Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
سعودي باچا فېصل بن عبدالعزيز (1905-1975) ډېر لوے حکمران ؤ. پۀ ټول عالم اسلام کښې دۀ ته زبردست مقبوليت ترلاسه ؤ. دۀ به وئيل چې زما ارمان دے چې زۀ يروشلم ته لاړ شم او پۀ مسجد اقصٰي کښې دننه شم. او نمونځ وکړم مګر د دۀ دغه خواهش پوره نۀ شو. تردې پورې چې د دۀ وروستے وخت راغلو او دے د تل لپاره له نړۍ څخه ولاړو. دوېمه وجه يا لامل څۀ ؤ؟ د دغه علت دا ؤ چې ارواښاد شاه فېصل پوهېدو چې ترڅو پورې د يروشلم څخه د يهوديانو برلاسي پاې ته نۀ وي رسېدلې او هلته د عربيانو حکومت جوړشوے نۀ وي تر دغه پورې د دۀ لپاره دا ناشونې ده چې فلسطين ته لاړ شي.
دے پوهېدو چې اوسني حالاتو کښې يروشلم يا فلسطين ته تګ د اسرائيلو د حکومت د منلو پۀ معنٰي دے. ددغه ذهني رکاوټ يا خنډ پۀ وجه دے مسجد اقصٰي ته نۀ دے تلے او دغه ستر ارمان ئې د ځان سره ګور ته يوړو. دا د شاه فېصل يوازينۍ رايه نۀ وه بلکې دا پۀ عام ډول د (علماء اسلام) موقف دے کوم چې دوي د هغه وخت څخه ساتلے دے چې کله پۀ يروشلم د يهوديانو سياسي واک ټينګ شو. پۀ ١٩١٧ز کښې يروشلم د ترکانو دلاس څخه ووتلو. د برطانيې لاس ته ولوېدو. د دې څخه وروسته پۀ ١٩٤٨ز کښې پۀ جزوي يا نامکمل ډول او پۀ ١٩٦٧ کښې پۀ پوره ډول د يهوديانو پۀ واک کښې شو.پۀ دغه لړکښې د مصر د شېخ ازهر يوه فتوه پۀ ورځپاڼوکښې چاپ شوه هغه هم دلته رانقلوم . د نورو علماؤ رايه هم قولاً يا فعلاً داسې ده. د مصر تاريخي پوهنتون د جامعه ازهرمفتي (شېخ چاء الحق علي چادالحق)د مصر او نورو مسلمان هېوادونو سره اړه لرونکو خلقو باندې د بېت المقدس او مسجد اقصٰي پۀ تګ باندې پابندي لګولې ده. دۀ فتوا ايستلې ده چې “د مسجد اقصٰي او بېت المقدس دسياسي خپلواکۍ پورې د مسلمانانو هلته تګ غېراسلامي او غېر شرعي دے. پۀ دې خاطر دې د فلسطين د خلقو پرته نور مسلمانان مسجد اقصٰي ته نۀ ځي”.
ولې چې د دې مطلب به دا اخستل کېږي چې مسلمانانو پۀ خپلو پاکو ځايونو باندې اسرائيلي واک تسليم کړے دے. د جامعه ازهر پوهنتون د فتوا څخه وروسته د مصر سرکار پۀ خپلو خلقو باندې (بېت المقدس) ته پۀ تګ باندې بندېز ولګوي. (وګورئ نواے وقت لاهور ١٩ زي الحجه ١٤١٥هـ ١٩ مئي ١٩٩٥ز)
دا يوه ځانګړې شرعي مسئله ده.، پۀ دې باندې بايد د قران او سنت پۀ بنسټ ملي وقف اختيار کړل شي. نۀ پۀ ذاتي احساس يا د قامي غېرت پۀ بنياد باندې …….؟ پۀ فلسطين او بېت المقدس باندې يقيناً د مسلمانانو حق شته. د دۀ د خپلواکۍ لپاره بايد د سوله ايزو لارو څخه هرممکن کوشش وکړل شي، بيا هم د قران او سنت د مطالعې څخه جوتېږي چې د يو مومن مسلمان لپاره د خالص عبادتي مقصد لاندې پۀ داسې وخت کښې هم د داسې پاک مقام زيارت منع نۀ دے چې هلته د کافرانو حکومت وي .
