوشا مور سره وادۀ وکړو. بيا ئې بيمه کړه او د ډاکټر موټو څوک چې د پينځو زرو روپو د پاره پۀ زهرو د سلطانه او د نوشا مور رضيه بېګم مړه کړي. دلته کۀ مونږ د ډاکټر خېرات محمد عرف ډاکټر موټو کردار له وګورو نو د نن زمانې ډېر ډاکټران د هغۀ پۀ نقش قدم روان دي. اګر چې ډېر خدا ترسه او انسان دوسته ډاکټران هم شته خو ملاوېدل ئې د غنيمت نه کم نۀ دي، د دې پېشې خلق زيات د ډاکټر موټو غوندې صرف پېسو سره کار لري او د خپلې پېشې سره غداري کوي، يو غريب چې د بل غريب سبزۍ والا نه سبزي اخلي نو د سلو روپو سبزۍ کښې هم ترې لس اتۀ روپۍ خلاصې کړي خو کۀ دا غريب يو د دوايانو د کارخانو کروړ پتي اېجنټ ډاکټر سره لاړ شي نو د دوه منټو کتو د زرو روپو فيس کښې ترې يوه روپۍ هم نۀ شي خلاصولے.

د احساس نشتوالے د وخت قديمه زمونږ د چاپېرچل انفراديت را روان دے. او د دې نه زياته الميه پۀ رياست باندې د حکومت ځان ناغرضه کول دي.، نوشا او راجه چې کراچۍ ته لاړ شي او پۀ سرائے کښې رحمان هغوي بلېک مېل کړي او بيا ښۀ پۀ ارام ئې د غلو پۀ مشر شاه جي باندې پۀ څوارلس سوه روپۍ خرڅ کړي نو دلته پۀ رياست دا سوال اوچتول ناشونې نۀ دے چې پۀ “شهرقائد” او د رياست پۀ دارالخلافه کښې دومره پۀ لويه پېمانه انساني سمګل کېږي خو رياست پۀ ځان د خر څرمن ولې اچولې؟ جواب دغه دے چې دا ګمان خپله ځان له درک پسې ګرځېدل. راجه چې ډېر بدتميزه او بداخلاقه ښکاري خو چې کله د شاه جي د اېجنټ “نورا” پۀ جاسوسۍ کښې ورته يو انجنئير کره نوکري ملاو شوه نو نورا ورته خپله مدعا وئيله چې ستا پۀ وساطت به مونږ دې کور نه مال بهر کوو. هلته د بېګم چپي “د ناهيد بي بي او وړو سره د کرکټ پۀ وجه د راجه کور والو سره دومره عادت شو چې خپل کور ورته ښکاره شو، بېګم چپي ئې د وادۀ ذمه هم پۀ خپل سر واخسته خو شاه جي د هغۀ ژوند پۀ اووۀ سوه روپۍ اخستے ؤ. دلته راجه چې ډېر احمقه ښکارېدو، دا ورته بد ديانتي ښکارېده چې د خپل صېب د کور نه غلا وکړي. دلته دا نقطه دا حقيقت رامنځ ته کوي چې هېڅ يو اناړي Warded Eason غلط نۀ شي کېدلے بلکې د رياست د طرفه زياتے او د معاشرې نا انصافي د هغۀ نه داسې جوړوي. د غلا نه پس چې راجه صفا صفا حل ووئيلو او ځان ئې خپله صېب له ورکړو نو پکار دا وه چې هغۀ له انعام ورکړے شوے ؤ چې يو ګناه ګار خپله ګناه ومنله او صحيح ناسور شاه جي ئې ورته پۀ ګوته کړو خو عدالت هغوي له صرف د څلورو کالو سزا ورکړه. د دې نه دا تاثر ملاوېږي چې زمونږ عدالتونه صرف د څو کورونو لاسو کښې دي. ځوان نوشا له د هغۀ د بې اسرې توب پۀ وجه د څوارلسو کالو د قېد بامشقت سزا ورکول خو د انصاف غوښتنه ښکاري ولې د انساني سمګل د ناقابل طلافي جرم او وړو هلکانو سره د زياتي مرتکب شاه جي له صرف څلور کاله قېد هم انصاف ګڼي. نو پۀ داسې حالاتو کښې د رياست خلاف د عوامو بلوه کېدل قانوني جواز لري.

