Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
يو اصطلاح چې هغه د افغانستان موجوده حالات پۀ ښه ډول بيانولے شي، هغه “غېر يقيني حالات” يا “مسلسل تحولات” ده. د سلګونو او زرګونو خلکو د کابل څخه د وتلو زیار نه داسې برېښي چې د خاموشۍ د يو نري څادر لاندې پراتۀ متصادم قوتونه اوس هم غورځنګونه کوي.
موجوده حالاتو کښې ډاکټر اشرف غني د رسنيو له خوا د يو شېطان پۀ شکل کښې پیش کولے کېږي. دا دې د پاره چې د راولاړ شوي ټولنيز تصادم نه د اولس مخه واړوي او د افغانانو هره لحظه زیاتېدونکي اضطراب ته دېوال اودروي. د اولس یوه برخه اوس هم ډاکټر اشرف غني پۀ رسمیت د افغانستان ائيني اولسمشر ګڼي.
برېښې چې ډاکټر اشرف غني یو خوا افغانستان د پاکستان، امريکه، طالبان د اتحاديې له غاړې تپل شوې پراکسي کورنۍ جګړې څخه وژغورلو او بلخواه ئې تالېبان پۀ نړيوالو کښې د امارات پۀ رسمیت د پېژندلو حق نه محرومه کړل.
د طالبانو له خوا د افغانستان نيولو سره به انتها خوښي، فرقه واريت او ترهه ګري پۀ منطقه کښې د څۀ مودې لپاره پۀ ژوبن کښې وي. منطقه کښې به لږې مودې د پاره د مذهب پۀ نوم سیاسي ګټې تر لاسه کوونکي ګوندونه او ډلې غلبه کښې وي خو ښکاري چې د موجوده حالاتو د لوګو کښېناستو سره سم به د طالبانو امارات ته مستقيم، اوږد مهال او سیاسي مزاحمت رامخې ته شي.
طالبان يو ځل بيا دا پلان لري چې د افغانيت ختمولو او ماتولو لپاره هڅې وکړي. د افغانستان ملي بېرغ بدل کړي، د افغانستان اساسي قانون له مېنځه يوسي او ملي سرود کښې بدلون راولي. کۀ داسې اوشي نو دا به د منطقې هېوادونو د پاره د خوښۍ خبره وي خو کېدې شي چې دې سره د افغانانو اجتماعي جذبات د وخت نه مخکښې راوپارېږي. هسې هم د افغانستان نوې مدني ټولنې او بهر مېشتۀ افغانانو د پاره افغانستان یو لوې بندي خانه کښې بدل شوے دے.
پۀ ظاهري توګه کابل، کندهار او د افغانستان نور ستراتيژيکي طور مهم ځايونه د طالبانو ولقه کښې دي. دا معلومه خبره ده چې د افغانانو د اجتماعي قوت ارادي محکوم کولو د پاره سيمه ايز لوبغاړو (ايران، پاکستان او روس) او نړيوال طاقتونو ( برطانيه او امريکا) د طالبانو موثر کمک کړے دے.
نړيوالو طاقتونو د طابانو پۀ پټ ځايونو سترګې پټې کړې وې کوم چې ورته علاقائي لوبغاړو ورکړي وو. سېمه ایز او نړيوالو لوبغاړو هغه وخت هم سترګې اړولې وې کله چې طالبانو د دنيا جهان ترهه ګرو تنظيمونو سره اتحادیې جوړولې.
امريکې د افغانستان د راتلونکي وضعيت د پاره طابانو سره دوحه کښې د خبرو اترو دوران کښې د افغانستان منتخب دولت د دغه خبرو اترو او لوظنامو نه لرې وساتلو.
ټولو نړيوالو طاقتونو او سيمه ايز لوبغاړو د خپلو خپلو ګټو لپاره د طالبانو مرسته کړې ده. د سيمئيزو لوبغاړو او نړيوال طاقتونو دغه سیاسي او ستراتيژيکي ګټې پۀ ډېرو ځایونو کښې له یو بل سره متصادم دي.
سيمه ايز هېوادونو د طالبانو د پاره د افغانستان داخلي قبائلي محرکات هم پۀ کار راوستي دي. قوي ګمان دے چې جنګ سالاران او د منشيانو قاچاقبران هم طالبانو ته د ګټې رسولو دپاره کارولے شوي دي.
برېښي چې طالبانو د جېش محمد، امارت اسلامي ازبکستان، ترکستان اسلامي غورځنګ، تحريک طالبان پاکستان او القاعده سره پۀ اتحاد کښې خپل نړيوال ترهګر سنډيکېټ جوړ کړے دے. دا د نړيوالو او سيمه ايز طاقتونو د فشار پۀ وخت کښې يو متبادل پلان ښکاري.
د افغانستان مدني ټولنه کوم کښې چې روښانفکره اکاډميسان، پوهان، د ښځو بنسټونه، ليکوالان، د ميډيا کارمندان او ځوانان فعالان شامل دي، دا وخت پۀ صدمه کښې دي.
