د خان عبدالولي خان قوم ته خطاب

متعلقه مضامين

“هېر به مې نۀ شي” – خان عبدالولي خان

د قامي مرض تشخيص او علاج – خان عبدالولي خان

زلمو مست شئ – خان عبدالولي خان

د کال ١٩٧٠ز د انتخاباتو پۀ لړ کښې رېډيو پاکستان او پاکستان ټيلي ويژن باندې وېنا

السلام علېکم!

دې ملک کښې پۀ وړومبي ځل صحت مند رواياتو ته د رواج ورکولو کوششونو سره د جمهوريت دوست خلقو ډاډګيرنه لګيا ده کېږي او د دولت (رياست) او حکومت ترمېنځه د فرق کولو يو صورت جوړېږي، دې سره ټولو ګوندونو ته د حکومتي ادارو نه د کار اخستو حق پۀ لاس راځي، عجيبه خبره دا ده چې د دې قدم اخستو فېصله د صدر يحيٰي پۀ مشرۍ کښې د مارشل لاء حکومت وکړه چې مختلفو ګوندونو ته ئې پۀ رېډيو او ټيلي ويژن د خطاب کولو موقع ورکولو سره دې وطن کښې د يو صحت منده او روښانفکره اولسي رايه پېدا کولو خواهش لري. د دې نه مخکښې دۀ د مارشل لاء ضابطې د نافذ کولو پۀ ذريعه مونږ سياستدانانو ته د اخلاقياتو د سبق راکولو کوشش کړے دے او دغه شان ئې هغه سياستدانانو ته پۀ مخ يوه څپېړه ورکړې ده چې درويشت (۲۳) کاله ئې پۀ دې ملک حکومت کړے دے.

د دې نه مخکښې چې زۀ د نېشنل عوامي پارټۍ د مقصدونو تفصيل پېش کړم، غواړم چې اول د دې تنظيم د جوړولو د پس منظر او تاريخ پۀ حقله څۀ ووايم. پۀ کال ۱۹۴۸ء کښې چې د يو ګوند د جوړولو ضرورت محسوس شو نو کراچۍ کښې جمهوري طاقتونه سره کښېناستل او د ابتدائي کار نه پس ئې د پاکستان د پيپلز پارټۍ (People Party of Pakistan) بنياد کېښودو، ددې نه پس پۀ صوبه سرحد (پښتونخوا) کښې پۀ لويه پېمانه ګرفتارۍ وشوې، دې لړ کښې پۀ کال ۱۹۵۶ء کښې د مغربي پاکستان ګڼو سياسي ګوندونو پۀ شريکه د پاکستان نېشنل پارټۍ (National Party Of Pakistan) جوړولو فېصله وکړه، دې تنظيم کښې چې کوم سياسي ګوندونه شامل وو، هغه دا دي:

د سرحد (پښتونخوا) نه د خان عبدالغفار خان پۀ مشرۍ کښې “خدائي خدمتګار”، د بلوچستان نه د عبدالصمد خان اڅکزي “ورور پښتون” او د شهزاده عبدالکريم پۀ قيادت کښې استمان ګل، د سندهـ نه د ارواښاد حېدر بخش جتوي پۀ سر مشرۍ کښې سندهـ هاري کمېټي او د جي اېم سيد او شېخ عبدالمجيد سندهي پۀ قيادت کښې سندهـ عوامي محاذ، دغسې د پنجاب نه د خدائے بخښلي ميا افتخار الدين مشرۍ کښې ازاد پاکستان پارټي.

يو کال پس پۀ کال ۱۹۵۷ء کښې چې د مشرقي پاکستان د مولانا عبدالحميد بهاشاني پۀ مشرۍ کښې عوامي ليګ او يو بلې ډلې ګوناونتري دل چې دې کښې ګډون وکړو نو دې ګوند دپاکستان نېشنل عوامي پارټۍ پۀ نامه ملي حېثيت بياموندو، د دې ګوند وړومبے صدر مولانا عبدالحميد خان بهاشاني ؤ او د دې خصوصيات دا وو:

ا: د دې غړيتوب د ذات، عقيدې، علاقې يا مذهب د لحاظ ساتلو نه بغېر د پاکستان د ټولو استوګنو دپاره پرانستے ؤ.