بلخوا د اوسنۍ زمانې مذهبي ازادۍ بېن المللي قانون هم د دغسې زيارت دروازې خلاصې ساتلې دي. مګر دپورتنۍ فتوا پۀ بنياد د نړۍ مسلمانان پښت پۀ پښت د دغه سترعبادت څخه لګيا دي محرومه کېږي. چې دوي دې پۀ مسجد اقصٰي کښې دننه شي او پۀ درېم تر ټولو نېک، پاک او غوره مقام کښې دې د الله پاک عبادت ترسره کړي. پۀ اګست ١٩٩٥ز پۀ يروشلم کښې يوه نړېواله غونډه يا کانفرنس وشو، د دې اهتمام د اټلي د عيسايانو د يو تنظيم يا سازمان لخوا شوے ؤ او د دغه پروګرام سکالر هم دغه ځانګړې شخړه وه. د هغوي پۀ بلنه راقم الحروف پۀ دغه لويه غونډه کښې برخه واخسته او پۀ دغه موقعه يوه مقاله پۀ انګليسي ژبه کښې وړاندې کړه چې د هغې سرليک “پۀ اسلام کښې سوله يا امن” ؤ. دغه مقاله مې بيا پۀ اردو ژبه کښې وژباړله. قران خپل ښودل شوې طريقه ته غوښتل اسلام وائي ( وګورئ المايده ١٦) يا ئې د امن لارې پۀ قران کښې دسولې پاليسي تر ټولو ښۀ حکمت عملي بلل شوې ده ( وګورئ سوره نساء ١٠٨) ورسره دا هم وئيل شوي دي چې الله تعالٰي بدامني نۀ خوښوي (وګورئ سورة البقره ٢٠٥) پۀ حديث کښې راغلي دي چې رسول الله صلي الله علېه وسلم فرمائي “مومن هغه دے چې د کوم څخه خلق د خپل مال او وينې پۀ باره کښې محفوظ يا خوندي وي. ( انقرندي کتاب ايمان وګورئ)
د دې څخه ښکاره شوه چې اسلام د امن مذهب دے بيا هم پۀ دغه لړکښې يوه عملي پوښتنه دا ده چې پۀ موجوده نړۍ کښې تل پۀ يوه وجې سره.. دخلقو پۀ منځ کښې سياسي يا غېرسياسي اختلافات پېدا کېږي. پۀ خلقو کښې هم پۀ قامونو يا اولسونو کښې هم. د مسلمانانو پۀ منځ کښې هم، د مسلمانانو او کافرانو پۀ منځ کښې هم. اوس کۀ خلق اختلافات ونۀ زغمي بلکې د اختلاف د پېدا کېدو سره د هغه پۀ پاې ضد وکړي نو پۀ جنګ کېږي نو د دې به پايله دا وي چې پۀ نړۍ کښې به کله هم سوله نۀ راځي. پۀ داسې حال کښې پوښتنه دا ده چې د سولې هغه څنګه لاس ته راوړل شي…؟ د دغه ستر اختلاف يوه اوسنۍ بېلګه د يروشلم مسئله ده. يروشلم يو زوړ تاريخي ښار دے. د دې سره سره دوه ځانګړتيا دا ده چې بې شمېره وګړي دا يو مقدس مقام ګڼي . د دې يو امتيازي صفت دا دے چې د درېو مذهبونو تاريخ د دۀ سره تړلے دے. يروشلم د درېو مذهبونو. يهوديت، عيسائيت او د اسلام منونکو لپاره د دوي د تاريخي يادونخښانې يا علامت دے. دے د دوي لپاره د يو جذباتي منځي يا مرکزي حېثيت لري. د يهوديانو لپاره د دې اهميت دا دے چې د دوي پۀ نېزد يروشلم د