افغانان شايد دا وخت محسوسوي چې دهوکه کړې شوې دي، هغوي فکر کوي چې لېوانو ته غورځولے شوي دي. هغوي دا فکر کوي چې تړل شوي او غلامان کړے شوي دي.
افغانستان کښې به درې ډوله تضادات د وخت تېرېدو سره ورو ورو رامېنځته کيږي. افغانستان کښې به دا تضادات هغه وخت څرګند شي چې کله د حالاتو تودوښه سړه شي. د تضاداتو وړومبنۍ ټولګه به د نړيوالو او سيمه ايزو لوبغاړو ترمېنځ رامخې ته شي ځکه چې دوي پۀ افغانستان او منطقه کښې متصادم مفادات لري.
امريکا او برطانيه يو خوا او چين و يورېشيايي ملکونه بلخوا د يو اوږد مهاله شخړې خوا ته اشاره کوي. د امرېکې او چين د تنازعاتو د جنګ ډګر به هم له بده مرغه افغانستان او ګېر چاپېره منطقه وي.
د تضاداتو او متصادم مفاداتو دوېمه ټولګه کومه چې ښکاري ډېر ژر مخې ته راشي، د نړيوال ترهګر سنډيکېټ د مختلفو تنظيمونو او بنسټونو ترمېنځ به وي.
د نړيوال ترهګر سنډيکېټ مختلف تنظيمونه به حتمأ غواړي چې خپل فعاليتونه واپس خپل اصلي ځايونو ته يوسي. لکه امارت اسلامي ازبکستان پۀ مېنځنۍ اسيا کښې، د ترکستان اسلامي غورځنګ پۀ چين کښې، تحريک طالبان پۀ پاکستان کښې، جېش العدل پۀ ايران کښې، او جېش محمد به پۀ هند کښې خپل ترهه ګر فعالیتونو ته دوام ورکوي. دا به ارو مرو د دې ډلو تر مېنځه خپلمنځي اختلافات رامېنځته کړي چې نتيجه به ئې اوږدې ډله ایزې جګړې وي.
امکان لري د تضاداتو درېمه ټولګه به د نوې متحرکه افغان مدني ټولنې او د قدامت پسند قبايلي ډلو ترمېنځ رامخې ته شي. پۀ قدامت پسند قبايلي ډلو کښی قاچاقبران، جنګ سالاران او د وسلې کاروباريان هم شامل دي.
طالبان به ونۀ توانېږي چې دا داخلي او خارجي تضادات حل کړے شي. طالبان دا توان هم نۀ لري چې د عصري افغانستان د رياست انتطام سنبال کړے شي او حکومت پرې وکړے شي.
داسې برېښی چې طالبان، سيمه ايز لوبغاړي، نړيوال ځواکونه، نړيوال ترهګر سنډيکېټ او افغان مدني ټولنه به راروان وخت کښې پۀ يو اوږد مهاله شخړه کښې ونښلي.
پۀ دغه پړاؤ کښې به افغان مدني ټولنه چې پۀ اکاډميسانو، ټولنيز بنسټونو، ميډيايي ادارو او د ځوانانو او ښځو بنسټونو باندې مشتمله ده يوه زرينه موقع ولري چې اتحاديې جوړې کړي.
دوي بيا کولے شي چې پۀ بنيادي حقوقو، د ښځو پۀ حقونو، عدم تشدد، ډيموکراسي او د افغانستان پۀ خپلواکۍ خپل موقف بيا تکرار کړي او خپله بیانیه پۀ واضحه توکه تشکيل کړي.
د افغانستان د مدني ټولنې اتحادونه بايد د سیاسي عمل پۀ ذريعه خپله بیانیه پۀ مخکښې بوځي. پۀ ښاري او کليوالي سيمو کښې د عدم تشدد پۀ بنياد سياسي بنسټونه جوړول خپل شعار جوړ کړي. د انساني تحفظ، بنيادي حقوق، ډيموکراسي او د افغانستان د ملي خپلواکۍ مفکوره خورول باید خپله تګلاره وګرځوي.
د امن، انساني تحفظ، بنيادي حقوقو، صنفي مساواتو، ټولنيز عدالت، ډيموکراسي او ملي خپلواکۍ مفکوره به د کارنر ميټنګز، زده کړیزو غونډو، امن واک، ټولنيزو رسنيو او پر امن ريلو پۀ ذريعه خپرول غواړي. دا به کليوالو او ښاري دواړو علاقو کښې کول غواړي.
دا وخت دے چې د منطقې روښان فکره قامپرست ګوندونه او نړيواله مدني ټولنه د افغانستان جديد مدني ټولنې سره د بنيادي بشري حقوقو، انساني تحفظ، جمهوريت او خپلواکۍ لپاره ټېنګ ودرېږي. دا تاريخي زرينه موقع بايد ضائع نۀ کړل شي.