“فسک پېما تنظيم” دې ناول کښې يو اصلاحي، بيا سياسي او بيا يو اصلاحي تنظيم دے، د “فسک پېما تنظيم” نه پس د دې کردارونه د خپل خپل نوعيت دي خو دې تنظيم کښې او د باچاخان “انجمن اصلاح الافاغنه” کښې تر ډېره حده يوشان والے موندلے کېږي. دا مماثلت شعوري دے او کۀ غېر شعوري، د دې فېصله او سوچ د ناول نګار دے او د هر قاري پۀ خپل خپل سوچ منحصره ده. د فسک پېما او اصلاح الافاغنه منشور کښې اول تر ډېره حده پورې مماثلت دے. شوکت صديقي د فسک پېما تنظيم وړومبے ائين پۀ دې ډول بيانوي.

“اس کا کردار تعميرى ہے۔ اس کے ذريعے ہم عوام کى خدمت کررہے ہیں۔ انهيں پڑهنا سکهاتے ہیں۔ طبى امداد فراہم کرتے ہیں۔ ہم عوام کے قريب جارہے ہیں۔ ان سے دور نہیں بهاگ رہے ہیں۔ ( ص ٢٨٨)

اوس کۀ د عبدالاکبر خان اکبر ليکلے شوے (د برصغير پاک و هند د ازادۍ جنګ کښې د پښتنو برخه ” ائين کوم چې د انجمن اصلاح الافاغنه وړومبے ائين دے، پۀ هغې نظر واچوو نو ډېرې نکتې نزدې او لرې يو بل سره سمون خوري. ليکي.

(3) د دې انجمن به باقاعده عهدېداران وي.

(4) باقاعده حساب کتاب به ساتي او سالانه رپورټ به پېش کوي.

(8) د مجلس شورا ممبران به د جرګې او مدرسې د اخراجاتو ذمه واري وي.

(11) پۀ کلو کښې مقامي اصلاحي جرګو کښې به هغه کسان اخستے شي چې زمونږ منشور سره اتفاق لري.

پۀ دغه ډول د فسک پېما پۀ هر غړي لازم وه چې چا نه به د چندې طمع نۀ لري. پۀ دې لړکښې د دې تنظيم صدر صفدر بشير وړومبي فرصت کښې شل زره روپۍ جمع کړې. پروفېسر علي احمد خپله نوکري پرېښوده ځکه د دې تنظيم د جنرل سېکرټري او د عوامو د خدمت له کبله هغۀ نوکري نۀ شوه کولے. دغه شان ډاکټر علي زېدي ريټائرډ شوے ؤ او پۀ ارام ئې پاتې ژوند تېرولے شو خو هغۀ بې د څۀ لالچه د اولس خدمت غوره کړو. کۀ مونږ وګورو نو باچاخان، دغه شان عباس خان، عبدالاکبر خان وغېره دوي خانان وو خو بيا هم بې د څۀ لالچه ئې د پښتون قام د پوهې پۀ خاطر انجمن اصلاح الافاغنه پرانسته. عبدالاکبر خان د بره ذکر شوي کسان پۀ مخ نهم ليکي:

“هرهلک او هر استاد به د ملک جوړه خامتا اغوندي. نو هم دغه شان د فسک پېما هر غړي (سکائي لارک) د کفايت شعارۍ لۀ کبله به خوراک کم کولو. معمولي لباس به ئې اغوندلو، پۀ کلو کښې به ګرځېدل او ځان سره به ئې ګوتو او څادرونو کښې خپله ډوډۍ ګرځوله. چې چرته به اوږي شول هلته به کښېناستل او خپله ډوډۍ به ئې وخوړه. بلکل داسې منظر رامخې ته کېږي لکه چې باچاخان د صوبې پۀ دوره وي، د غرمې وخت دے ملګري ورسره وي، دوي ټول اوږي شول ، د خپلو خپلو څادرونو د پيسکو نه خپله خپله ډوډۍ او پياز مرچکي راوباسي. بيا چرته د ونې د سېوري لاندې کښېني او ډوډۍ خوري. د دې تفصيلي حال فضل الرحيم ساقي ليکلے دے.