دوي د زاړۀ برم (عظمت) يو ژوندي لاسونه دي. او د دوي د قامي کړکېښ مرکز هم دے. دعيسايانو لپاره (يروشلم) د دوي د پېغمبرحضرت عيسٰي علېه السلام يو جغرافيائي يادګار دے. د مسمانانو لپاره ددې اهميت دا دے چې د معراج پۀ سفر کښې د خداے اخري پېغمبر حضرت محمد صلي الله علېه وسلم دلته راغلے ؤ او دلته ئې د ټولو نبيانو امامت پۀ هم دغه مسجد اقصٰي کښې کړے ؤ. دغه رنګ د دغه درېو مذهبونو لپاره يروشلم يو د زيارت ګاه حېثيت لري. د درېو سره مذهبونو خلق غواړي چې دلته راشي او روحاني تسکين ترلاسه کړي. اوس پوښتنه دا کېږي؟ چې د درېو مذهبونو لپاره دے يعنې يروشلم يو پاک ځاے دے نو بيا دې بايد د دغه درېو لپاره څنګه خلاص وساتل شي. او څرنګه د دغه درېو مذهبونو د منونکو لپاره دغه موقعې لاس ته راوړل شي. چې دوي دې پۀ اسانۍ سره هلته د خپلو جذباتو د عقيدت تسکين لاس ته راوړي . نن سبا هرې خوا (القدس لنا) ( يعني يروشلم زمونږ دے) نعرې اورېدل کېږي . دغه عماره پۀ سياسي مفهوم کښې ده. هر فريق دغه نعره کوي د دې مطلب دا دے چې هره ډله دا غواړي چې پۀ القدس يا يروشلم باندې دې صرف د دوي قبضه يا برلاسي وي او بس. ولې چې د دوي پۀ نېزد چې ترڅو پورې پۀ دغه پاک ښار د دوي سياسي غلبه نۀ وي . دوي پۀ صحيح ډول خپل عبادتي عمل نۀ شي ترسره کولے کۀ چرې د دغه مقدس مقام د ليدنې يا زيارت شرط دا وي چې کوم سړے يا ډله يروشلم ته لاړ شي او د هغۀ قام يا مذهب سياسي واک وي هم هلته شتون ولري. نو د دې پايله به دا وي چې دا ښار به پۀ عملي ډول د عبادت يو ستر مقام پاتې نۀ شي بلکې د جنګ مېدان به جوړ شي ولې چې هر يو ځاے باندې سياسي واک د يو وخت د يوې مذهبي ډلې کېدلے شي بيا هغه پاتې مذهبي ډلې چې د هغوي سياسي واک يا قبضه هلته نشته هغه به د قابضين ډلې خلاف پۀ جنګ اخته کېږي. دغه رنګه پۀ دې ځاے به ابدي ډول د جنګ وجدل منځي يا مرکز جوړېږي.پۀ دې ښار باندې د هېچا لپاره حتٰي د قابضې ډلې لپاره به هم دا موقعه نۀ وي چې دوي پۀ سوله ايزه توګه خپلې عبادتي کړنې ترسره کړي. د يروشلم معنٰي هم د امن ښار دے. بيا بايد داسې وشي چې د يروشلم امن وساتل شي. دا پۀ دې چې هر فريق تل او پۀ خپل وار د دغه تاريخي مقام ليدنه او کتنه وکړي. ترکومه ځايه چې د اسلام سوال دے. پۀ قران او حديث کښې د يروشلم پۀ باره کښې اېغ پۀ نېغه د دې حوالې منځ ته راځي . پۀ قران پاک کښې د رسول (ص) د معراج د واقعې لاندې وئيل شوي دي.
