د پښتونخوا نوې ضلعې او د دې معدنيات – مولانا خانزېب

متعلقه مضامين

پښتو موسيقي – مولانا خانزېب

د شلمې پېړۍ ستورے – مولانا خانزېب

سپوږمۍ کړنګ وهه راخېژه! – يار مې د ګلو لو کوي ګوتې رېبينه – مولانا خانزېب

څۀ دپاسه سل کاله د پېرنګي د ظلم او جبر نه ډک تور قانون اېف،سي، آر پۀ منګلو کښې ښکېل پاتې شوې پخوانۍ فاټا چې اوس ئې مونږ د پښتونخوا پۀ نوو ضلعو او منځنۍ پښتونخوا هم يادولے شو، د يو قامي پاڅون او غورځنګ پۀ نتيجه کښې پۀ يو دېرشم د مۍ کال 2018ز د تل لپاره دد غه جبر نه خلاصه شوه. د ظلم پۀ دغه يوه پېړۍ کښې څۀ دوه برخې زمانه يعنې څۀ دوه اويا کاله د پاکستان پۀ برخه هم ده. پۀ تاريخي بڼه اوويشت زره مربع کيلومټره دا خاوره د سويلي وزيرستان نه تر د باجوړ د پښتونخوا تاريخي برخه وه خو څۀ د خپلو کمزوري او څۀ د پېرنګي زورورتيا وه چې د ښي لاس دا مټ ئې د پښتونخوا نه شوکولے ؤ. دا هرڅه د پېرنګي د هغه دريځ ژوند ؤ چې د مغل بادار نه ئې زده کړي وو چې خلق سره وېشه او تۀ پرې باچاهي کوه. د پېرنګي د دور نه پس کۀ مونږ د پاکستان ددې سيمو پۀ اړه د ناوړې پاليسۍ ذکر وکړو نو هم هغه د پېرنګي پۀ سترګه باندې د دې ملک بادارانو دې سيمې ته کتلي چې پۀ نتيجه کښې ئې څه د يو کروړ پښتنو ژوند د جهنم پۀ عذاب بدل شوے ؤ. دلته تش پۀ نامه واکمني وه، پولیټيکل اېجنټ به د کروړنو روپو پۀ رشوتونو رالېږل شو او چې کله به دغه پوليټيکل اېجنټ يا د هغه لاندې چارواکي ددې سيمې نه واپس کېدل نو راغلي به د يوې جوړې جامو سره وو خو کډې به ئې بيا پۀ ټرکونو کښې بارېدې او پۀ ټرکونو کښې به هم نه سمبالېدې. د نغدو روپو پۀ شکل به چې دلته کوم لوټ مار شوے ؤ نو د هغې به څه اندازه نه وه معلومه ځکه چې پۀ دغه چور تالان کښې به دغه انتظامي چارواکي ځان له نه وو بلکې د فاټا سېکټرېټ پۀ نامه چې کومه ځانګړې اداره وه نو هرچا ته به حصه بقدر جثه رسول او ورکول شوه۔

