د تورخم پۀ پوله بندېزونه او مقامي تجارت – ډاکټر خادم حسېن

متعلقه مضامين

د کابل د سقوط وروستو د افغانانو سياسي مبارزه – ډاکټر خادم حسېن

افغانستان کښې د سولې پروسه او منطقې مستقبل – خادم حسېن

د عوامي نېشنل پارټۍ پښتونخوا ثقافتي سرګرميانې – خادم حسېن

د تورخم د بندېزونو نوعيت

د ملکي او بېن القوامي ميډيا تر مخه پۀ مۍ 2016ز کښې د پاکستان دولت د تورخم پۀ پوله خاردار تار غځول د دوي د وېنا مطابق لۀ دې امله پېل کړل چې د ترهګرو نقل و حرکت باندې بندېز راوستے شي. د افغانستان دولت پۀ دې منفي غبرګون ښکاره کړو چې پۀ نتيجه کښې ئې د پاکستان حکومت د تورخم پوله بنده کړه. د افغانستان د سفير د جنرل راحيل شريف سره ملاقات نه پس پوله خلاصه کړې شوه خو د خاردار تار غځولو باندې کار بند نۀ شو. د دې سره سره د وړومبي جون 2016 نه د وېزې او پاسپورټ بغېر پۀ پوله د تګ راتګ بندېز ولګولے شو. پۀ تېرو شوو وختونو کښې د تورخم پۀ پوله تګ راتګ پۀ مهاجر کارډ، د معالج يا هسپتال دستاوېزي ثبوت يا د محصلينو پۀ کارډ ممکن و. د پېښور او جلال اباد تر مېنځه يو شمېر خلق متاثره شول. دا بېله خبره ده چې د تورخم د پولې کوم علت د پاکستان چارواکي پۀ ګوته کوي، هغې کښې څومره حقيقت دے. د څۀ وجوهاتو پۀ بنا دغه علت مشکوک ګرځي.

وړومبۍ خبره دا ده چې د تورخم د پولې نه پرته پۀ سوونو نور کنډاوونه داسې دي چې د ترهګر تنظيمونو تګ راتګ پرې کېږي. دوېمه خبره دا ده چې تر اوسه د يو افغان هم پاکستان کښې پۀ ترهګرو پېښو کښې د ککړتيا ثبوت نۀ دے موندے شوے.

د پاکستان او افغانستان تر مېنځه تجارت:

د پاکستان او افغانستان تر مېنځه عمومي تجارتي سرګرمۍ پۀ دوه قسمه دي:

دوه اړخيز تجارت:

د پاکستان او افغانستان تر مېنځه د دوه اړخيزه تجارت حجم تر 2012 ز پورې 2.50بلين ډالر ؤ.پۀ دې تجارت کښې زياته برخه هغه وه چې د تورخم د پولې دواړو غاړو ته د مېشت اولس تر مېنځه هم ؤ او د حکومتونو تر مېنځه هم. د دواړه هېوادونو د چارواکو تر مخه د دغه تجارت حجم پنځو کالو کښې 10بلين ډالر ته د رسېدو امکان ؤ.(١)

کۀ څۀ هم د سړکونو خرابي، د سهولتونو نشتوالي او عدم تحفظ دغه دوه اړخيز تجارت ته ډېر زيان رسولو خو بيا هم د شرق غاړې ته د پېښور، نوښار، او مردان سره سره د ټانک، ډي ائي خان، بنو، خېبراېجنسي،باجوړ، مومند، کرم اېجنسي، شمالي وزيرستان او جنوبي وزيرستان او د غرب غاړې ته ننګرهار، خوست، پکتيا او کابل کښي د لکهاو اولسونو دنده روانه وه. د دغه کال د مۍ نه را پۀ دېخوا دغه دوه اړخيزه تجارت د تورخم پۀ پوله د بندېزونو لۀ کبله پۀ څلورو کښې درې برخې راغورځېدلے دے.

د دې لۀ کبله د پولې دواړو غاړو ته اباد اولسونه د يو غټې تجارتي او اقتصادي ستونزې سره مخ دي. داسې ښکاري چې کۀ يو خوا د پولې نه دواړه غاړه اولسونه د ترهګرۍ د لاسه مري نو بل خوا دغه اولسونه د اقتصادي قتل عام ښکار کړے شوي دي.

د پولې دواړو غاړو ته د اتيا فيصده نه زيات د اولسونو انحصار پۀ دغه کاروبار و. د دغه کاروبارونو يو څو مثالونه به بې ځايه نۀ وي.