“پاک هے وه جو لے گيا ايک رات اپنے بندے کو مسجد حرام سے دور کى اس مسجد تک جن کے ماحول کو هم نے بابرکت بنايا هے تاکه هم اسکو اپنى کچهـ نشانيان دکهائين . (١(
ژباړه: پاک دے هغه چې بوتللے ئې يوه شپه خپل بنده د مسجد حرام څخه لرې تر هغه مسجد پورې چې دکوم ماحول مونږ د برکته ډک جوړکړے دے دا پۀ دې چې مونږ دۀ ته خپلې نخښې ورښکاره کړو) “روايتونه راښکاره کوي چې د هجرت څخه مخکښې غالباً د ٦٢٢ پۀ پېل کښې د الله نبي ته د يو لوے سفر (يون) تجربه رسوله چې کوم ته د اسلام پۀ کړکېښ (تاريخ) کښې اسراء او معراج وئيل کېږي. پۀ دغه يون کښې د رب پاک د غېبي اهتمام لاندې دې کښې څخه يروشلم ته ورسېدو دلته نه پۀ مسجد اقصٰي کښې د جماعته سره نمونځ وکړي، روښانه دې وي چې د مکې او د يروشلم پۀ منځ کښې د ٨٠٠ ميلونو واټن يا فاصله ده. د يروشلم بله اېغ پۀ نېغه (بلواسطه) حواله هغه ده چې پۀ حديث کښې ياده شوې ده. پۀ بخاري، مسلم، ابوداود، ترمذي الموطا او نورو کښې د نورو پۀ معمولي توپېر سره ياده شوې يا روايت شوې ده. د الله نبي فرمائي چې محض درې جوماتونه دي چې دکوم لپاره سفر جائز دے هغه دي مسجدحرام، مسجد نبوي او مسجد اقصٰي . د وروستي مسجد لپاره پۀ ځينو رواياتو کښې د مسجد ايليا تورے کارول شوے دے يعنې د فلسطين مسجد وغېره. پۀ نورو روايتونو کښې ښودل شوي دي چې پۀ دغه درېو مسجدونوکښې د عبادت کولو ثواب د نړۍ د نورو ټولو مسجدونو څخه زيات دے. يو خوا ته د يروشلم د مسجد دا فضليت دے چې پۀ دې کښې عبادت کول د مکې او مدينې د مسجد څخه وروسته تر ټولو غوره دے. بلخوا ته د قران څخه معلومېږي چې د ځمکې پۀ سر سياسي اقتدار صرف د يو قام يا مذهب راتللے نۀ شي. (دوسرى طرف قران سے معلوم هوتا هے که زمين کے کسي خطه پرسياسى اقتدارکسى ايک قوم يا مذهب کا قائم نهين ره سکتا) دا پۀ هره زمانه کښې بدلېږي. دغه اقتدار کله د يو سره وي او کله بيا د بل سره…..؟ دغه خبره پۀ سوره ال عمران کښې پۀ دغو الفاظو سره شوې ده . ” اور هم ان ايام کو لوگون کے درميان بدلتے رهتے هين . ژباړه: او مونږ دغه (داقتدار ورځې) د خلقو پۀ منځ کښې بدلوو” اوس پوښتنه دا ده چې د يو قام دستور لاندې د يروشلم سياسي اقتدار د تل لپاره د يو قام سره نۀ شي پاتې کېدلے نو د مسلمانانو لپاره پۀ مسجد اقصٰي کښې پۀ هر دور کښې د عبادت کولو صورت به څۀ وي؟ هر مسلمان پۀ فطري ډول دا ارمان لري چې دے پۀ دغه مسجد کښې داخل شي . سجده وکړي . دلته د الله نبي (ص) او نورو نبيانو سجده يا سجدې کړې دي.
