باغي شاعره الف جان خټکه – م ر شفق

متعلقه مضامين

پاکستان او فکري تضادات

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (د ازادۍ يو مجاهد عالم) – م . ر شفق

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (مېرمن نسيم ولي خان) – م ۔ ر شفق

باچا خان چې پۀ کال 1928 کښې ”پښتون“ رساله جاري کړه نو د ازادۍ او قامولۍ تحریک پۀ قلمي او ادبي محاذ زړۀ پورې پرمختګ وکړو او پښتو شعر او ادب نوې غزونې وکړې.

خدائي خدمت ګار تحریک ښۀ پۀ زور شور کښې روان ؤ؛ دقومي ازادۍ تحریک دپاره ادیبان شاعران را وړاندي شول. د باچا خان ”پښتون“ مجلې لیکونکو کښې یو څو مېرمنې هم وې. دغو کښې س ب ب )سیده بشريٰ بېګم( او د احمدي بانډې کوها ټ الف جان خټکه زیات شهرت لري. محترمې س ب ب د پینځۀ اتیا )85( کالو پۀ عمر کښې د وفات کېدو تر وخته ادبي رشته نۀ وه پرېکړې. کال 1956 کښې د سیده بشريٰ بېګم وړومبۍ شعري مجموعه ”زېرے“ چاپ شوې وه چې د هغې خپل ورور سید محمد یوسف کاکاخېل پرې سریزه لیکلې ده. دوېمه شعري مجموعه ئې چاپ کول غوښتل خو د هغې د با ذوقه خوریي جمال عبدالناصر د بې غورۍ او ناراستۍ لۀ کبله س ب ب دغه ارمان ګور ته یوړو.

بل خوا د پاکستان جوړېدو نه پس الف جان خټکه د ادبي منظر نامې نه غائبه شوه. د اجمل خټک صاحب پۀ شمول ځینو یارانو سره شک پېدا شو چې پۀ دې نوم څوک واقعي شاعره وه؟ محترم اجمل خټک ”قیصه زما د ادبي ژوند“ کښې لیکي؛

”دا خبره مشهوره وه چې د “پښتون” اول دور کښې یوې جینۍ د کلي پۀ مدرسه کښې سبق وئیلو. د مدرسې هېډ ماسټر د سرخپوشو ملګرے او روشن خیال استاذ شاعر ؤ. هغۀ پۀ خپل نوم د خپل فکر او نظریې خدمت نۀ شو کولے، ځکه چې سرکاري نوکر ؤ نو هغۀ به اشعار لیکل او د الف جان خټکې پۀ نوم به ئې “پښتون” اخبار کښې شائع کول“.

اجمل خټک صاحب هغه استاذ لیدلے ؤ، تپوس ئې ترې کړے ؤ خو هغه مسکے شو او قاطع جواب ئې نۀ ؤ ورکړے. اجمل خټک صاحب مطمئن نۀ ؤ او لیکي:

”خبر نۀ یم چې دې نوي بېدار دور کښې پۀ دي حقله نوو زلمو لیکوالو څۀ تحقیق کړے دے“؟

”قیصه زما د ادبي ژوند“ دسمبر 2005 کښې چاپ شوے کتاب دے. هم دغه موده کښې الف جان خټکه سره د ښاغلي مشتاق مجروح یوه مرکه ”پښتون“ کښې چاپ شوې وه او تصویرونه ئې هم چاپ شوي وو کوم چې اوس د الف جان د وفات نه پس پۀ فېسبک خوارۀ شوي دي. مشتاق مجروح یوسفزے او ملګري )د باچا خان مرکز لۀ خوا( احمدي بانډي ته تلي وو او د هغې پۀ اجازت ئې ورسره ملاقات او خبرې اترې شوې وې. دغه وخت الف جان خټکه د ”ټیری“ ګورنمنټ ګرلز هائي سکول د هېډ مسټرس )سر معلمې( پۀ توګه رېټائرډ شوې وه. دا چې کله لاچۍ کښې د جینکو هائي سکول کښې سر معلمه وه نو استاد شاعر ښاغلي سعادت سحر ورسره ملاقات کړے ؤ. الف جان خټکې سعادت علي سحر ته وئیلي وو،

“دا زما خپله شاعري ده – ما پۀ سکول کښې سبق وئیلو، جینۍ وم. د استاذ نه مې اصلاح ضرور اخستې وه.”

