Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
سږکال د فرورۍ میاشت کښې چې افغانستان د پاره د امريکې خصوصي استازي زلمي خليلزاد او د افغان طالبانو د دوحه دفتر تر مېنځه موافقنامه اعلان شوه نو د بېلابېلو غاړو نه بېلابېل نظرونه وړاندې کړے شو. د څۀ خلکو د غاړې نه د خوشفهمۍ او خوښۍ غېر مشروط څرګندونه وشوه. ځکه چې دا معلومه خبره ده چې د افغانستان اولس د جنګ نه ستړے شوے دے. د افغانستان اولس سولې ته لویه اړتیا هم لري او ډېر شديد خواهش هم. د ډيورنډ کرښې نه دواړو غاړو ته د پښتنو اکثریت هم افغاستان کښې د سولې ډېر خواهشمند دے. ځکه چې دا هم معلومه خبره ده چې پۀ افغانستان کښې سوله به پۀ سيمئيزه توګه سولې ته لاره هواروي.
د امريکې او طالبانو تر مېنځه موافقنامه لاس ليک کېدو نه وروستو څۀ بنیادي اندېښنې هم څرګندې شوې. چونکې د سولې خواهش د پوره کېدو تر ټولو لوے شرط د افغانانو د خپلمنځي خبرو اترو کامیابي ده نو ځکه د خپلمنځي خبرو اترو پۀ شرایطو اتفاق ضروري امر دے. هر څو کۀ جګړه پۀ افغانستان کښې لۀ ډېرې مودې د بهر نه راتپل شوې ده خو د جګړې د ختمولو مسئولیت پۀ خپله د افغانانو دے. د جګړې یواځېنے دوامداره حل د افغانانو د خپلمنځي خبرو اترو کامیابۍ کښې ليدل کېږي. خو دا خبره هم مهمه ده چې نړيوال قوتونه او د افغانستان ګاونډي هېوادونه د افغانانو خپلمنځي خبرو اترو کښې د یو فريق شا ډبولو نه قلار شي. د افغانستان ګاونډي هېوادونه باید د افغانانو د خپلمنځي خبرو اترو اختیار هم د افغانانو ومني. دې خبرو اترو کښې ايله دومره سهولت کاري وکړي چې انتها ګر قوتونه د خبرو اترو مېز باندې کښېناستو ته مجبوره کړي.
د افغانانو د خپلمنځي خبرو اترو دوران کښې د افغان اولس او افغان سول سماج لۀ خوا بعضې ډېرې مهمې اندېښنې څرګندولې کېږي. یوه اندېښنه داده چې د سولې په ترڅ کښې به چرته د افغانستان موجوده نظام خو نۀ ړنګېږي. چرته د افغانستان اساسي قانون، اولسي جرګه، د مشرانو جرګه او نورې ادارې خو به د مېنځه نۀ ځي؟ او کۀ دغه ادارې د مېنځه ځي نو ددې پۀ ځاے کوم قسمه ادارې مېنځ ته راځي؟ هم دې سره تړلې اندېښنه دا څرګندولې کېږي چې کۀ طالبان دولتي او نظامي ادارو کښې د خپلې نمائندګۍ نه سېوا برخمن شي نو افغانستان کښې به د بشري حقونو څۀ حال وي؟
هر څو کۀ افغانستان د تېر شوي څلورو لسيزو نه جنګ زپلے دے خو نني افغانستان کښې پۀ شلګونو شخصي ټېلېوېژن چېنلونو، پۀ شلګونو دولتي او شخصي پوهنتونونو او پۀ سوونو مدني ادارو کښې پۀ زرګونو ځوانان او ښځې خپلې دندې تر سره کوي، نوي هنرونو او ټېکنالوجۍ سره اشنا کېږي او یو قوي سول سماج جوړوي. کۀ خداے مۀ کړه د خبرو اترو پۀ جریان کښې ددغه قوي سماج د غوښتنو پۀ ضد پرېکړې وشي نو افغانستان کښې به پۀ ډېر لوے کچ ټولنيزې ستونزې او تنازعات مېنځ ته راشي.