اوس کۀ چرې دغه عبادت د سياست يا د سياسي اقتدار سره وتړل شي او دا ووئيل شي چې يو مسلمان (صرف) هغه وخت پۀ مسجد اقصٰي کښې دعبادت کولو سعادت لاس ته راوړلے شي چې پۀ دغه سيمه وي. د مسلمانانو حکومت يا واک هم وي نو به بلياردونه مسلمانان د تېر شوي حکمران ارواښاد شاه فېصل غوندې پۀ زړۀ کښې دغه ارمان خاورو ته وړي او د دغه قيمتي احساس تجربه به هم ونۀ کړي د کوم (مقام) چې زۀ ( وحيد الدين خان) نن ننداره کوم او خپل رب ته سجده کوم لګيا يم. د دغه شخړې حل پۀ څۀ کښې دے؟ د دې حل پۀ خپله د حضرت محمد صلي الله علېه وسلم پۀ سنتو کښې دے. د دغه سنت خلاصه دا ده. د يوې معاملې سياسي اړخ پرېښودل او د هغې عادتي اړخ راخستل پکار دي. يعنې “معامله کے سياسي پهلوکو ايک طرف رکهتے هوئے اس کے عبارتي پهلوکو لے لينا) دغه رنګه سوله د سره پرېښودل او د هغه امکان کارول هم ډېر اړين دي. او داسې نور دغه سنت ته ما پۀ دوو لاروکښې توپېر نوم ورکړے دے. د الله پاک د رسول (ص) دغه سنت پۀ لانديني واقعاتوکښې روښانه کول غواړم ۔
(١) د الله نبي (ص) پۀ جولائي ٦٢٢ز کښې د مکې څخه مدينې ته لاړو. دلته دۀ تقريباً يونيم کال د بېت المقدس خوا ته نمونځ وکړو او د دۀ صحابه کرامو هم داسې وکړل . ٦٢٤ز پۀ پېل کښې پۀ قران کريم کښې حکم نازل شو چې تاسو (خلق) کعبه خپله د عبادت قبله جوړه کړئ او دې خوا ته تاسو ټول ( خلق) پنځۀ وخته نمونځ وکړئ. ( که اب تولوگ کعبه کواپنا قبله عبادت بنا لواواسى طرف رخ کرکے تمام لوگ پنج وقته نمازادا کرو) چې کله د قبلې د بدلېدو امر يا حکم وشو نو د دې سره قران کريم کښې دا حکم هم وکړو چې اے مسلمانانو، تاسو خلق پۀ لمانځه او صبر سره ودرېږئ. ( البصره سوره ايت ١٥٣ وګورئ) د صبر يو عام مفهوم دے مګر پۀ دغه موقعه د صبر يوه ځانګړې معنٰي هم وه او ده ….. هغه دا چې کله کعبه د عبادت د قبلې د جوړولو حکم نازل شو هغه وخت پۀ کعبه کښې ٣٦٠ بوتان د نېکانو يا اولياؤ پۀ نامه پراتۀ وو. دغه وخت کعبه د شرک مرکز جوړ شوے ؤ. دغه وخت دوي ته پۀ قران کريم کښې حکم وشو چې دغه ( د شرک اړخ) د صبر پۀ خانه کښې کښېږدئ او (زما) د حکم منندويه شئ (اور ميرے حکم کى تعميل کرو) د کړکېښ مطابق دغه حالت پوره شپږ کاله يعنې د مکې شريفې د نيولو پورې پاتې ؤ . د تحويل قبله يا د کعبې د بدلېدو وروسته شپږ کاله مسلمان ملت پۀ دغه حال کښې د کعبې خواته مخ وګرځولو او نمونځ ئې وکړو. چې هلته پۀ سوونو بُتان شتون درلود. او مکه شريفه پۀ خوا د شرک اډه وه. دغه بدحال د مکې د نيولو سره پاې ته ورسېدو. د دې يو ځانګړے اصول جوتېږي. هم دغې ته پۀ دوو لارو کښې توپېر يا فرق وائي. د دغه اصول يا قانون لاندې کعبه او بتان سره جدا شول . او کعبه پۀ قبله باندې بدله شوه.