کۀ مونږ د سکائي لارکو د عهدو او د کار تقسيم او بيا د انجمن اصلاح الافاغنه د غړو د کار تقسيم له وګورو نو ډېر زيات يو شان والے دے پۀ کښې. لکه صدر صفدر بشير غوندې دے. ځکه تنظيم هم لکه د باچاخان دۀ جوړ کړے وي لکه د باچاخان ټولونه زياتې پېسې هم دے ورکوي او اولس له تقرير هم دے کوي. پۀ دې وجه د دې چې فصيح انسان وي او بيا وروستو پۀ دې د خان بهادر فرزند علي سره د سازش الزام هم ولګي. اګر چې دې کښې څۀ حقيقت نۀ وي او وروستو دا الزام بيا واپس هم واخستے شي. دغسې باچاخان هم فصيح انسان ؤ او پۀ خلقو به ئې تقرير اثر کولو.

دغه شان پۀ باچاخان هل الزام لګولے شوے ؤ، او پۀ يوه پېښه کښې چې باچاخان ترې هډو خبر نۀ ؤ او بيا عباس خان ترې معافي وغوښته. خو پۀ دغه سازش کښې د ککړ دواړه کسان غړيتوب منسوخ کړے شو او صفدر بشير سره هم دا کار شوے ؤ.

پروفېسر علي احمد د عبدالاکبر خان کردار لوبوي. د سېکتر پۀ حېث ورځ او شپه د تنظيم پۀ کار کښې بوخت وي او د خپلې ګټې وټې سودا نۀ کوي او هر اجلاس د دۀ پۀ مشرۍ کښې کېږي. ځکه دے د دماغو نه سوړ وي. اګر چې صفدر بشير هم ورسره هر رنګه مرسته کوي. ډاکټر زېدي د ډاکټر خان کردار ادا کوي. پۀ خپلو کوششونو ډسپنسري جوړه کړي او في سبيل الله د غريبو خلقو علاج کوي. داسې ښکاري لکه چې د هلال احمر د وفد د مشر پۀ توګه بغېر د روپو خدمت کوي. خو د دې ناول او د تنظيم د ټولونه جاندار او دبنګ کردار د سلمان دے. د سلمان کردار تر ډېره حده پورې ماسټر کريم سره تړون خوري ولې غني خان سره د دې نه هم زيات تړون خوري. دے لکه د غني خان پۀ خپله شعله بيانۍ “ورځ او شپه کار ” پۀ کهلاؤ مټ تنقيد او سرتېزۍ او ځيرکتوب پۀ وجه د ټول تنظيم پوزه او نمائنده وي. دے د ناپاکه سړي مخې له اودرېږي او لکه د غني خان ښکلے مخ هم خوښوي. البته د تنظيم نه بهر ژوند کښې ئې د غني خان طرز حيات سره څۀ قسمه هم يو شان والے نشته. د دې ذکر مخکښې را روان دے.

خان بهادر فرزند علي د خان بهادر علي قلي خان کردار ادا کوي. د خان بهادر قلي خان نورې کارنامې خو ځانله جدا باب غواړي خو نچوړاً دا هاغه بدبخته او قام خرڅه سړے دے چې د پېرنګي د خوشحالولو د پاره ئې د ازاد هائي سکولونو مخالفت به ئې کولو او ملا امام ئې هم پۀ دې اموخته کړي وو چې :