د حکومتي کارمندانو د دغه چورتالان جائز کولو لپاره به دلته د دې سيمې د ځينې مشرانو نه يوه مراعات يافته ډله او طبقه هم پۀ دغه هره ناروا او زياتي کښې برخه مند وه چې هم د دوي پۀ مرسته هر ناروا به روا کول شوه. که د پښتنو د نسلي تاريخ څېړنې پۀ اساس خبره وکړو نو ټول پښتانه ٬قبائل، دي يعنې هر پښتون وګړے پۀ لازم توګه د يوې قبيلې سره تړون لري. قبائليت د يوې انساني ټولنې د يو وګړي يوه پېژندګلو وي او دا پۀ تاريخي بڼه د انساني نسل د غورزو پرزو زمانه وه چې دے د قبائليت پۀ وندر ګېر او ښکېل ؤ. د پېژندګلو نه پرته قبائليت نور ځان ته هېڅ ريښه نه لري خو له بده مرغه د پېرنګي د اړخ نه چې کله دا سيمې د افغانستان او د هندوستان ترمېنځه يوه خالي ګاه وګرځول شوه او دغه ځانله والي څۀ دپاسه سل کاله شتون واخستو نو له بده مرغه دلته د قبائليت پۀ نامه يو ځانګړے تشخص او انځور جوړ کړے شو او د پاکستان پۀ اويا کلنه دوره کښې دې خلقو ته دا ځانله والے نور هم ورپوخ کړے شو. ځکه چې قائد اعظم هم ورته “بازو ئې شمشير زن”وئيلے ؤ. کله چې جنګونو او لښکرو ته به اړتيا شوه نو تر کشمير پورې به د دې سيمې نه لښکرې پاڅول شوې. که د شوروي اتحاد او کۀ د امريکا خلاف اخ او ډب جوړول وو نو هم د قبائلو نه کار اخستل شوے. قبائلو د پاکستان لپاره هرجنګ کړے، ځانونه ئې وژلي، وطن ئې وران شوے خو چې کله د دې اولس د خاورې او د قامي حقونو خبره راغلې نو د پاکستان واکمنو پرې ټول عمر ځان شپېلے کړے ؤ. پښتانه که پۀ هرځاے کښې دي نو اوس دوي له د قامي يووالي پۀ اړه ډېر ګامونه نور اخستل دي ځکه چې کۀ د پخوانۍ قبائلي سيمې پښتانه دي، کۀ د سمې پښتانه دي او که د سويلي پښتونخوا پښتانه، لا اوس هم د قامي مفکورې او پېوستون نه ډېر لرې دي. ځاے پۀ ځاے قبائلي کرکې دي. هره قبيله ځان د بلې قبيلې تربوره او دښمن ګڼي چې پۀ نتيجه کښې پښتانه د قبيلو پۀ نامه پۀ سلګونو قامونو وېشل شوي. که پښتانه پۀ نړۍ کښې سرلوړي غواړي، قامي ستونزې ختمول غواړي او د نړۍ سره ځان او قام سيال کول غواړي نو د افغانستان نه واخله تر پښتونخوا پورې به ځان پۀ يو قام بدلول وي چې د قبيلو نه قاميت ته لاړ نه شو ګینې نو هم دغه شان به برباد يو، وطن به مو وران وي او د قامي شعور کچه به مو هم دغه راز ټيټه وي څنګه چې د سابقه فاټا اولس ځان د قبائليت نه پۀ قامي يووالي او مټ وويستو او د پښتونخوا برخه شو. داسې بېداري بايد چې ټول پښتانه پۀ ارادي او شعوري ډول پۀ ځان کښې راولي. پۀ سابقه فاټا کښې د پوليټيکل اېجنټ شبکې به د افغانستان د سوداګرۍ او د سيمه ايز تجارت نه ګام پۀ ګام پېسې اخيستلې چې ددغه روپو به هېڅ کوم حساب کتاب او پوښتنه نه وه .ځينې ملکانو او خانانو ته به د حجرې د خرچې پۀ نامه پۀ لکونو روپۍ ورکول شوې چې دغه خرچو دغه خلق د قام د څپ نه ويستلي وو او دغه راز د پښتنو تاريخي او دوديز روايت ،جرګه، هم د مرۍ نه نيول شوې وه. د جرګې جوړول بيا پرېکړه ليک اعلانول دا هرڅه به پۀ معلوم نرخ باندې کولے شو. د انصاف پۀ نامه باندې به يو جمعه بازار لګېدلے ؤ چې چا به ډېرې روپۍ ولګولې نو د پوليټکل اېجنټ جرګې به د هغه پۀ حق کښې پرېکړه اعلانوله. دغه رنګ د نشه اي موادو پۀ ضد، اېنټي نارکاټېکس پۀ نامه پۀ اربونو ډالر د دې سيمې لپاره به د لوېديځ ملکونو له خوا وخت پۀ وخت رالېږل کيدلې چې د کوکنارو کرونده پرې بنده کړے شي. د کوکنارو کرونده پولټيکل اېجنټ پۀ زور بنده کړه او پۀ دغه روپو کښې يوه پېسه هم د دې سيمې کرونده ګر ته پۀ بدل کښې ورنه کړې شوه. حالانکه کوکنار د دې سيمې د کرونده ګرو د زمانو نه د پټي روايتي فصل ؤ. دغه کوکنار د پوډرو د نشې نۀ بلکې د روزګار لپاره خلقو کرل ځکه چې نن هم شپيتۀ سلنه برخه د کوکنارو د طبي دوايانو پۀ ضرورت کښې کارول شي خو نړۍ ته داسې ښودل کېده چې بس دا سيمه ټوله د پوډرو د کارخانو نه ډکه ده. د کوکنارو پۀ کروندې د بندېز له امله د دې سيمې کرونده ګر د ډيرې غريبۍ سره مخامخ شو. دغه رنګ د افغان جګړې د جرنېل مشرف د وخت نه چې د تندروي د جنګ پۀ نامه کوم اربونه ډالر د سابقه فاټا د سيمې پۀ برکت پاکستان ته راغلل نو د دې سيمې وګړي پکښې تر ننه بې برخې پاتې دي او نن هم دا سيمه کنډر کنډر ورانه ويجاړه پرته ده. بازارونه او کورونه د دې سيمې د پښتنو وران شو او رڼا ګانې ترې د نورو خلقو محلونو ته بوتلل شوې. يوشمېر وګړي اوس هم پۀ کېمپونو او د ملک پۀ نورو ښارونوکښې د بې کورۍ پۀ حالت کښې ژوند کوي. د دې ټول زور زياتي پۀ ضد پۀ دې سيمه د دېرشو کالو نه ډېر پۀ پرامنه ډول د آئيني بدلون لپاره يو غبرګون هم روان ؤ چې بالاخره پۀ کاميابۍ سره سرته ورسېدو او د سابقه فاټا سيمه د قامي وحدت او تړون پۀ اساس د خپل تاريخي وجود پښتونخوا سره وتړل شوه دلته د اسټېبليشمنټ، او د هغې ټولو علامتونو ته د عدم تشدد پۀ مفکوره او پۀ قامي مټ مېداني ماتې ورکړے شوه او پۀ دې ډول د نېشنل اېکشن پلان ،د قامي سياسي تړون د برخه ليک پۀ رڼا کښې فاټا اصلاحات او د دې سيمې د پښتنو د قامي حقونو، مقدمه ، پۀ پرامنه ډول وګټل شوه. د دې سيمې د تېر اويا کاله محرومو او ناخوالو ختمولو لپاره د پارليمان لۀ خوا پۀ آئيني توګه يوشمېر ليکلې ژمنې هم شوې دي چې مقصد ئې دا پاتې سيمې اوچتول او د ملک د نورو پرمخ تللي برخو سره پۀ سيالۍ کښې يوشان کول دي چې د عدالتونو راتلل د پښتونخوا صوبې د څوکو لپاره ټاکنې ترسره کول پۀ بشپړه توګه ترسره شوي هم دي خو ځينې ډېر ګامونه اوس هم لا نيمګړي پاتې دي چې پۀ قامي مالياتي انعام کښې درې سلنه برخه ورکول، هر کال سل اربه روپۍ ورکول، د زدکړو، روغتيا، پرمختګ او روزګار لپاره ګړندي ګامونه اخيستل دي خو تر اوسه د تحريک انصاف واکمن ګوند د دې سيمو پۀ اړه هېڅ کومه تګلاره نۀ لري. بلکې دا سيمې پۀ ځان يو بوج ګڼي چې د تاريخ پړه به د دې پۀ غاړه وي۔ دغه رنګ پۀ کليزه بوديجه (بجټ) کښې د دې ټولې سيمې پرمختګ لپاره هم څۀ مناسبه برخه نشته او صرف اتۀ څلوېښت اربه مختص کول د اوښ پۀ خلۀ کښې شوړه ورکول دي. کۀ چرته د ملک واکمن د دې سيمو د پرمختيا لپاره پۀ رښتيا ژمن وي او پکار ده چې شي چې سره د هرڅۀ بربادېدو نه پس هم د دې سيمې خلق بيا هم د دې ملک وګړي ځان شماري، د دې ملک وفادار دي او پۀ آئيني توګه د کراچۍ، لاهوراو پېښور د دې سيمو د وګړو تر مېنځ هېڅ کوم توپير هم پاتې نه شي نو پۀ دې د ملک واکمن غوږونه خلاص کړي چې نور د دې سيمې پښتانه بېدار دي. د پردو جنګونو او اشرو نه ستړي دي خوپۀ خپله خاوره امن او پرمختيا ته خامخا لېواله دي. دلته نوے کهول بېدار شوے نور پۀ خپله خاوره د بدبختيو پۀ ځاے پرمختګ غواړي ۔