(1) د دغه پېښې نه د تېر کال څۀ د پاسه 76000د برامدي سامان کنټېنرې چې پکښې دوائي، اوړۀ، سپېرپارټس، د عمارت سامان او سټېشنري شامله وه، د تورخم پۀ لار د پولې د شرق نه غرب غاړې ته اوړېدلې وو. تر مارچ دغه کنټېنرې تر 30000 پورې رسېدلې وې او درې مياشتې وروستو د دې تعداد تر 15000 پورې رارسېدلے و.(٢)

(2) 24 جولائي 2016 د “ډان اخبار” د يو رپورټ تر مخه د پولې شرق غاړې ته تورخم کښې امروزه د پينځلس زرو پورې خلقو پۀ هوټلونو کښې ډوډۍ خوړه. تقريبا‌‌ً څلوېښتو پورې هوټلونه وو چې د غوښې، ډوډۍ، لرګي او مزدورانو پۀ لړ کښې ګټه وټه کېده. د تورخم پۀ پوله د بندېزونو نه پس د خوراک کوونکو دغه تعداد دوه زرو ته راکوز شوے دے او پۀ څلوېښتو کښې درې ويشت هوټلونه بند شوي دي چې تقريباً پينځۀ سوه خلق لۀ دې کبله بې روزګاره شوي دي.(٣)

بل خوا د ډان د 29 جولائي د يو رپورټ تر مخه د تورخم پۀ پوله د بندېزونو لۀ کبله پۀ سوونو افغان مريضان د لويو ستونزو سره مخ شوي دي.(٤)

(3) پېښور کښې شخصي اسپتالونو (روغتونونو) کښې پۀ امروزه د دوه زره مريضانو علاج کېدو. دغه شمېر اوس دوو سوو ته راکوز شوے دے. دې سره د دوايانو پۀ خرڅ، د معالجونو پۀ روزګار او د ټرانسپورټ تجارت ته بې کچه زيان رسېدلے دے. (٥)

(4) پېښور کښې پۀ سوونو شخصي سکولونو کښې پۀ زرګونو افغان محصلينو زدکړې کولې، د تورخم پۀ پوله د بندېزونو لۀ کبله دغه محصلين پۀ اسانه تګ راتګ نۀ شي کولے چې لۀ کبله ئې پۀ سلګونو محصلين د دغه سکولونو نه خارج شوي دي، دې سره تعليم سره تعلق لرونکي څومره خلق بې روزګاره شوي دي.(٦)

(5) د خېبر پښتونخوا د چېمبر اٰف کامرس اېنډ انډسټري د رېکارډ تر مخه افغانستان ته د لوښو لرګو، د خوراکي څيزونو، د پلاسټک سامان، تېل او غوړي، سيمنټ، کولډ ډرنکس، فرنيچر، د بجلۍ او الېکټرانکس سامان، سټيل، کېميائي سامان، د موسين لوښي، دوايانې او د متفرق سامان اوسطاً هر کال د درې نيم زرو نه واخله تر څلورو زرو کنټېنرې پېښور نه تلې چې پۀ درځنونو تجارتي کمپنۍ او پۀ سوونو هوټلونو کاروبار ورسره روان ؤ.د مۍ 2016 را پۀ دېخوا دغه برامدي سرګرمۍ درېمه حصه هم نۀ دي پاتې شوې.

ټرانزټ تجارت:

د پاکستان او افغانستان تر مېنځه د ټرانزټ تجارت لوظنامه پۀ 1965 کښې لاسليک شوې وه. پۀ 2010 کښې پۀ دغه لوظنامه نظرثاني وشوه چې پکښې د رېلوے سهولت هم شامل کړے شو. د دغه ټرانزټ تجارت پۀ وسيله د کراچۍ بندرګاه نه افغانستان ته د نورو ملکونو برامدي څېزونه ځي. دغه شان د افغانستان نه برامدي سامان تر واهګه پولې پورې ځي.

د پاکستان او افغانستان جوائنټ چېمبر اٰف کامرس اېنډ انډسټري رېکارډ ښائي چې د کسټم د اندازې مطابق هر کال اوسطاً څلوېښت زره نه واخله تر پنځوس زرو پورې کنټېنرې د پاکستان او افغانستان تر مېنځه تګ راتګ کوي. دغه ټرکونه او کنټېنرې د پاکستان د کمپنيو وي. پۀ دې کښې د شپېتو فيصدو نه زيات د تورخم د پولې نه دواړو غاړو ته د اباد خلقو وي. د کراچۍ نه تر کندهاره او جلال اباده د يو ټرک کرايه دوه نيم لکه او څلور لکه وي. صرف دا کرايه يو کال کښې د 13بلين کلدارو تجارت کوي.(٧)