سبق د مدرسې وائي

د پاره د پېسې وائي

پۀ جنت کښې به ئې ځاے نۀ وي

پۀ دوزخ کښې به غوټې خوري

او چې کله به د تنظيم اجلاس ؤ يا به جلسه وه نو خان بهادرعلي خان به پۀ چالاکۍ خلق د غونډې نه مشتعل کول او چې پۀ دې به هم ونۀ شوه نو بيا به ئې بې د څۀ دفعې او وارنټه تشدد کولو. دا ئې غوښتل چې پښتون قام دې بې سبقه خرو ته پاتې شي او تر پېړو پېړو د دوي غلامان وي. دې مقصد د پاره د خپل زوي اسلم خټک لندن له د تعليم د پاره واستولو. ترڅۀ وخته خو هغه د پښتنو باندې دومره پرواه نۀ لرله او پۀ کرسۍ پسې به ګرځېدو خو د دۀ پۀ وجه پښتون قام او د هغوي سياسي مشرانو له بې کچه سود هم رسېدلے. خان بهادر فرزند علي چې تقريباً قبر له د تلو عمر کښې ؤ خو د خپل عمل پۀ وجه ئې “فسک پېما” او سکائي لارکان پۀ مخه اخستے ؤ چې کله هغوي هسپتال د پاره زمکه واخسته او سلمان د خپلو شاګردانو سره هغه ځاے تعمير د پاره صفا ستهرا کړو نو خان بهادر فرزند علي دلته هم خدمت کښې سودا کول غوښتل او د بلېک مارکيټنګ ترغيب ئې ورکړو خو چې کله ئې بيا جمال خاني د اوبو د مېنځ نه راووتو نو شپه پۀ شپه ئې پکښې “نوران مسجد” جوړ کړو يو طرف له ئې پۀ کښې دوکانونه جوړکړل او د کرايې يونيم لاکهه پګړۍ ئې جېب کښې واچوله. د دې کار خلاف احتجاج د پاره چې کله سکائي لارکو سټي مجسټرېټ له رجوع وکړه نو هغۀ ورپسې پوليس والا هم ولګول او داسې رويه او جواب ئې ورکړو چې هغه د پښتو متل دے.

“د خر پۀ ځاے ئې کولال وداغلو”.

خان بهادر فرزندعلي خلقو کښې خامخا ځان د يو پوخ او سوچه مسلمان له کبله يو کرائې مولا هم راوستو چې هغه پۀ اشارو کښې جهاد ( د دوي د طريقې مطابق خو سکوټ فساد دے) زور هم ورکوي او د خان بهادر پۀ ايمان هم د نوراني مسجد پۀ جوړولو د جنتي مهر لګوي، لکه پۀ مخ

ايک زندگى تو کيا ہزار زندگياں بهى نصيب ہوں تو خانہ خدا کى عبادت کيلئے قربان ہوسکتى ہیں جن کے دلوں ميں ايمان کى شمع روشن تهى وه يو ں سینہ تان کر کهڑے ہوجاتے کہ کوئی چلان والو کے ہاتهوں ميں (….) آجاتا۔ برادران اسلام! آپ کو خان بہادر فرزندعلی کا ممنون ہونا چاہئے جن کى کوشش سے یہ مسجد تعمير ہوئى. (ص ٨)

دلته قصداً د بهادر خبره چېړلې شوې ده، دا ناول چونکې ١٩٥٧ز کښې ليکلے شوے دے نو رنګ به د هغې وخت حالاتو له واپس تلل غواړي. کشمير پښتنو وګټلو څوک چې عاميان وو، د دوي خبره ده چې نۀ خو د فوځ غټو افسرانو دومره دلچسپي پۀ کښې واخسته، نۀ مسلم ليګ دې کښې د خپل سره ودانګل حالانکې هغوي وياړېږي چې ټوله مبارزه ئې د هندو خلاف کړې ولې دلته ئې هم هغه هندو له اول ګورداسپور تحفه کښې ورکړو او بيا ئې Indirectly کشمير هم هندو له ورکړو او پۀ ډرامائي طور ئې پۀ کښې خامخا دنيا پښتانۀ ووژل. خو د دوي نه زيات سړے د بره ذکر کړے شوے ګل خانانو ملايانو چال بازۍ له حېران پاتې شي. هغه ملايان چې د هندو وژل ئې د جنت ټکټ ګڼلو او پېرنګي ته ئې اهل کتاب وئيلو. اصل وجه دا وه چې ګاندهي جي او باچا خان مذهبي توګه باندې سيکولر وو او د مذهب پۀ بنياد ئې د خلقو جذبات رالړزول نۀ خوښول، بل خوا پېرنګي د مذهب پۀ بنياد پۀ دې قسمه خرڅ شوي ملايانو ټول ملک پۀ مذهبي فساد کښې اړے ګړے کړلو. خو حاصل دا دے چې ملا د عام خلقو غوندې کم عقل نۀ دے، خر او ټټو پېژني. نۀ خپله بهادر له ځي او نۀ زوے يا د کور بل څوک بهادر له پرېږدي ځکه چې فسادي جهاد کښې هغه جهنم له تلل نۀ غواړي. بره ملا د تقويٰ درس هم ورکوي، ولې دا ساده ناست خلق دومره معصومان او قابل رحم دي چې پۀ دې غور نۀ کوي چې د “نوراني مسجد” زمکه ايا د خان بهادر فرزند علي خپله ذاتي زمکه ده او کۀ چا نه ئې پۀ زور تروړلې ده. او دا ملا ئې دومره د جنت شوقي دے نو دے خپله ولې جهاد له نۀ ځي او د خان بهادر فرزند علي زامن ولې د يورپ سکولونو کښې دي، کۀ پۀ دې پېمانه ئې ناپ کړو او پۀ دې نظر ورته وګورو نو د افغانستان جهاد، جهاد نه بلکې فساد دے او پښتانۀ پۀ کښې د بټۍ د لرګي وسوځېدل .