ب: دا ګوند د ازادې او نا پئيلې (غېر وابسته) خارجه پالېسۍ علمبردار ؤ او د سېنټو او سيټو د لوظنامو نه ئې زر تر زره د وتلو مطالبه وکړه.

ج: دې جماعت (ګوند) ته دا پوخ يقين ؤ چې د مغربي پاکستان پۀ وړو صوبو د دوي د مرضۍ نه بغېر يو يونټ تپلے شوے دے نو ځکه ئې د زړو صوبو بيا پۀ ځاے کولو غوښتنه وکړه.

د: دې ګوند دا محسوس کړه چې د حکومت اقتصادي پالېسي (کړن لاره) د اجاره داره سرمايه دارۍ د ډاډګيرنې پۀ اساس جوړېږي چې پۀ نتيجه کښې به ئې د ملک دولت څو لاسونو کښې جمع شي او دغه شان به مالدار نور مالدار او غريبانان نور غريبانان شي، نو ځکه دې ګوند دا مطالبه وکړه چې د دې رجحان د مخ نيوي دپاره دې زر تر زره تدبيرونه جوړ کړے شي او د قومي دولت دې پۀ انصاف سره د تقسيم انتظام وشي.

نېشنل عوامي پارټۍ د زمکې د ملکيت د انتهائي حد مقررولو مطالبه وکړه او د انسان دلاسه د انسان د حق وهلو خلاف ئې خپله اراده څرګنده کړه نو دغه شان د مسلم ليګ پۀ مقابله کښې دا يو حقيقي مخالفه ډله پۀ وجود کښې راغله چې د چا نقطه نظر قومي او کردار عوامي ؤ، دا يو داسې ګوند ؤ چا چې د عالمي طاقتونو پۀ مرضۍ د چلېدو پۀ ځاے د پاکستان قومي مفادات تر نظره وساتل.

جغرافيائي حقيقتونه او د دې ملک د سياسي تاريخ جاج اخستو دپاره پۀ بعضې حقيقتونو غور کول ضروري دي.

اولنے حقيقت د دې ملک جغرافيائي پوزيشن دے، د براعظمګي تصوير څۀ داسې دے چې پاکستان پۀ دوه حصو کښې وېشلے شوے دے، د پاکستان دواړو برخو هندوستان مينځ کښې ګېر کړے دے، دې باندې د غرب او شرق دواړو نه حمله کېدے شي. د پاکستان خپله مشرقي حصه پۀ جنوب مشرقي اېشياء کښې پرته ده او مغربي برخه ئې پۀ منځني ختيز کښې واقع ده، دغسې دا ملک د فوجي محلِ وقوع پۀ لحاظ د دوه نړېوالو طاقتونو روس او چين ګاونډي دے.

براعظمګي لا د وېش د اثراتو نه ساه نۀ وه اخستې چې پۀ چين کميونسټو قبضه وکړه، د دې کبله د عالمي طاقتونو پۀ عالمي پالېسۍ کښې بدلون ضروري وو، پاکستان د خپل جغرافيائي او فوجي اهميت پۀ رڼا کښې ناګهانه د عالمي شطرنج پۀ بساط راښکاره شو ګني پۀ بېن المللي کچ دې لوے ملک لا چا سره عام تعلقات هم نۀ وو جوړ کړي، د دې ملک د بېن المللي حېثيت يواځينے لارښود قائد اعظم پۀ کال ۱۹۴۸ء کښې حق رسېدلے ؤ.