پۀ ځاے د دې چې پاکستان د ډيوټي فري رژيم لپاره هلې ځلې کړې وے، لکه څنګه چې د هند او افغانستان او ايران او افغانستان تر منځه دے، پاکستان يو شمېر بندېزونه جوړ کړي دي، لکه د پاکستان پۀ ټرکونو امپورټ ټرېډ قيمت کښې اضافه، غېر مسلسل امپورټ ډيوټي، د ټرانزټ سامان بې ضرورته چېکنګ، بې منطقه کېش سېکورټي او د افغانستان پۀ ټرکونو د بارډر پاس ټېکس، نېشنل لاجسټک سېل ټېکس او ټرائبل ټېکس هغه ستونزې دي چې د ټرانزټ د تجارت درې برخې فائده ئې ضائع کړې ده. د تورخم پۀ پوله د بندېزونو وروستو دغه ستونځې يو پۀ لس شوې دي.

د ماهرينو او د خېبر پښتونخوا چېمبر اٰف کامرس اېنډ انډسټري مطابق کۀ د ټرانزټ دغه ټول تجارت کښې دغه ستونزې جاري وي نو زر ده چې د ټرانزټ دغه ټول تجارت به د چاه بهار بندرګاه ته واوړي او پاکستان کښې مېشت د پولې سره خوا کښي اولسونه به د اقتصادي مرګ سره مخامخ شي. پولې سره خوا کښې دغه اولسونه د پېښور، نوښار، خېبر نه واخله تر مومند، باجوړ، بنو، ټانک، ډي اٰئي خان، کرم، شمالي وزيرستان او جنوبي وزيرستان پورې خوارۀ دي. د توخم پولې د بندېزونو اغېز به پۀ دغه ټولو سيمو پرېوځي. بلې غاړې ته ماهرين او ټول چېمبر اٰف کامرس اېنډ انډسټري پۀ دې خبره ټينګار کوي چې نۀ صرف دا چې پاکستان دې د تورخم بندېزونه لري کړي، بلکې پاکستان دې سمدستي افغانستان سره د ترجيحي تجارت لوظنامه لاسليک کړي.د سياسياتو او بشرياتو ماهرين دا هم وائي چې کۀ دوه ګاونډي هېوادونه تنازعات هم لري خو کۀ د پولې دواړو غاړو ته د يو قام اولسونه اٰباد وي نو د دوي تر مېنځه دغه پولې غېر ضروري کېږي.

تجارت، کلتور او سياست:

د تورخم پۀ پوله د بندېزونو لۀ کبله د پولې دواړو غاړو ته د تجارت بې کچه کمېدل به لامحاله څو مهمې نتيجې راوړي.

يوه مهمه نتيجه به دا وي چې د پاکستان او افغانستان تر مېنځه دوه اړخيزه تجارتي اړيکې به نورې خرابې شي. دغسې به پاکستان ته د منځنۍ اسيا د توانائي ذخيرو نه ګټه وچتولو کښې غټ خنډان پېدا شي. دې سره سره به “سنګهائي تعاون تنظيم” کښې د پاکستان رول د نيشت برابر شي. د پاکستان دغه رول کښې چې څومره کمے راځي، هغه هومره به د منځنۍ اسيا، روس، ايران، چين او هند سره پۀ لوے کچ د اقتصادي اړيکو امکان کمېږي. دې سره سره به پاکستان پۀ سويلي او منځنۍ اسيا کښې پۀ سياسي او سټراټيژيکي توګه يواځې والي غاړې ته ځي. پۀ منطقي توګه به د چين د سرمايه کارۍ او د ټاپي او کاسا پروژه کښې د پاکستان د ګټې امکانات کمېږي.

دوېمه مهمه نتيجه به ئې دا راوځي چې د پولې دواړو غاړو ته چې قانوني تجارت کښې څومره کمے راځي، هغه هومره به غېر قانوني تجارت يعنې سمګلنګ وده مومي. د مخکښې نه موجود د سمګلنګ بشپړ جال به نور توان مند شي. دغه سمګلنګ ګاونډي هېوادونو لکه ايران، منځنۍ اسيا او چين ته هم پۀ بشپړه توګه غځېدلے شي. دې سره سره دغه سمګلنګ به پۀ لوے کچ د نشئي څيزونو، ګاډو او انسانانو د تښتونې او د وسلو د کاروبار لوے شکل واخلي. کۀ داسې وشي نو دا به د سيمې هېوادونو لپاره لوې ستونزې پېدا کړي او ارو مرو به د پاکستان دولت تر سيمئيز فشار لاندې راشي.