موجوده واکمن ګوند دې وروستو پاتې سيمو ته يوځل بيا شا کړې او پۀ دوه کاله واکمنۍ کښې تر نن پورې پۀ هغه آئيني ژمنو کښې پاتې راغلے چې کومې د دې سيمې د اولس سره شوې وې چې پۀ هغې کښې د ټولو نه غټه خبره ددې سيمو د پرمختيا لپاره هرکال سل اربه روپۍ ورکول وو. دغه رنګ دا سيمې او د دې استوګن د ډېرې غريبۍ ښکار دي. د نورو حکومتي پروژو سره دلته پۀ دې سيمو کښې پراتۀ معدنيات، ملي شتمنۍ ډېرې ګټورې کيدې شي. د مېنځې پښتونخوا داسې سيمه به نه وي چې دا معدنيات پۀ کښې پۀ لوے کچ نه دي پراتۀ چې پۀ هغې کښې د وزيرستان نه را واخله تر باجوړ پورې لوې لوې زېرمې دي چې تامبا، سره زر، ماربل، ګرېنائټ، نفرائټ، جسپر، آئرن هور، سوپ سټون، مېګنيز، کرومائټ، زمرود، بلور، ،اورئن ګېس او شيشه وغيره پکښې دي. د اسلام اباد د ريسرچ سنټر د وېنا تر مخه څۀ نورلس ډوله د معدنياتو زېرمې پۀ دې خاوره کښې پرتې دي او څۀ پينځه دېرش ملين ټن تامبا او سره زر، شل ملين ټن مېګنيز،يوسل اووه دېرش ملينه جپسم ،يوولس ملين ټن ډولومائټ او نور يو شمېر اندازه معدنيات پراتۀ دي. پۀ باجوړ کښې ځان له 5860ملين ټن ماربل، پۀ مومندو کښې 845 ملين ټن او پۀ خېبر کښې 345 ملين ټن ماربل دي ۔