په کورني کچ د ملک ابتدا بېخي د صفر نه شوې وه، د پولې بلې غاړې نه د لکونو پناه ګزينو راتګ دا ملک مفلوج کړو او د دې اقتصاد ته ئې ډېر زيات نقصان ورسولو، بل اړخ ته د دې ملک قريباً ټول سياسي قيادت د پولې د پورې نه راغلے ؤ او دې ملک کښې کوم چې دوي ځان دپاره خوښ کړے ؤ د دوي جرړې محفوظې نۀ وې نو ځکه د ټولو نه مخکښې دوي ته ځان پۀ ځاے کول وو، دغسې د انتظامي او د صنعت او تجارت د شعبو مشران هم يو نوي ملک ته راغلي وو، ولې دوي ته پۀ يو نوي معاشرتي او کلتوري ماحول کښې کار کول وو او دوي د مختلفو علاقو د معاشرو او مختلفو علاقو د ژبو او کلتوري اړخونو سره بلد نۀ وو.

زمونږ د ملک سياستدانانو خپل ځانونه پۀ هغه اعتماد پوره و نۀ خېژولے شول د کوم اعتماد اظهار چې خلقو پۀ دوي کړے ؤ، دا اعتماد څنګه ؤ؟ د ملک خلقو خپلو مشرانو ته خالي چېک (Blank Cheque) ورکړے ؤ، خلقو د اقتصادي مشکلاتو مقابله وکړه، تر دې چې د خپلو بنيادي حقونو او شهري ازاديو قرباني ئې هم ورکړه او پۀ خپلو جمهوري او ٰائيني حقونو ئې حملې هم برداشت کړې، ولې د دې باوجود سياستدانو هغه رويه خپله کړه چې غېر ملکي تاريخ ليکونکو ورته د پوليټيکل ميوزکل چيئر نامه ورکړه. د محلاتي سازشونو شروع وشوه او د دې نه د نوکر شاهۍ مخکښې پۀ ورو ورو سر کېښودل هم شروع شو، دې ملک چې ځان ته ئې يو نظرياتي مملکت وئيلو پۀ کال ۱۹۵۸ء کښې هم د ٰائين نه محرومه ؤ، دې لړ کښې خلقو د هغې دستور ساز اسمبلۍ د ماتولو حادثه هم وليده، د کومې صدارت چې جناح صېب کړے ؤ، دغسې پۀ سياسي فشار کښې مسلسل اضافه شروع شوه، دا لوظ وشو چې کال ۱۹۵۹ء کښې به د دستور مطابق ملک کښې عمومي انتخابات کولے شي، دې لوظ سياسي قيادت ته د اميد يو پړق وښودلو خو د ۱۹۵۸ء مارشل لاء د جمهوريت وده او واک خلقو ته د سپارلو پۀ لاره کښې خنډ جوړ کړو.

د دې مارشل لاء هرکلے پۀ دې هيله وشو چې د دې پۀ نتيجه کښې به د انتخاباتو لوظ پوره کړے شي او خلق به د هغه بدعنوانو او خودغرضه سياستدانانو نه خلاص شي چې تراوسه لګيا دي پۀ دوي حکومت کوي.