درېمه نتيجه به ئې دا وي چې د تورخم پۀ پوله د بندېزونو لۀ کبله به د پولې دواړو غاړو ته د تجارت نيشتوالے دغه اولسونه او د دغه اولسونو سره د تجارت پۀ بڼه شريک نور اولسونه پۀ دې مجبور شي چې يو خوا دواړه غاړو ته تجارتي سرمايه کارۍ نه لاس واخلي او بلې غاړې ته د خپلو هنرونو او خدماتو عوض پۀ نور مارکيټونو کښې لټول پېل کړي. زيات امکان دا دے چې د پولې نه د شرق غاړې ته اولسونه به د لاهور، فېصل اباد، پنډۍ، کراچۍ، دوبۍ او نورو خليجي هېوادونو ته مخه کړي او د پولې د غرب غاړې ته اولسونه به ايران، هند او اروپا ته مخه کوي. د دې پايله به دا وي چې د اولسونو تر مېنځه کلتوري اړيکې، کوم چې پاکستان او افغانستان ډېر پۀ مثبته توګه پۀ کار راوستې شي، به نورې وشلېږي. دې سره سره به د مهاجرت يو بله څپه به د پولې د دواړو غاړو ته د اولسونه د يو نامعلوم راتلونکي سره مخ کړي. بل خوا به هم د دغه مهاجرت پۀ نتيجه کښې پۀ ګاونډي هېوادونو او د دنيا پۀ نورو هېوادونو کښې د ابادۍ د بدلون لويه ستونځه مخې ته شي.

دا ډېر امکان دے چې د پولې دواړو غاړو ته د اولسونو تر مېنځه چې څومره څومره کلتوري اړيکې شلېږي، هغومره به د قامي شعور زيان مند کېدو سره سره د جهاني انتهاګر او ترهګر بشپړ جال د پاره لارې هوارېږي. د جنګ معيشت به پۀ مخکښې ځي او سيمئيز او عالمي هېوادونه به يو اٰتش فشا سره مخ کېږې. کۀ د دغه اٰتش فشا لاوا بهېدل شروع شو نو مخکښې نه موجود اور به نور پۀ غرغنډو شي.

تجويزونه:

د پاکستان او افغانستان تر مېنځه د ترجيحي تجارت لوظنامه د وخت ضرورت دے. دا لوظنامه چې څومره زر وشي، دومره به دواړو هېوادونو ته ګټه رسي.

د تورخم د پولې دواړه غاړو اولسونه او د دوي تجارتي اړيکو سره تقريباً لس ميليونه خلق تړلي دي.د لس ميليونه خلقو سماجي، اقتصادي او کلتوري ژوند کښې اړے ګړے د يو نوي طوفان پېش خېمه جوړېدې شي.د پاکستان او افغانستان دولتونه بايد د سټرېټيژيکي مفاداتو د حصول لپاره دغه اولسونو ته سهولتونه ورکړي چې د جنګ معيشت د امن معيشت ته بدل شي.دغسې به د پولې دواړو غاړو ته د غېر قانوني تجارت مخنيوے هم وشي.

د تورخم پۀ پوله او دغسې د افغانستان او پاکستان تر مېنځ پۀ نورو کنډاوونو بندېزونه د ترهګرۍ لار نۀ شي نيوے. بايد پاکستان او افغانستان د ترهګرۍ مخنيوي لپاره پۀ ګډه تګلاره جوړه کړي. د پولې بندېزونه به د جنګ او ترهګرۍ اقتصاد ته وده ورکوي. بايد چې د پولې د دواړو غاړو د اولسونو تګ راتګ باندې قدغنونه وچت کړے شي او د دې پۀ ځاے د ترهګرۍ مخنيوي د پاره مربوط استخباراتي نظام پۀ کار راوستے شي.

د سيمې کلهم رياستونه او پۀ خصوصي توګه پاکستان چې بايد د پراکسي جنګونو نه لاس واخلي او د غېر رياستي وسله والو ډلو مرسته پرېږدي.

References:

(1) Pak- Afghan joint Champers of Commerce & Industry.

(2)Muhammad, Peer- 2016.Pak Afghan Trade: Overview and trends. Conflict and Peace Studies. Vol.8.No.1

(3)Dawn, July 24,2016. Travel Restrictions at Torkham hit restaurant business along border.

(4) Yousafzai, Ashfaq. Afghan patients hit hard by visa restrictions. Dawn July 29,2016.

(5) Personal Interview with Head of Rehman Medical Institute, Hayatabad, Peshawar on July

25,2016.

(6) Personal Interview with president of Private Schools Management Association on July 26. 2016

(7) Muhammad, Peer. 2016 Pak Afghan Trade: Overview and trends

. Conflict and Peace Studies. Vol. 8. No.1