محترم ایوب صابر چې 1974 کښې ”جدید پشتو ادب“ کتاب شائع کړو نو اجمل خټک صاحب پۀ افغانستان کښې ؤ. ایوب صابر لیکلي دي، ]ترجمه[ کوم دور کښې چې محترمې س ب ب د قوم پرستۍ رعب خور کړے ؤ نو هغه دور کښې محترمې الف جان خټکې هم د خپلو باغیانه نظمونو زوږ خور کړے ؤ. د نوابزاده صبح صادق پۀ شان د دې تعلق هم د خټکو ټیري شاخ سره دے. دا د وېش نه اګاهو د خدائي خدمتګار تحریک د عروج زمانه کښې د یوې شاعرې پۀ حېث راپورته شوه او د باغیانه کلام پۀ ذریعه ئې د انقلاب راوستو هڅې کولې. د نظمونو موضوعات به ئې د ازادۍ نه ګېر چاپېره چورلېدل خو ځینې نظمونو کښې ئې دښځو پۀ بې وزلۍ او د سړو پۀ مظالمو هم بحث کړے دے. پۀ دې اساس د پښتو وړومبۍ باغي شاعره منلې شي. اګرچې د دې شاعري د پښتو تعلیمي نصاب کښې شامله نۀ ده خو د پښتو امتحانونو کښې یو نیم سوال راشي.

د تصویر دلچسپ اړخ دا دے چې څو کاله مخکښې دې پۀ خپله د پښتو اېم اے امتحان ورکولو نو د خپلې شاعرۍ باره کښې ئې د یو سوال جواب پۀ خپله لیکلے ؤ“.

لیکونکے )شفق( پۀ دې حېران شي چې اجمل خټک صاحب خپله تسلي داسې هم کولې شوه چې د محترم همېش خلیل کتاب ”پښتانۀ لیکوال“ اول ټوک ته ئې رجوع فرمائیلې وه. کېدے شي لۀ نظره به ئې نۀ وي تېر شوي؟ دا د 1960 لسیزه کښې چاپ شوے کتاب دے او دې کښې همېش خلیل صاحب د باغي شاعرې الف جان خټکې د ژوند حال احوال لیکلي دي.

همیش خلیل لیکلي دي چې الف جان خټکه د ټیري یوې درنه کورنۍ کښې وادۀ شوې وه خو د دي د ناروغتیا لۀ کبله دغه وادۀ ناکام شو او بیا ئې ټول ژوند احمدي بانډه کښې د پلار کور کښې خپلو وروڼو سره تېر کړو او څۀ مودې نه چې د فالج پۀ رنځ اخته وه نو وروڼو د علاج د پاره پېنډۍ اسلام اباد ته راوستې وه. یوه عجیبه خبره دا ده چې محترم محمد مدني عباسي صاحب یو کتاب ”پشتو زبان اور ادب کی تاریخ“ لیکلے دے نو د الف جان خټکې مشهور نظم ئې عبدالله جان اسیر صاحب سره منسوب کړے دے. لیکونکي )شفق( پۀ دغه کتاب د تبصرې کولو پۀ وخت د دې وضاحت کړے ؤ. ورځپاڼه ”شهباز“ کښې ولي محمد طوفان صاحب اردو او پښتو دواړو ژبو کښې شائع کړے ؤ. وروستو ما لږ تفصیل سره خپل اردو کتاب ”شفق رنګ“ کښې شامل کړو (1997).

