Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
د ای اېن پي د لارښود ارواښاد خان عبدالولي خان د وفات څخه چې د هند د نيمې اوچې او پۀ ځانګړي ډول د پاکستان د سياسي تاريخ ډېرې دروازې وتړل شوې او د دۀ پلار د برصغير د ازادۍ پۀ ملي هڅو کښې د کانګرس او خدائي خدمتګار د دريځونو څخه څو لسیزې سرګرم پاتې شول. د دواړو د پلار زامنو د سياسي کردار د جوتولو څخه دا وئيل کېدی شي چې دا د نيمې پېړۍ قيصه ده، د دوو څلورو کلونو خبره نۀ ده. خان عبدالولي خان او عبدالغفار خان چې پۀ سياست کښې کوم کردار ادا کړی ؤ پۀ دې دوران کښې د دوي (سياسي) کردار هم د ډېرو غورزو پرزو سره مخ شوی ؤ. ارواښاد خان عبدالولي خان پۀ 1942 زېږديز کښې پۀ ملي سياست کښې پل ايښی ؤ او پۀ وړومبي ځل پۀ 1943 کښې نيول شوی يا بندي شوی هم ؤ. د دۀ د نيولو تفصيل دومره اوږد دی چې د دغه حالاتو د بيان لپاره د يو جدا کالم اړتيا پېښېږي پۀ کوم سياق او سباق کښې چې خان عبدالولي خان د پاکستان د جوړېدو سره سم پۀ سياست کښې برخه واخسته، د هغۀ متنازعه کېدل خو هم ډېر ناګزيره وو. پۀ بنيادي توګه هغه يو ترقي خوښه او سيکولر (د بې مذهبه پۀ معنا بايد ونۀ لوستل شي) سياستدان بللی کېدو. دۀ چې پۀ کوم کوم نوم باندې ګوند جوړه کړی ؤ او د هغۀ مشر توب ئې کړی ؤ. دغه (مذکوره) ګوند به تل د ځبېښناک دښمن، د څارګرو ادارو مخالف د مذهب او رياست د جدا والي علمبردار او د پښتنو د حقوقو خصوصي ملاتړ کوونکی بلل کېدو. لېکن دا هم يو حقيقت دی چې پۀ اوږد سياسي بهير کښې خان عبدالولي خان څو څو واره د ښي لاسو جماعتونو سره کومک هم کړی ؤ. دوه بېلګې ئې ډېرې ښکاره دي ـــ د جمعيت علماء اسلام (مفتي محمود) د ګوند ډېر حمايتي ؤ او د مسلم ليګ نون سره هم څو کاله اوږه پۀ اوږه روان شوی ؤ. د ډېرې اوږدې دوستۍ او رفاقت څخه وروسته چې قريباً پۀ يوه لسيزه اډاڼه لري، د سرحد ايالت د نوم ‘پښتونخوا’ د نۀ منلو لۀ وجې د مسلم ليګ نون څخه جدا شوی ؤ.
خان عبدالولي خان د يو ملتپاله سياستدان سره سره د کړکېښ (تاريخ) او سياست (پاليټکس) يو پۀ خبره پوهه زده کوونکی ؤ. ډېره پراخه مطالعه ئې درلوده، پۀ ځانګړي ډول د خپلې خوښې پۀ سکالوو (Topic) باندې دغه رنګه ده. د هندوستان د ازادۍ د هڅو (جدوجهد) پۀ هغۀ کښې د مسلم ليګ او د محمد علي جناح پۀ کردار او ژوند تر څو کلونو پورې څېړنه (رېسرچ) وکړله. دۀ دا دعويٰ هم وکړله چې د انډيا اٰفس کتابتون او د نورو لارو څخه چې کوم معلومات (Information) او مواد (Material) راټول کړي وو، د دې څخه دا هم ثابته شوله چې د مسلم ليګ خوځښت (تحريک) د وړومبۍ ورځې څخه د پېرنګي پۀ اشاره پېل شوی ؤ . دغه ډول د پاکستان جوړېدل هم داستعماري ځواکونو پۀ ځانګړې بڼه د برطانيې د خاصو مقصدونو مرهون منت وو.