دلته که حکومت د دې سيمې د اولس نور خېرخواه وي نو بايد چې د افغانستان سره ټولې د تجارت لارې تر د باجوړ د ناواپاس پورې کولاوکړي چې اولس ځان پۀ خپله پۀ روزګار کړي. دغه رنګ د معدنياتو زېرمې راسپړدل غواړي خو پۀ معدنياتو کښې بايد چې يو څو خبرې پۀ پام کښې ونيول شي ۔ يو پۀ ټولو نوو ضلعو کښې پۀ سائنسي اصولو يو جامع سروے پکار ده چې د دې زېرمو درسته اندازه ښکاره شي. دوېم د پښتنو د زرګونو کالو تړون پۀ اساس دا شريکې ملي شتمنۍ دي، حکومت دې پۀ خپله ولقه کښې د دې د اخستو نه ډډه وکړي. پۀ هرځاے کښې دې پرې د اولس پۀ مشوره او جرګه کار شروع کړے شي. لانجې او اولسي شخړې دې پکښې ختمې کړې شي. اولس ته دې يا څېرمه قبيلې ته دې پکښې پۀ يو خاص اندازه کمېشن ورکړے شي، ټهېکدار دې د مقامي سيمې وي کۀ د چا پۀ ذاتي ځاے کښې معدنيات وي نو چلوي دې هغه خو د اولس برخه ده کمېشن پۀ شکل دې پۀ کښې ومنل شي. د دې زېرمو د چور تالان مخ نيوے دې وشي. پۀ سائنسي اصولو د راسپړدلو لپاره دې جديد سائنسي اوزار ورکړے شي او خام مال کراچۍ ته او نورو لرو سيمو ته د وړلو پۀ ځاے دې هم پۀ دغه سيمه کښې دې ورته برقي فابريکې ولګول شي چې د دغه سيمې اولس ورسره نور هم پۀ روزګار شي او د لرې ښاريو وړل هم ختم شي۔

چې زمرود ئې پېداوار دے

مونږ پۀ هغه وطن کښې لوږې تېروونه