Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
د دې کال د ټولو لويه او خوږه ورځ د باچاخاني تحريک انجمن اصلاح الافاغنه دسلن کلن تحريک تاريخي واقعات وو چې باچاخان مرکز کښې ونمانځل شو. د خېبر پښتونخوا ګوند صوبائي صدر اېمل ولي خان او د پارټۍ سيکرټري جنرل سردار حسېن بابک د دې ورځ د نمانځلو کوربانۀ وو. پۀ دې کښې د ګوند مشرانو او پوهانو لۀ خوا د باچاخان پۀ مبارزه او تحريک معلوماتي مواد ورکړے شو او پۀ دې ورځ پۀ سټېج يو يادګاري ډرامه ملګرو پېش کړه. زما ذمه واري دا وه چې پۀ دې ورځ د امن ټي وي پۀ واسطه پۀ دې سلن کلن تاريخ، د باچاخان مبارزه او د ارواښاد ولي خان چې تحريک ئې پۀ ګوند کښې بدل کړو، وېنا وکړم. او د دغې ګوند پۀ چوکاټ کښې ئې د سندهـ مترقي پوهان، قام پرستان او د کراچۍ مهاجر مترقي کسان د مزدورانو، کسانانو ګوند او ډلې د بلوچستان قام پرستان او د خفيه کميونسټي پارټۍ او پنجاب کښې مترقي شاعر حبيب جالب او ښۀ پوهه قانون دان محمودعلي قصوري او لبرل سټوډنټان نېشنل پارټۍ پۀ نوم يوه جمهوري مترقي او قام پرسته پارټۍ کښې اعلان کړه. پۀ خپله صدر او رسول بخش پلېجود هغې سکرټري شو. د ون يونټ د ماتېدو او بنګال د عوامي ليګ سره کلکې اړيکې جوړې کړې. د دې خبرو وضاحت د پارټۍ سيکرټري جنرل ما ته حواله کړو او زۀ ئې د امن ټي وي خبريال ته وسپارلم.
ما پۀ اغاز کښې د باچاخان روح ته، د ارواښاد ولي خان جرات ته او د خدائي خدمتګارتحريک مبارزينو او د دې وخت د ګوند قيادت او د ملګرو د پارټۍ سره تړون ته سلام پېش کړو. ما خبريال ته ووې چې د باچاخان عمر زيات تاريخ او مبارزه ئې هم اوږده ده. باچاخان د هشنغر د يو لوے خان کره پېدا ؤ. نو د کلي پۀ رواج او د حجرې پۀ ادابو او غم ښادۍ ښۀ پوهېدو. او دغه ابتدائي تربيت ئې ښۀ پېژندلو. د جنازو پۀ پېسو او ملايانو پۀ صابونونو ورکولو مخالف او د جينکو پۀ مړو کښې پۀ سورو او پۀ سرونو د پېسو سخت مخالف ؤ. د سياست د پوهې اسلوب او انداز ئې جدا ؤ. حجرې به ئې پردۍ جارو کړې. پۀ دغه حجره کښې کښېناست. خلقو ته به ئې وې خپل ځان،کور او حجرې پاکې وساتئ. خپل ملک پۀ خپلو لاسونو کښې واخلئ او خپل سياست پاک کړئ. د پېرنګي تابعداري مۀ کوئ، دا خو ستاسو پۀ سرونو او خاورې ناست دي. روان به شو چې د کلي زميدار به پۀ پټي کښې يوه، ګوډ يا خواري کوله. باچاخان به ورسره به پوله کښېناست د پياز پۀ غوټه به ئې ورسره ډوډۍ خوړه، د ګوډ خوارۍ او يوې چل به ئې ورته وښودلو. او پۀ ملکي سياست او شرکت به ئې ورسره بحث وکړو. د کلي دغه دهقان، زميدار او د دغې حجرو خاوندان به ورسره سبا پۀ بازارونو کښې، پۀ جلسو جلوسونوکښې ولاړ او ملګري به ئې وو . دوه کاله پس يو لکهـ خلق دۀ سره اتمانزو کښې ولاړ وو. قاضي عطاء الله خان د دۀ د تقرير نه متاثره شو او د مرګ پورې ددې تحريک ملګرے ؤ. ارواښاد ترخوي ملا صېب د باچاخان خاص مريد او بيا د دې کورنۍ سم غړے د خان عبدالولي خان او غني خان او د مردان اميرمحمدخان پۀ کورونوکښې به ناست او د دې خاندان پۀ غړو کتابونه ليکل. د دوي مرضي وه خو چرته به باچاخان تللو نو ترخوي مولوي صېب به ورسره ؤ. باچاخان چې چرته تللو خپل ملګري د ځان بوتللي دي. د باچاخان چې پۀ هېواد کښې چرته هم تلے دے نو د خپل ملګري پۀ کور کښې ئې پۀ کټ درۍ کښې د هغۀ سره شپه تېره کړې. هغه پۀ جلسه کښې د خپل ځان خبره نۀ ده کړې ولې څوک چې د پېرنګي پۀ ضد مبارزه کوله د هغه خبره او داد او ډاډ خبرې به ئې د هغۀ پۀ حقله وکړې.