باچاخان او د هغۀ ملګري به لکه د لېونو کوڅه پۀ کوڅه پښتنو پسې د هغوي د بقاء او ازادۍ له خاطره ګرځېدل، نۀ ئې چا نه يوه پېسه اخسته او نۀ ئې چا نه يوه نوړۍ ډوډۍ غوښتله. خو بيا هم پېرنګيانو ورله پۀ خپلو پښتو پښتۍ ماتې کړې او هر وخت به ئې ورله ګرفتارۍ له بهانې کتلې. د پېرنګي نه پس قيوم خان دغه مشن پوره کول پۀ خپل سر واخستو. سردرياب ئې پۀ بمونو والوزولو او د بابړې د شهيدانو د خوارو کورونونه ئې د ګولو جرمانه وصوله کړه. پۀ جواب کښې د اردو د ټولو نه ځيرک نقاد محمد حسن عسکري وليکل چې پۀ دې دومره واوېلا نۀ ده پکار بس يو دوه تنه به مړۀ وي، ناشونې خو دغه ده چې ٥٩٥مړي او پۀ زرګونو زخميان عسکري صېب له يو څو تنه ښکاري. ولې چې کله د خان بهادر سړو د شپې د “فسک پېما” پۀ هېډ کوارټر حمله وکړه نو بې خطا ئې د هغې روح روان صفدر ووژلو چې پۀ بدن ئې د ٤٢ زخمونو نخښانونه وو. پۀ وخت د اطلاع ملاوېدو باوجود هم پوليس چې خبره سړه شوه نو راغلل او الټه د هغۀ ملګري کوم چې خپله زخميان وو قېد ئې کړل او نۀ ئې د هېډ کوارټر تاوان ورکړو نو دا د هغه وخت حکومتي بربريت ؤ چې ټول ملک ئې پۀ سور اور کښې اودرولے ؤ او دې د پاره تنخادارو او خان بهادران خپل پوره پوره خدمات وړاندې کړي وو. او د معاشرې نه د شريفو خلقو ختمول ورته لکه د منټو د افسانې ” شهيه ساز” کار ثواب ښکارېدو. يعنې هغه وخت ملک کښې د باچائۍ غلامۍ راج ؤ.