خو پۀ مارشل لاء کښې چې کوم وړومبنے سړے ګرفتار کړے شو نو هغه خان عبدالغفار خان ؤ، د دۀ نه پس خان عبدالصمد خان اڅکزے، شهزاده عبدالکريم او مولانا بهاشاني ګرفتار شول، حالانکې د دې خلقو کله هم حکومت سره تعلق نۀ دے پاتې شوے، بلکې دوي همېشه پۀ حکومت نيوکې کړې دي، نو ځکه مارشل لاء د تېرو سياسي واکمنو خلاف نۀ بلکې د دې د مخالفينو خلاف ثابته شوه او د دې ګزار پۀ هغه سياسي عناصرو وشو څوک چې د جمهوريت پۀ ځاے کولو پۀ لړ کښې اثرناک قوت جوړېدے شول. سوشلسټ کېمپ کښې د اختلافاتو پۀ وجه د لوئې طاقتونو پۀ عالمي کړن لاره کښې يو بنيادي بدلون راښکاره شو نو ځکه دا څۀ د حېرانتيا خبره نۀ وه چې فيلډ مارشل ايوب حکومت هندوستان سره د شريکې دفاع تجويز پېش کړو او پنډت نهرو دا د خپلې دې مشهورې فقرې سره رد کړو چې، “شريکه دفاع خو د چا خلاف”؟ پېښور سره نزدې بډهـ بېره کښې فوځي اډه د دې مثال دے چې حکومت د خپلې خاورې يوه برخه يو غېر ملکي طاقت ته ورکړه، کومه چې د پاکستان د عدالتونو د اختيار نه بهر وه او چرته چې د پاکستان کرنسي هم نۀ چلېده. يو ځل زمونږ خارجه وزير ته هم دې اډې ته د ننوتو اجازت نۀ ؤ ورکړے شوے، د ويليم پاورز U-2 جاسوسي الوتکې قيصه هم د دې لړ يوه کړۍ ده، د کومې پۀ نتيجه کښې چې دوست ملک پۀ دې مجبور شو چې د پېښور نه يوه سره دائره تاؤ کړي. څۀ ددې نه دا نتيجه راويستل غلطه ده چې د حکومت د غېض و غضب نزله د دې علاقې پۀ سياسي خلقو پرېوته چې دا د ځنې عالمي طاقتونو د جنګي کړن لارې نتيجه وه؟

سياسي صورت حال:

مشرقي پاکستان د پېرټي اصول ومنل او د خپل حاکميت د يوې برخې نه لاس پۀ سر شو، دغه شان مغربي پاکستان کښې هم د صوبائي قانون سازې اسمبلو او حکومتونو ختمولو او يو يونټ جوړول سره د واکمنۍ د يوې برخې نه لاس واخستے شو، د مرکز پۀ حق کښې د واکمنۍ نه د لاس اخستو د پنځلس کلنې تجربې د جاګيردارو او اجاره دارو سرمايه دارو يوه داسې طبقه پېدا کړه چا چې نۀ صرف د ملک پۀ مادي دولت قبضه وکړه بلکې دوي د انتخاباتو يو داسې نظام جوړ کړو، د کومې پۀ نتيجه کښې چې سياسي قوت هم د سرمايه دارې طبقې پۀ لاسونو مفلوجه پاتې شو، د دې نه داسې صورت پېدا شو چې زمونږ د مشرقي پاکستان وروڼو د اکثريت لرلو باوجود د خپلو حقوقو د تحفظ دپاره مطالبه شروع کړه، عجيبه خبره دا وه چې اقليت نۀ بلکې اکثريت د خپلو حقوقو د تحفظ غوښتنه کوله. دغه شان مغربي پاکستان کښې هم د دې پالېسۍ زور محسوس شو او د دې ځاے د اوسېدونکو اقتصادي او سياسي حقونه هم ووهلے شول، دې مملکت کښې زمونږ د يو والي جرړې پرې کړے شوې او د دې پۀ نتيجه کښې پۀ مختلفو علاقو کښې د شکونو، بې باورۍ بلکې د کرکې او نفرت اور ولګېدو او مونږ د يو قوم پۀ حېث سوچ کول هم پرېښودل.