خان عبدالولي خان
د خپلواکۍ د هڅو یو ور بند شو
د دۀ د سياسي تجزيې يا څېړنې (تهيسز) يوه برخه دا وه چې د روسيې د پېل خوا ته د راتللو د مخنيوي لپاره پېرنګيانو او د هغۀ لاس پوڅو (حليف) پاکستان جوړ کړd. د دغه تهسيز يا تجربې دوېمه برخه دا وه چې پۀ دا ځلې سياست کښې مسلم ليګ د انګرېز د لاس اٰله وه . تقريباً پينځويشت کاله مخکښې دۀ دغه نقطې (Points) پۀ ډېر زور او شور سره بيان کړی او يو کتاب ئې هم پرې ليکلی چې د کوم نوم دی ‘رښتيا رښتيا دي’. پۀ دغه کتاب کښې دۀ پۀ خپله خپل سياسي نظريات او رجحانات پۀ تاريخي او تلپاته حوالو سره د ښکاره کولو هڅه وکړه. پۀ طبعي ډول د دغه کتاب داشاعت (چاپ) څخه وروسته پۀ پاکستان کښې پۀ دغه موضوع ډېر ژور بحثونه وشول، د خان عبدالولي خان پۀ حق کښې او د دۀ خلاف ډېر څۀ وليکل شول . ‘جنګ’ ورځپاڼې پۀ دغه ستره سکالر باندې د خان عبدالولي خان سره يوه مرکه هم وکړله.
د مرکې لپاره زۀ پۀ خپله ولي باغ ته ورغلم او تقريباً دوه ساعته ئې تفصيلي انټرويو راسره وکړله. ښکاره ده چې پۀ خپل موقف ډېر ټينګ ؤ چې د کوم سره ما اتفاق نۀ کولو. د تاريخ او د تحريک پاکستان د يو ادنيٰ همکار پۀ حېثيت سره او د يو صحافي پۀ ډول ما هم مطالعه درلوده. هم د دغه مطالعې پۀ رڼا کښې ما د خان عبدالولي خان سره تفصيلي بحث او خبرې وکړې. زۀ د ولي باغ سفر خو اصلاً د خان موصوف سره د خبرو لپاره ؤ لېکن ما باچاخان سره هم (څه نۀ څۀ) خبرې وکړې چې دغه وخت (دی) ډېر ضعيف او ناجوړه ؤ . زړۀ ته تېره خبره خو دا ده چې پۀ خپله پۀ هندوستان او پۀ کانګرس مجلسو (حلقو) کښې هم د تحريک ازادۍ پۀ ډېرو متنازعه اړخونو باندې نوی غور او فکر پېل شوی دی. کانګرسى حلقو چې يو وخت کومې خبرې نۀ وئيلې او نۀ اورېدلې بللې (وه مسلمات سمجهتی تهی)، پۀ هغه باندې هم پۀ نوي انداز کښې سوچ شروع شوی دی او دا وئيل به غفلت نۀ وي چې د ازادۍ د خوځښت د يو رهنما پۀ حېثيت سره محمد علي جناح ته هم پۀ نوي انداز سره ليدل کتل پېل شوي دي چې د کوم اظهار د (بي جی پي) د لارښود لال کرشن اېډواني د تېر کال د پاکستان دوره وه. اوس اوس د هندوستان ديو پخواني وزيرخارجه چې اتفاقاً د انتها خوښه هندو تنظيم (بي جی پي) سره تړاو لري، هم پۀ محمد علي جناح د کتاب ليکلو اراده لري (اوس اوس دا کتاب هم د پاکستان مارکيټونو ته رارسېدلی دی – ژباړونکی). دغه رنګه د دغه پورتني عبارت د شنني لپاره د ډاکټر عائشه کتاب (The Sola Spokesman) هم بايد مطالعه شي: شاعر وائي.