(٢) پۀ دې لړکښې دوېمه نمونه د اسراء يا د معراج پۀ واقعه کښې ملاوېږي. دغه د معراج سفر د هجرت څخه مخکښې غالباً پۀ ٦٢٢ز کښې وشو، دغه وخت پۀ يروشلم د مسلمانانو حکومت نۀ ؤ. بلکې هلته د مشرکانو ايرانيانو قبضه وه. تاريخ چې ايراني حکمران خسرو پروېز پۀ ٦١٤ز کښې پۀ يروشلم يرغل وکړو او روميانوڅخه ونيوله، روميان د ٦٣ بل مسيح څخه ورباندې برلاسه شول. (٦٣ق م سے اس پر قابض چلے آرهے تهے) د ايراني سلطنت سياسي قبضه پاې ته ورسېده. چې کله رومي حکمران (Heraclius) هرقليس ته بېرته ماتې ورکړه او پۀ يروشلم باندې بر لاسے شو. د دې مطلب دا شو چې حضرت محمد(ص) د هجرت څخه مخکښې کوم وخت چې د معراج پۀ يون کښې يروشلم ته راغلو او اقصٰي کښې ئې نموځ وکړو دغه وخت پۀ يروشلم باندې د ايراني باچا حکومت ؤ. د دې څخه د الله د نبي (ص) دا سنت ښکاره کېږي چې عبادت بايد د يو او بل سره ګډ نۀ شي.
(٣) د نبي (ص) د دغه سنت درېمه بېلګه د هجرت څخه وروسته پۀ ٦٢٩ز کښې کېږي.کۀ چرې پېغمبر(ص) او اصحابو (رض) دغه شرط اړين بللے وے او وئيلے ئې وے چې مونږ عمره ( پۀ مکه کښې) هغه وخت کوو چې پۀ مکه دې د مسلمانانو سياسي اقتدار وي. نو ( دے) او د دۀ صحابه کرام (رض) به د عمرې لپاره کله هم مکې ته نۀ وے راغلے. د دغه پورتني سنت پۀ رڼا کښې د يروشلم د مسئلې حل دا دے چې د يروشلم د سياسي بلواکي يا قبضې مسئله دې د مسجد اقصٰي د عبادت د سوال څخه حل کړل شي. مسلمان کۀ هغه د فلسطين وي. کۀ د نورو هېوادونو هغه دې پۀ پراخ مټ مسجد اقصٰي ته راشي او د خپل رب عبادت دې ترسره کړي. عبادت دې د سياسي واک (اقتدار) سره ګډ نۀ کړے شي. خلاصه دا شوه . د يروشلم د مسئلې يا شخړې يوازينے عملي حل دا دے چې پۀ دغه معامله کښې دې پورتنيو حديثونو ته پۀ غور او ډېر غور وکتل شي. د يروشلم د شخړې سياسي اړخ دې د مذهبي اړخ څخه جدا کړے شي . دا پۀ دې چې د ټولو خلقو لپاره د دوي د عبادت پۀ لاره کښې رکاوټونه يا خنډونه پاتې نۀ شي. او دوي پۀ هر حالت کښې يروشلم ته لاړ شي او پۀ ازاده توګه خپل عبات وکړي .