فقير ايپي دخپل دور د پېرنګي پۀ ضد او د خپل قام د ازادۍ ډېر جنګونه کړي دي. د باچاخان جلسه د عدم تشدد او د فقير ايپي فلسفه د جنګونو ده. باچاخان ازادې مدرسې جوړولې او فقير ايپي دره ادم خېلو او نورو ځايونو له ماهرين دوسلو دکارخانو جوړولو او جنګي سامان د تيارولو د پاره مېران شاه ته رابللي وو. خو باچاخان د دې باوجود د هغۀ مخالف نۀ ؤ کړے. چرته چې به ناست ؤ د هغۀ د بهادرۍ او مبارزې تائيد به ئې کولو.
باچاخان پښتون ؤ ولې هغه رسمونه چې نتيجې به ئې ښې نۀ وې د هغې رسوماتو او رواجونو خلاف ؤ. پۀ ټولنه کښې د پښتنو ښځو ته د انسان پۀ نظر نۀ شو کتلے نو باچاخان پۀ جينکو سبقونه شروع کړل او دا اغاز ئې د کور نه وکړو. باچاخان د نسل پرستۍ مخالف ؤ. د خدائي خدمتګارۍ عهده به ئې هغه چاله ورکوله چې د دې اهل به ؤ. هغه کولال، ډم، شاخېل کسب ته نۀ دي کتلي خو خوئي، عادت او خدمت ته ئې کتلي. باچاخان اديبان، شاعران ملګري کړي، عزت او مقام ئې ورکړے. دا کۀ عبدالمالک فدا ؤ، کۀ عبدالاکبرخان اکبرؤ او کۀ شاد محمد مېږے صېب ؤ او دا کۀ اجمل خټک صېب ؤ. د دوي قدر به ئې کولو جلسو جلوسونو ته به ئې د ځان سره بوتلو. د باچاخان خبرې به ملغلرې وې خو پۀ خپل تقريرونو کښې به ئې وې چې دا اديبان او شاعران د قام سترګې او د دوي شعرونه د قام ترجماني کوي. زۀ تاسو قامي ستونزو ته مخامخ کوم او د ټولنې پۀ رګونو لاس ږدم او دا شاعران ستاسو پۀ زخمونو پټۍ اچوي دا خو اورېدل پکار دي. دوي له عزت ورکول ستاسو قامي ذمه واري ده.
باچاخان پۀ ژوند يعنې د ارواښاد ولي خان سياسي تربيه وکړه. د باچاخان پۀ ژوند جېل او اسمبلۍ ته هم تلے. پۀ ارواښاد د وژنې حملې هم شوې خو دے پۀ خپل موقف کلک ولاړ پاتې شوے. ديونټ پۀ ضد او کالاباغ ډېم پۀ مخالفت کښې سره د خپل ګوند پۀ ټول پاکستان کښې متحرک ګرځېدلے او اجمل خټک ئې ښے لاس ؤ. پۀ پارټۍ چې کله بهټو پابندي ولګوله. حېدر اباد سازش کيس مقدمه ئې د پارټۍ پۀ مشرانو جوړه کړه. د هغې وجه دواړو صوبو د حکومت نه د پارټۍ استعفٰي وه. ارباب سکندر خان د خپل يو بريف کېس سره ګورنر هاوس ته تلے ؤ او هم د دغې بريف کېس سره د ګورنرهاوس نه کورته راغلے ؤ. ارباب ؤ خو ساده باده انسان ليکونکے او قانون دان ؤ او د سياسي تړون پۀ وجه شهيد کړے شو. دا هم د باچاخان تربيت او د ولي خان د روښان فطرۍ نمونې او علامتونه دي.