نېشنل عوامي پارټۍ ته دا احساس ؤ چې د دې ٰامرانه نظام نه د ځان خلاصولو يواځينۍ ذريعه دا ده چې اولسي رائے (Public Opinion) دې متحرک کړے شي او د ټولو سياسي قوتونو يو متحده محاذ دې جوړ کړے شي. پۀ دې وجه جمهوري مجلسِ عمل جوړ او د ګول مېز کانفرنس انعقاد ممکن شو، دا زمونږ د سياسي ژوند يو بې حده صحت مند اړخ ؤ چې مختلفو سياسي ګوندونو پۀ يو اواز د ٰامرانه نظام د رانسکورولو دپاره د مبارزې کولو فېصله وکړه، د دې فېصلې زړۀ پورې نتيجه دا راوخته چې مخکښني صدر ايوب نۀ صرف د اقتدار پرېښودو وعده وکړه بلکې د بنيادي جمهوريت د هغه نظام نه ئې هم لاس واخستو د چا پۀ حقله چې به د دۀ خوشامدګرو او درباريانو وئيل چې پۀ انګلستان کښې هم د دې نظام د راوستولو منصوبې جوړېږي خو زمونږ پۀ خيال د ګول مېز کانفرنس د مذاکراتو د ټولو نه ښکاره اړخ دا دے چې د دې پۀ نتيجه کښې د ګېرولو او سوزولو او ځوانان بازارونو ته د کاڼو ويشتلو او اور اچولو دپاره د لېږلو پۀ ځاے د سياسي سرګرميو دپاره يو تعميري او مثبتې طريقې رواج وموندو.

د ايوب د حکومت خلاف ټول ملک کښې احتجاجي مظاهرو د ايوب خان پۀ ناکامه پالېسيو د تصديق مهر ولګولو او پۀ دغه حالاتو کښې د ملک سلامتيا پۀ ځاے کولو دپاره فوځ مداخلت وکړو، اوس د انتخاباتو نه مخکښې مونږ ته پۀ قلاره د موجوده سياسي حالاتو جاج اخستل پکار دي او مونږ ته هغه حالات څېړل پکار دي کوم کښې چې مسلم ليګ مارشل لاء دپاره ځاے خالي کړے دے. پۀ بېن المللي کچ دا خلق پۀ زوره زوره د ازادې خارجه پالېسۍ چغې وهي خو حالت دا دے چې مونږه اوس هم د يوې نه بلکې د دوه فوځي لوظنامو سيټو او سېنټو ممبر يو، يوه بله عجيبه پوښتنه دا ده چې څۀ مونږ نورو مسلمان هېوادونو سره د ورورولۍ تعلقات جوړ کړي دي؟ يا څنګه چې زمونږ يواځينے مقصد دے څۀ مونږه مسلمان ملکونه خپلو کښې نزدې کړې دي؟

اقتصادي اړخ:

ملک د دوه کهربه روپو قرض دار دے او د دې نه فائده يوې داسې خاص طبقې وچته کړې ده، د چا مقصد چې صرف دولت جمع کول دي او د دې نتيجه دا ده چې د ملک دواړو برخو او مختلف علاقو کښې برابرے يعنې مساوات نشته، دې علاقو کښې سړي سر امدن پۀ صوبه سرحد (پښتونخوا) کښې ۳۰۰ روپۍ، بلوچستان کښې ۴۰۰ سوه، پنجاب کښې د ۶۰۰ نه زيات او کراچۍ او سندهـ کښې ۸۰۰ روپۍ دے.

سياسي اړخ:

د تېرو حکومتونو دپالېسيو پۀ نتيجه کښې دلته جمهوريت قتل شوے دے او د بنيادي جمهوريت د نظام پۀ ذريعه سياست د ملک نه ويستلے شوے دے، د اجتماعي قومي فکر پۀ ځاے مونږه خانداني او قبائلي پرو جمبو ته ديکه کړے شوي يو، دې سره زمونږ د قوم د يووالي جرړې پرېکړې شوي او د ووټرانو د محدود تعداد پۀ نتيجه کښې د پېسو سياست د سياسي ګوندونو پۀ مقابله کښې زيات اثرناک کردار شروع کړو، ځکه نو دا دومره د حېرانتيا خبره نۀ ده چې نن ملک کښې داسې ګوند نشته چې پۀ ملي کچ د خلقو پۀ زخمونو پهې کېږدي خو د دې حالاتو د ټولو نه زياته خطرناکه نتيجه دا راوتې ده چې ملک کښې داسې ځوان او د جوش او ولولې نه ډک قيادت ته د راوتلو موقع ورنۀ کړے شوه چې د دور اندېشۍ او ويښو دماغو نه کار واخلي، وچت شي د صوبائي مفاداتو نه بالا مقامي حدونو نه تېر شي او پۀ ملي سطح کار وکړي. سږکال پۀ وړومبۍ جنورۍ چې صدر يحيٰي د معمول مطابق د سياسي سرګرمو اجازت ورکړو نو دې کښې دا حقيقت نور هم روښانه شو، دا ډېر د افسوس خبره ده چې زمونږ زړو بلکې ورستو شوو سياستدانانو د سياست پۀ مېدان کښې د راټوپ کولو سره سم هغه جذباتي چغې وهل بيا شروع کړې چې کال ۱۹۴۶ء کښې شايد پۀ کار راتلې خو پۀ ۱۹۷۰ء کښې ئې بېخي ضرورت نشته، دې وطن کښې تېرو ۲۳ کالو کښې ډېر بدلونونه راغلل او خلقو د خپلو ترخو تجربو نه ډېر څۀ زده کړل خو کومو خلقو چې دې دوران کښې نۀ څۀ سبق زده کړو او نۀ دې اوږده موده کښې د وړوکوالي د حدونو نه راووتل هغه زمونږ سياستدانان دي، ملک پۀ قومي او بېن الاقوامي سطح ډېرو ستونزو او مشکلاتو سره مخ دے، د ملک پۀ دواړو برخو او د مختلفو علاقو ترمېنځه تعصباتو، شکونو او نفرتونو کښې د بې خونده اقتصادي منصوبه سازۍ او د سياسي فعاليتونو د نشتوالي پۀ وجه اضافه روانه ده، اوس د ملک مخې ته اهم سوال دا پروت دے چې د دې مشکلاتو مقابله دې څنګه وکړې شي؟

هر کله چې پۀ کال ۱۹۵۷ء کښې نېشنل عوامي پارټۍ د ناپئيلي يعنې غېر وابسته خارجه پالېسۍ خپلولو نعره پورته کړه نو پۀ مونږ دا تور ولګولے شو چې مونږ ملک يواځې کوو او د سپينو زرو پۀ تال کښې ئې هندوستان ته پېش کوو خو چې هندوستان سره زمونږ جنګ وشو نو د سيټو او سېنټو معاهدې زمونږ هيڅ پکار رانۀ غلې او بيا صدر ايوب خان خپل کتاب “جس رزق سے آتى هو پرواز مين کوتاهى” وليکلو، دې کتاب کښې دۀ د خارجه پالېسۍ پۀ حقله د نېشنل عوامي پارټۍ د موقف (دريځ) تائيد وکړو.

او چې بيا کله نېشنل عوامي پارټۍ د وړو صوبو د بيا پۀ حال کولو غوښتنه وکړه نو دا الزام پرې ولګولے شو چې دا پارټي پاکستان ټوټې ټوټې کول غواړي خو پۀ کال ۱۹۶۹ء کښې هغه ټول سياسي ګوندونه د وړو صوبو پۀ بحال کولو متفق شو چا چې يو يونټ د خپل ايمان جُز ګڼلو او دغه شان دوي د حقيقت پۀ بنياد قدم پورته کړو او د دې نه علاوه چې نېشنل عوامي پارټۍ د حکومت اقتصادي پالېسو باندې احتجاج وکړو او د ملک دولت پۀ منصفانه بنيادونو د تقسيمولو مطالبه ئې وکړه نو پۀ مونږه دا تور پورې کړے شو چې مونږ د روس او چين اېجنټان يو او پۀ دې اسلامي رياست ګزار کول غواړو، ليکن اوس کۀ تاسو د سياسي ګوندونو منشورونه راواخلئ او وې ګورئ نو تاسو ته به معلومه شي چې ټول سياسي ګوندونه اوس د نېشنل عوامي پارټۍ د اصلاحي تجويزونو نه هم د زياتو انقلابي اصلاحاتو وعدې خلقو سره کوي، هغه د فارسۍ د يو شعر مفهوم دے چې کم عقل هغه څۀ کوي چې هوښيار ئې کوي خو د خرابيو او مصيبتونو نه پس، اوس دا کتل دي چې مونږ ملک ته د پېښو مسئلو د حل دپاره څۀ کولے شو؟ خاص کر پۀ دې حال کښې چې ملک د ٰائين نه محرومه دے، څۀ مونږ پۀ نعره بازۍ،، جذباتي عقيدو او د خلقو د جذباتو سره پۀ لوبو کولو څۀ حل وړاندې کولے شو؟