تاريخي توپېر
پۀ يروشلم باندې د مسلمانانو واک پۀ لمړي وار پۀ ٦٣٨زکښې ټينګ شو، ددې څخه وروسته پۀ ١٠٩٩ز کښې بېرته دمسيحانو لاس ته ولوېدو.٨٨ کاله وروسته يعنې پۀ (١١٨٧ز) کښې صلاح الدين ايوبي بېرته له عيسايانوخلاص کړو.دغه رنګ د يوولسمې پېړۍ او د دولسمې پېړۍ پۀ بيان کښې غوټ د ٩٠ کالو زمانه داسې تېره شوې ده چې پۀ يروشلم دکافرانو قبضه وه. دا د تاريخ هغه زمانه ده چې تراوسه لا د مذهبي ازادۍ وخت نۀ ؤ راغلے. پۀ نړۍ کښې هرې خوا ته د مذهبي جبر يا د زور نظام شتون درلود. پۀ دې خاطر پۀ يروشلم باندې د مسيحي واکۍ سره د مسلمانانو (ورتګ) هم عملاً پۀ ټپه بند شو. تر يو وخته پورې مسلمانان د مسجد اقصٰي د زيارت څخه محروم شول. مګر پۀ ١٩٦٢ز کښې ئې کله يروشلم پۀ يهودي واکۍ کښې راغے نو زمانه بدله شوې وه اوس پۀ ګرده نړۍ کښې مذهبي خپلواکي د هر سړي حق بلل شوے ؤ. دغه زمانې يا وقتي فرق دومره مزغن (Stranger) شوے ؤ چې د يروشلم نوي حکمران لپاره دا ناشونې شوې وه چې دوي دې مسجد اقصٰي ته د مسلمانانو پۀ راتګ پابندي ولګوي. بيا هم مسلمان دغه نوے امکان استعمال نۀ کړي . د دې ماده لامل دا ؤ چې د زمانې يا وقتي فرق وپېژندو.
عمومي مجلس
د شريعت پورتني قانون يا اصول چې بيان کړل شو، د دغه تړاو محض د يروشلم يا د بېت المقدس سره نۀ دے. دا يو عام شرعي اصول دے. دغه د ژوند پۀ هر اختلافي شخړه باندې لاګو کېدلے شي. حتٰي دا وئيل به هم صحيح وي څرنګه چې د دغه شرعي قانون څخه د ناخبرتيا پۀ بنسټ مسلمان پۀ پرله پسې ډول د يو ستر نعمت يعنې د مسجد اقصٰي د عبادت څخه لګيادي محرومه کېږي. دغه رنګه مسلمان پۀ اجتماعي ژوند کښې هم پۀ ټوله نړۍ کښې زبردست تاوان زغمي. نوي حالات د مسلمان لپاره هرځاے د وينې او دعوتي کارونو لار پرانستلې ده.
کله مسلمان د دغه قيمتي موقعو دکارولو څخه محرومه يا بې برخې وي. د دغې يواځينے لامل پورتني اصول نه مراعاتول دي او بس …. د دغې تقاضا هم دا ده چې مومن مسلمان بايد ديني او سياسي اړخ سره بېل کړي. دوي بايد سياست او اقتدار پۀ خپله ځانګړي ليک کښې وساتي. او دعوتي امکانات بايد….. بايد… پوره وکاروي. مګر دوي هرځاے د اسلامي انقلاب پۀ محاصر د سياسي حکمرانانو سره پۀ نښتو اخته دي. د دې پايله دا راووتله چې د نوي دور د ښو امکاناتو د استعمال څخه پاتې شول او د مسلمانانو پۀ برخه کښې د تباهۍ او بربادۍ پرته هېڅ هم را نۀ غلل. د مسلمانانو پۀ يوه ډله کښې نن سبا يوه جمله تکرارېږي چې اسلام مذهب هم دے او حکومت هم دے. پۀ دغه شاليد کښې پۀ يو غېرملکي سفر کښې څۀ عرب ځوانانو ما څخه پوښتنه وکړه چې د مذهب او د حکومت د بېل والي پۀ حقله ستا څۀ رايه ده؟ ما ورته ووئيل يعنې د ګروهي يا عقيدې پۀ ډول پۀ دواړو کښې فرق نشته مګر د عملي اړتيا پۀ ډول پۀ دواړو کښې ډېر توپېر شته. عقيده تل د ائيډيلزم پۀ اصولو جوړېږي. مګر ترکومه ځايه چې د عملي کورس يا مطالعې تړاو دے. هغه تل د وخت حالاتو او ضرورياتو تابع وي. دا يو عام اصول وي چې د هرڅۀ پرته د ژوند د ټولو معاملاتو سره تړاو لري. دغه رنګ د دغه تعلق د اسلام سره هم شته. پۀ اقتصادي يا ګروهي ډول (بې له شکه) پۀ اسلام کښې مذهب او سياست دواړه شته. مګر کله چې عملي پلان يا منصوبه بندي ترسره کېږي نو د وخت او حقيقي حالاتو ته بايد پاملرنه وشي.