ارواښاد د سياست پۀ فلسفه وسيع نظر او پوهه لرله ۔ د حجرې چلولو پۀ اصولو ماهر ؤ. د کارکنانونه پۀ سياسي کار اخستو ماهر ؤ. د ١٩٧٣ز ائين کښې د سياسي قوتونو د مشرۍ پۀ توګه دستخط کول اسان کار نۀ ؤ، مرکز ته د صوبې د حقونو دبالادستۍ خبره سياسي مخالفينو کوله خو د اتلسم ترميم د ولي خان پوهه څرګنده کړه د صوبې نوم بدلول د پارټۍ او ولي خان د سياست اثاثه وه او د دې نوم پۀ بدلون او حقونو د رائيلټۍ اخستلو کښې د ولي خان د سياست يوه سره جهنډه ده او د خېبر پۀ سر او وزيرستان پۀ غر سور بېرغ اوچتول د هغۀ د سياست ميراث دے چې د پارټۍ قيادت او کارکنان پرې فخر کوي.
ارواښاد ولي خان د حکومتونو د پېشکش باوجود حکومتي عهدې نۀ دي اخستې. جېل ته تلے خو خرڅ شوے نۀ دے. چې پارټي کالعدم شوه نو سياسي مېدان ئې خالي نۀ دے پرېښودے. خپله مېرمن او د پښتنو کارکنانو مور بېګم نسيم ولي خان ئې د سياست مېدان ته را وويسته. د نېشنل ډيموکرېټک پارټۍ پۀ نوم ئې بل ګوند جوړ کړو او چې د جېل نه راغے نو دا ګوند ئې د نورو قام پرستو،مترقي پارټو سره شريک نوے ګوند دنيشنل عوامي پارټۍ پۀ نوم سياسي مېدان تېز او مبارزه توده کړه. ولي خان يوازې سياسي ليډر نۀ ؤ هغه اديب هم ؤ. پۀ باچاخان کتابونه ليکل او “رښتيا رښتيا دي” راغونډول، د پېرنګيانو او د هغۀ دوستانو تحريري ليکونه خورول او پۀ هغې قامي اسمبلۍکښې مباحثه څۀ وړۀ خبره نۀ ده. ولي خان به پۀ سټېج د پاسه زړې او خونده ورې ټپې وکړې او د جلسې مېدان به ګرم او جذباتي شو او تر اخره پورې به د ولي خان مرکزي کمېټي داسې جوړوله چې پۀ دې کښې به د هر فکر نمائنده ناست ؤ او د موقف د پېش کولو اجازت به ورته ؤ او فېصلې به پۀ اکثريت وشوې.
د افغانستان او هند سره ښۀ تعلق پۀ سياسي توګه ولي خان ډېر ښۀ ساتلے : دګوند د رهبر پۀ توګه شوروي اتحاد د ولي خان مدد او تعاون اخستے او افغانستان کښې د شوروي اتحاد پۀ تګ د امريکې حکومت هم د ولي خان سره مشورې کړې دي . هغه چې به هره خبره تجويز واورېده نو د پارټۍ د اعلٰي قيادت سره پۀ دغو خبرو او تجويزونو د غور او فېصلې نه وروستو به ئې ځواب ورکولو.
ولي خان پۀ خپل ژوند سياست اسفنديارولي خان ته پرېښودلے. دے ئې د ځان سره ګرځولے او پۀ سياست ئې تربيه کړے او نن د صوبې د صدر پۀ حېث اېمل ولي خان د باچاخان دا سل کلن تاريخ پۀ نوي شکل کښې ژوندے کړو. قام پرستو او ترقي پسند ملګرو ته درخواست کوم چې وخت د ے او لکه د پونم يو شريک موقف، شريکه رويه او شريکه مبارزه پېل کړئ.