پۀ سياست کښې “چور دروازې” ملکي سياسي او جمهوري لارې شنډې کړي، د ميونسپلټي انتخاباتو کښې درې اميدواران وو. خان بهادر فرزندعلي، څوک چې پېرنګي ته د وفادارۍ حلف او سند يافته ؤ او پۀ خپل مکار توب ئې د خبرو اصلاحي تنظيم د خپلې مکارې لارې خنډ ګڼلو، بل خوا عبدالحميد ؤ څوک چې کرپشن کښې نيولے شوے هم ؤ او بلخوا د فسک پېما اميدوار ډاکټر زېدي ؤ چا چې د خلقو د مفت خدمت د پاره خپل ځان هم هېر کړے ؤ، عقل خو دا مني چې ډاکټر به پۀ غټه سطح دا ووټونه اخستي وو ولې يو خوا عبدالحميد پۀ لکهونو روپۍ د خان بهادر نه واخلي او د هغۀ پۀ حق کښې کښېني او خپلو ووټرانو له هم خان بهادر له د ووټ ورکولو حکم وکړي. پۀ فسک پېما حمله وشي . او ډاکټر زېدي د لارې نه لرې کړے شي، خان بهادر پۀ چور دروازه د ميوسپلټي ممبر شي او دا خبره رد کړي چې ووټ پاکستان کښې اهميت لري. پۀ لس لس روپۍ ووټ واخلي او پۀ ساز باز الېکشن وګټي. او بيا چې کله ممبر شي نو د سرکاري افسر پۀ مرسته د نياز کباړي پۀ ذريعه دومره کرپشن وکړي چې توبه. نو دا نن چې نورې سياسي پارټۍ بالعموم او پۀ خصوصيت سره د پاکستان تحريک انصاف مشران او ورکران دا چغه وهي چې کۀ کار مو کړے وي نو خلق به ٢٠٢٣ز انتخاباتو کښې ووټ راکړي نو دا هسې عاميان غولول دي. کار خو صوبه کښې دوي پۀ اولني دورکښې هم نۀ دے کړے.

خلق دوکان جوړ کړي چې د پېسې نه پېسه وباسي، کهل عام به ئې پخواني وزيراعلٰى شهباز شريف ته چېلنج ورکولو چې پۀ کمو پېسو بۀ تانه ښۀ بي ار ټي جوړوم خو مطلب ئې اپوټه ؤ. د پنجاب د بي ار ټي نه څو کرته ئې ګرانه جوړه کړه او مياشت هم کاميابۍ سره ونۀ چلېده او اوس بجټ کښې ورته يو ارب روپۍ نورې هم ئې ورکړې. نو د کارکردګۍ پۀ بنياد د ووټ سلګونه د تحريک انصاف غړي د چور دروازې باندې داخله د پټولو پۀ غرض وهي. هغه خبره : الټا چور مچائے شور.

د هيجړا د زړۀ وتې خبره دغه وې: خداے درکره هيجړا پېدا که” پۀ ظاهره دغه د ډېرې مستۍ ډک خلق ښکاري ولې حقيقت د دې اپوټه وي.. پۀ حقيقي ژوند کښې دا ډېر بې وسه، زړۀ ستړي، خفه او ناکامه خلق وي او بلکل د اجمل خټک “ماشومه لختۍ” غوندې وي. دوي هم د خپلو ډېرو ارمانونو قتل کړے وي، د دې ناول ضمني کردار او د نوشا ورور چې کله نياز ډېر تنګ کړي او هغه د کوره وتښتي نو اول خو ورسره يو بدرنګه سخاچټ او پست کرداره تانګې والا بدفعلي وکړي او چې د هغۀ ځاے نه وتښتي نو هيجړاګانو سره او بيا د روزۍ ګټلو مستقل ذريعه ئې جوړه شي. دې هيجړا توب کښې هغه د سکول وئيلو ارمان هم دفن کړي. نو معاشره دهيجړا د ګډا د قسم نه مزه اخلي. ولې د دې شاته ورته دهغۀ ستړے والے نۀ ښکاري. د حاکمانو د ظلم ، ناانصافۍ او لاپرواهۍ دلاسه راجا د پښې نه محرومه شي، خېر غواړي او د مرګ پۀ طمع سخا پسخا پروت وي، نوشاد معاشرې د ناسور نياز قاتل شي او د جېل نه پس ځان د مرګ قېدي کړي، شافي د تپ دق بندي شي او غربت دلاسه صرف پۀ ګوټ کښې پروت وينه غورځوي . انو هيجړا شي خو! خان بهادر فرزندعلي هم هغه خان بهادر وي. د نوراني مسجد له برکته پرې د الله کرم وي او زامن ئې يورپ نه سبق وائي د پلار نه پس نوراني مدرسه جوړه کړي. زما پۀ خيال “خدا کى بستى” د اردو ادب هغه ناول دے چې پوره معاشره ئې قاري له پۀ مېز اېښې ده.