او يا چې زمونږ د ځنې سياستدانانو محبوبه مشغله ده چې پۀ يو بل خټې ورتپي او يو بل د يو يا بل نه کوم ملک اېجنټ جوړوي او فلانکے دوست دے او فلانکے دښمن دے، چغې سورې وهي، پۀ دې خبرو مونږ دا مسئلې حل کولے شو؟ او لا د ځنې هغه اسلام دوسته خلقو پۀ چغو سورو مونږ خپلې ستونزې هوارولے شو چې د هغې نه دا تاثر خورېږي چې د دې اسلام دوسته ګوندونو نه بهر ټول خلق د اسلام دښمنان دي. د نظريه پاکستان نه پس خودساخته محافظان اوس د مضبوط مرکز خبره کوي، حالانکې دوي تراوسه د مضبوط مرکز صحيح تعريف هم ونۀ کړے شو او حال دا دے چې دوي نه دا هېر دي چې زمونږ د موجوده خرابيو اصل وجه هم دا ده چې ټول انتظامي او سياسي اختيارات پۀ يو لاس کښې راغونډ کړے شوي وو، بايد چې مونږ د مضبوط پاکستان خبره وکړو او د مضبوط پاکستان مطلب د مخکښني صدر ايوب مضبوط مرکز کله هم نۀ دے. نېشنل عوامي پارټي پۀ دې پوهېږي چې د ملک د سلامتيا تعلق اېغ پۀ نېغه د قومي يووالي سره تړلے دے او دا يو والے هله راتلے شي چې د ملک ټولو اوسېدونکيو ته د رياست پۀ سياسي او اقتصادي پالېسيو کښې د برخې اخستو شعوري او اثرناک احساس وي.

زمونږ پۀ خيال د ملک ټول اوسېدونکي د ذات، عقيدې، علاقې، ژبې، کلتور او د مذهب د لحاظ نه بغېر د برابر حېثيت حقدار دي، مونږ د مقدمې چلولو نه بغېر د چا د نظر بند کولو بېخي مخالف يو.

زۀ دا د خپلې ذاتي تجربې پۀ بنياد وايم چې کله زۀ نظربند کړے شوم نو دغسې پۀ زرګونو نور خلق هم وو چې پۀ اخبارونو کښې پرې د وران کارو او د نورو ملکونو د اېجنټ نه علاوه نور ګڼ الزامات لګولے شوي وو ولې پۀ چا هم مقدمه نۀ ده چلولې شوې، دې خلقو کښې زمونږ د صوبې وزيراعلٰي ډاکټر خان صاحب هم شامل ؤ چې د ۱۹۴۸ء نه تر ۱۹۵۴ء پورې ورسره دغه شان سلوک شوے ؤ. زمونږ د مالياتو وزير قاضي عطاء الله خان مرحوم هم پۀ دغه کسانو کښې ؤ چې د نظر بندۍ پۀ دوران کښې حق رسېدلے ؤ، د دې نه علاوه د صوبائي اسمبلۍ غړي هم پۀ دې غرض نظر بند کړے شوي وو چې د اقليت پۀ بنياد صوبائي حکومت وچلولے شي.