افغانستان کښې د خپلمنځي خبرو اترو عمل کښې تر اوسه ګڼ شمېر خنډان راغلي دي او توقع کېدے شي چې راتلونکي کښې به هم راځي. وړومبے خنډ د نيولي شوي جنګیالو او دولتي عسکرو د خوشي کولو پۀ لړ کښې راغلے ؤ. د افغانستان د دولت دريځ دا ؤ چې نيولے شوي درې زره جنګیالو کښې څۀ داسې کماندانان دي چې کۀ هغوي خوشي کړے شول نو د جنګ مېدان به نور تود شي. د طالبانو دريځ دا ؤ چې تر څو دغه جنګیالي نۀ وي خوشي کړے شوي، خپل منځي خبرې اترې عبث دي. دغه خنډ د دقيق مذاکراتو او د امريکې سهولت کارۍ سره لرې شو. تر اوسه او لا اوس هم تر ټولو غټ خنډ دادے چې د خپلمنځي خبرو اترو د کامیابۍ د پاره ډز بندي او اوربندي ضروري ده. د ډز بندۍ تر ټولو غټه ګټه به دا وي چې هاغه خلک او قوتونه به بربنډ شي چې څوک افغانستان کښې خپلمنځۍ خبرې اترې ناکامه کول غواړي. طالبان لا تر اوسه ډز بندۍ ته غاړه نۀ ږدي نو ځکه افغانستان کښې د ترهه ګرۍ د لاسه امروزه پۀ شلګونو وګړي خپل قيمتي ژوند بائيلي. دې سره کۀ یو غاړې ته دجنګ مېدان تود دے نو بلې غاړې ته عام اولس کښې دا تاثر ورځ تر ورځه ځاے نيسي چې طالبان د خبرو اترو پۀ ځاے د جنګ پۀ ذريعه ګټه کول غواړي. عام اولس داسې فکر کوي چې طالبان د سولې پۀ ځاے د جنګ پلویان دي او د قبضه ګرۍ پۀ ضد د جنګ پۀ پلمه خپل اختیار او قدرت ته لاره هواروي ځکه چې جګړه څومره اوږدېږي نو بهرني او امريکايي ځواکونه به هغومره ايسارېږي.
افغانسان کښې خپلمنځي خبرو اترو د پاره یو بل غټ چېلنج دادے چې د افغانستان راروان بندوبست کښې به د افغانستان ملي اردو او پوځ او د طالب جنګیالو رول څۀ وي او کمان به ئې د چا وي؟ د طالبانو دريځ داسې معلومېږي چې پۀ دې ټينګار وکړي چې د افغانستان د پوځ د درې لکهه عسکرو تعداد کښې کموت راوستے شي او دغسې د طالب جنګیالو او ملي اردو پۀ تناسب کښې توازن پېدا شي. د طالبانو ددې دريځ معنې به داوي چې د افغانستان راروان انتظام کښې تر ډېره حده د افغانستان د پوځ کمان د دوي لاس ته راشي.
د افغانستان د خپلمنځي خبرو اترو د پاره یو غټ بهرنے چېلنج دا رامنځته شوے دے چې د پاکستان حکومت داسې څرګندونې کوي چې امريکه دې افغانستان نه خپل پوځونه هله وباسي چې ددوي بنیادي غوښتني د افغانستان پۀ قیادت ومني. هغې کښې د پاکستان وړومبۍ او زړه غوښتنه داده چې د افغانستان قیادت دې د ډيورنډ کرښه پۀ رسمي توګه ومني. د دې غوښتنې پوره کولو کښې تر ټولو لوے خنډ دادے چې د افغانستان عام اولس پۀ دې متفق دے چې د ډيورنډ کرښه کله هم پۀ رسمي توګه ونۀ منلے شي. چې څوک هم دغه غوښتنې ته غاړه ږدي نو هغه به د افغان اولس اعتماد پۀ مکمله توګه بائیلي. د پاکستان د حکومت دوېمه غوښتنه داسې څرګندولې کېږي چې افغانستان کښې د هند اثر او نفوذ کم شي ځکه چې د پاکستان د حکومت دا خیال دے چې هند افغانستان کښې خپل اثر او نفوذ د پاکستان د مفاداتو پۀ ضد کاروي. داسې ښکاري چې دې غوښتنه باندې پۀ دې شرط خبرې اترې کېد ے شي چې پاکستان، افغانستان سره دوه اړخيزه تجارتي اړيکو ته وده ورکړي او د افغانستان سوله کښې مثبت رول ولوبوي. دې د پاره دا لازم ده چې افغانستان سره خپلې ټولې پولې د ډيورنډ د کرښې د دواړو غاړو پښتون اولس د پاره پرانستې وساتي.
سره ددې ټولو چېلنجونو افغانستان کښې سوله د ټول افغان اولس حق هم دے او دې ته بې شانه اړتیا هم لري. دغسې افغانسان کښې سوله د سيمې د ټولو اولسونو او قامونو پۀ ګټه تمامېږي.