د محترمې الف جان خټکې احمدي بانډه دا نظم ”پښتون“ مجله جولائي 1946 کښې چاپ شوے دے. چلوونکي عبد الغفار خان ورسره یو خاص ادارتي نوټ لیکلے دے. قیصه داسې وشوه چې یو خدائي خدمتګار قیمت شاه خان پۀ ”غېر اسلامي رواجي پرده“ پۀ موضوع بهترین مضمون یا نظم لیکلو د انعام ورکولو اعلان کړے ؤ. منصفانو چې د تر لاسه شوو مضامینو او نظمونو جاج واخست نو د محترمې الف جان خټکې لیکلي نظم ته د پینځویشت (25) روپیو انعام ورکولو فیصله وکړې شوه. انعام یافته شاهکار پۀ شپږو شپږو مصرعو مشتمل شپاړسو 16 بندونو اوږد نظم دے. نظم کښې د مېرمنو د محرومۍ او مظلومیت حالت مؤثره پېرایه کښې بیان شوے دے. د قران او احادیثو پۀ رڼا کښې د مېرمنو حېثیت او معاشره کښې د دوي مقام او حقونه پۀ ګوته شوی دي. پۀ تېره تېره پۀ ښځو چې کوم ظلمونه او ناروا سلوک ورسره کولے شي، دا نظم د دغه سماجي رویي خلاف یو احتجاج دے.

دا مې مطلب نۀ دے چې ظلم د خپل پلار وښایم
زړونه وریتۀ د خپلو خوېندو پۀ انګار وښایم
زړۀ مې دا غواړي چې ړاندۀ سماج ته لار وښایم
د رواجي پردې نقصونه تار پۀ تار وښایم
خدایه د ژبې طلاقت د زړۀ طاقت راکړې!
کۀ پۀ غلطه لاره ځم تۀ هدایت راکړې!
خداے دي وئیلي نا محرم ته خپل سینګار مۀ ښایه!
پۀ لاره ځه خو د کالیو شرنګهار مۀ ښایه!
وایه مطلب خو نزاکت د خپل ګفتار مۀ ښایه!
غضِ بصر کوه، نظر کښې انتشار مۀ ښایه!
دا سترګې ښکته غړول دي هر بشر د پاره
ښکلي قران پۀ شریعت د ښځې نر د پاره
ښځې هم زړونه لري زړو کښې خواهشات لري
سر کښې مازغۀ لري مازغو کښې احساسات لري
کاڼي خو نۀ دي هم دا ستا پۀ شان جذبات لري
ښۀ خیالات لري بلکې لۀ تا نه زیات لري
دا بې ګناه مرغۍ دې بند کړې پۀ پنجرو کښې ولې؟
وایه کړې ښځې دې ژوندۍ پۀ ادیرو کښې ولې؟
پۀ دي خبرو دې غازي امان الله کړو کافر
بیا دې ترکي کښې مصطفي کمال پاشا کړو کافر
هر یو فرزند دې د اسلام جدا جدا کړو کافر
ځان له جنت خالي کوې حورې غلمان غواړې
طمع مې نۀ شي چې تۀ خېر د مسلمان غواړې

د الف جان خټکې پۀ دې نظم چې د ”پښتون“ چلوونکي عبد الغفار خان باچا خان ادارتي نوټ لیکلے دے، د پاملرنې جوګه دے:

”د اسلام شریعت چې د مسلمانانو دپاره کومه پرده مقرر کړې ده، د هغې پابندي د ټولو مسلمانانو دپاره بې حد ضروري ده. رواجي پرده د قومي ترقۍ پۀ لار کښې لوے رکاوټ دے.”

بیا لیکي:

”زۀ هغه بې پردګي نۀ خوښوم چې نن سبا یورپ کښې رائجه ده. داسې بې پردګي زما پۀ خیال کښې مکمل بې حیائي ده خو نا جائز پرده ختمول ضروري ګڼم چې د قومي تباهۍ باعث جوړېږي.