راځئ چې مونږ پۀ خپل سياست پۀ علمي نظر بحث وکړو، مذهب او رياست کله هم د بحث لاندې نۀ شي راوستے او پۀ راتلونکي انتخاباتو کښې خو بېخي دا متنازعه مسئله نۀ ده، زمونږ بنيادي مسئلې د حکومت نظام او د اقتصادي رغوڼې (Structure) تعين دے، دنيا کښې د انډونېشيا نه تر مراکش او الجزائر پۀ شلګونو مسلمان هېوادونه دي، د دې ټولو نظامونه د يو بل نه جدا جدا دي، دې کښې به د يو ملک نظام ته اسلامي او نورو ته به غېر اسلامي وئيل پکار وي او دغه خبره د دې اسلامي ملکونو د اقتصادي نظامونو پۀ حقله هم کېدے شي.

امور خارجه:

مونږ د ګاونډي ملکونو پۀ شمول ټولو هېوادونو سره دوستانه تعلقات غواړو، مونږ د کشمير د خلقو د ازادۍ د حق پلويان يو او دا خيال لرو کۀ چرې مونږ د شېخ عبدالله پۀ شمول نور مشران ځان سره يو ځاے کول غواړو نو دې دپاره ضروري ده چې پاکستان دې يو جمهوري مملکت وي، د کشمير نه علاوه زمونږ هندوستان سره نورې هم ډېرې تنازعې دي، دې کښې د فراکه (Farakka) بند مسئله ده او د دې نه علاوه د هغه ټولو سيندونو د اوبو کشاله ده چې پاکستان کښې بهېږي خو سرچينې ئې هندوستان کښې دي.

د ټولو نه غټه مسئله د هغه هندوستاني مسلمانانو ده چا چې زمونږ د بېل وطن د قيام دپاره قربانۍ ورکړې دي، پۀ مونږه د هغوي د طرف نه ډېره غټه ذمه واري پرته ده، دا ضروري ده چې مونږ هندوستان سره خپلې مسئلې پۀ تسلۍ هوارې کړو چې هغه مسلمانانو ته خپل ملک کښې پۀ امن او سلامتيا اوسېدل نصيب شي.

تېرو ۲۳ کالو کښې دواړو ملکونو ډېر نقصان وچت کړے دے او د دې نقصان اوچتونکي عام خلق دي چې ډېر مخلص دي، مونږ يقين لرو کۀ دواړه فريقه د زړۀ نه پخه اراده وکړي نو مونږ خپلې ټولې مسئلې هوارولے شو، د دې مقصد پۀ لاره کښې اسلام کله هم خنډ نۀ شي جوړېدے، ځکه چې مونږ داسې غېر مسلمان ملکونو سره هم دوستانه اړيکې لرو د چا نظريات چې زمونږ د نظرياتو سره متصادم دي، دې لړ کښې د امريکې او چين مثال کافي دے.

د دې مقابله کښې افغانستان سره زمونږ تعلقات کله هم دوستانه نۀ دي پاتې شوي، حالانکې افغانستان زمونږ مسلمان همسايه دے.

قوم ته د ملک دپاره د يو جمهوري ٰائين تيارولو پۀ غرض د يو دستور سازې اسمبلۍ انتخاب کول دي، د دې ايوان د خپلواکه حېثيت پۀ لړ کښې ځنې شکونه لګيا دي خلق کوي، دې لړ کښې زمونږ دريځ (موقف) دا دے چې د بالغ رائے ورکولو پۀ اساس منتخب شوي اسمبلي د خپل حق او حېثيت پۀ اعتبار سره خپلواکه وي او د دې فېصله قطعي او حتمي وي، پۀ دې ځکه اعتبار کول پکار دي چې د پاکستان خلق دا د اعتبار وړي او يو امانت ګڼي.

پاکستان پائنده باد

د خداے پۀ امان