ډېر وئيل نۀ کا فائده، کۀ کمال غواړې
کۀ منې واخله پۀ لاس قيصه کوتاه
خېر دا خو يو اوږد او تاريخي بحث دی او پۀ يو تعزيتي کالم کښې د دې سره انصاف نۀ شي کېدی؛ لېکن د خان عبدالولي خان (مرحوم) د عملي قابليت څخه هم انکار نۀ شي کېدی. د دۀ د قران او حديث مطالعه هم ډېره زياته وه او پۀ موقع باندې د دۀ محترم پۀ خبرو کښې هم د دۀ د عملي انداز ډېر ښۀ څرک لګېدلی شو. زۀ وايم د خان عبدالولي خان پۀ علمي، سياسي او مذهبي شخصيت او هم د دۀ د ژوند پۀ بېلا بېلو اړخونو باندې د څېړنې زياته اړتيا شته او زما دا خيال دی چې د تاريخ څۀ ذهين او پۀ خبره پوهه زده کوونکي دې د دۀ پۀ تاريخي هڅو او سياسي کردار باندې پي اېچ ډي (ډاکټري فلسفي علم) مقالې وليکي. د دۀ پۀ تاريخي جدوجهد کښې دومره مواد شته چې د يو څخه زيات ځوانان ورباندې کارکولی شي. د خان عبدالولي خان د اصول پرستۍ او د سياسي پاکې او قربانۍ څخه انکار نۀ شي کېدی . دۀ پۀ خپل ټول ژوند کښې د قېد او بند خوارۍ وګاللې. څلور واره پۀ (دۀ) باندې مرګونې حملې وشولې خو قدرت (دی) ترې وساتلو. د خان عبدالولي خان د وفات څخه د برصغير د خپلواکۍ د هڅو او د پاکستان د سياست يو پۀ زړۀ پورې “ور” وتړل شو – يقيناً د دۀ پۀ زرخېزه ژوند او جدوجهد به پۀ راتلونکو مياشتو او کلونو کښې کافي کار وشي. کۀ څۀ هم دا خو يوه رسمي خبره ده لېکن دا يو حقيقت دی چې د خان عبدالولي خان څخه چې پۀ پاکستان کښې د سياسي ژوند کوم تشيال (خلاء) پېدا شوی، دغه به ډېر زر ډک نۀ شي. هېله کیږي چې د دۀ ځای ناستی (جانشين) او شاپونکي ( مداحان) او پېروکاران به د دۀ د هڅو او د اصول پرستۍ روايات ژوندی او برقراره وساتي او د پاکستان پۀ سياست کښې به د دۀ کردار د يو ترقي خوښ (ترقي پسند) روڼ اندي (روشن خيالي) ترجمان او ستر استازي پاتې وي. الله دې د دۀ تر بشري نېمګړتيا ورتېر شي . الله دې پۀ دۀ باندې ورحمېږي او الله دې ډېرو نورو خلقو تۀ د دۀ رنګه اصول پرستي، بې غرضي او بې نفسي پۀ رواياتو د عمل کولو توفيق راکړي. (امين)
د محترم انور منصور يو شعر د خان عبدالولي خان پۀ حقله پۀ جنګ ورځپاڼه کښې چاپ شوی ؤ، تاسو ئې ولولئ.
سياست ہے اس موت پرغم سے چور
توصدمے سے جمہوريت ہے نڈهال
ہميں رہبروں کى تھی جو طلب
ولي خان بھی کرگئے انتقال
ژباړه: سياست خو د دغه مرګ څخه پۀ غم اخته دی او د دغه حادثې يا واقعې څخه خو جمهوريت کمزوری شوی دی او مونږ ته خو د نورو لارښودونکو اړتيا وه خو افسوس چې هغه ولي خان چې ؤ، هغه هم راڅخه لاړو.
اوس دغه کالم د ښاغلي رحمت شاه سائل پۀ دې شعرونو سره پاې ته رسوم چې خان بابا ته ئې ليکلي دي:
څۀ داسې ؤ حالا تو دردولی ستا اواز
مرګ راغی خو مرګ کله شو وژلی ستا اواز
چې چا دی اورېدلی نو پۀ زړۀ دی لګېدلی
تا نۀ دی ولي خانه اورېدلی ستا اواز
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* ارواښاد ارشاد احمد حقاني! اروا دې ښاده شه؛ د رهبر تحريک خان عبدالولي خان پۀ ژوند، سياست او فکر کتابونه ليکل کېږي. د هغۀ د فکر نوي انکشافات کېږي. ګل منير ادينزي ئې د سياست نه يو خوا، پۀ ادبي خدماتو د ډاکټرېټ سند تر سره کړو. هغه ورځ ولي باغ ته تۀ د خپلې خبرې د پاره تلے وې او د خپل مطالعه پاکستان پوهه او د شين صحافت غرور به درسره ؤ. نن د جنرل باجوه پۀ خولۀ کښې ژبه خپله ده خو خبره پرې د خان عبدالولي خان کوي. هغه بل حقاني ته هم چلام(!) ـــــ