د عقيدې او د عمل د توپېر پۀ بنياد پۀ اسلام کښې د يو جوړ شوي حکومت خلاف بغاوت حرام بلل شوے دے. کۀ څۀ هم هغه حکومت پۀ ظاهره غېراخلاقي هم وي او خواه د هغۀ خلاف راپورته شوې ډله ډېره ديني هم وي مګر د عملي پايلې پۀ اعتبار سره هغه رنګ بغاوت د ظلم او سختۍ فتنې سوب جوړېدے شي.
دغه شان اقدام د هغۀ د ختمېدولو ذريعه نۀ شي جوړېدلے. دغه رنګه له چوره ډکې بېلا بېلې مونږ پۀ کشمير، چيچنيا، برما، افغانستان، مصر او الجزائيرکښې ليدلے شو. پۀ دغو هېوادونو کښې د مذهب پۀ نامه چې کوم قومونه پورته شوي دي هغه د مکملې بربادۍ سوب خو شو، مګر بل څۀ نۀ، بل صورت ئې دا دے چې د داسې کړنو لپاره پۀ ټولنه کښې دغسې يا د قبوليت ځاے نۀ وي. ځکه نو پۀ ښکاره د يو عملي بريا يا وجود هم ټولې سرښندنې (قربانيانې) بې پايلې پاتې شي. مګر حقيقي نتيجه ترلاسه نۀ شي. دغه رنګه پۀ ګاونډي هېواد کښې هم د اسلام نعره وشوه مګر چې کله دغه ملک جوړشو نو دلته د ځان ځانۍ، ماده پرستۍ او خپل منځي شخړو پرته بل څۀ پۀ لاس رانغلل. دغسې پۀ افغانستان کښې ډېرې قربانۍ ورکړل شوې او پۀ زور د سياسي چارواکو د بدلېدو هڅې وشوې مګر چې کله اسلام پاله تنظيمونه واک ته ورسېدل نو پۀ داسې لام (جنګ) سره اخته شول چې بېلګه ئې نۀ ترسترګو کېږي او داسې نور نور…
دغه ډول پۀ ايران کښې هم د مذهب د نعرې سره يو سياسي بدلون راغلے ؤ . دغه اسلامي انقلاب تر يو وخته پورې د پروپېګنډې پۀ زور د اسلامي کېدو هڅې وشوې مګر نتيجه ئې بيا هم پۀ صفر کښې د صفر راووته. او بل څۀ نۀ ….؟
د دې څخه جوته شوه چې دين او حکومت دواړه کۀ څۀ هم پۀ اقتصادي ډول يو دي مګر پۀ عملي اعتبار سره جدا جدا دي. د دين يوه برخه هغه ده چې د هغې کول يا ترسره کول د سړي د خوښې سره اړه لري. (ايک حصه دين کا وه جس کى تعميل فرد کى اپنى مرضى پر منحضر هوتى هے) داسې احکام هر وخت پۀ هر چا باندې فرض وي. د خلقو لپاره اړينه ده چې هغه پۀ هرحال کښې هغه ترسره کړي.
د دين دوېمه برخه هغه ده چې د کوم اډاڼه پۀ اجتماعي حالاتوا و اجتماعي خوښه باندې ده. د دين د دغه برخې لپاره د اجتماعي ارادې او موافقې ضرورت احساسېږي. پۀ اسلام کښې دين اوسياسيت يو دي. کۀ څوک دغه د يو والي نعره خو وکړي مګر دغه نعره کۀ خلق او ټولنه جوړه نۀ کړي مګر پۀ حکومت بايد اولس باندې د لاس بري يا قبضې هڅو ته دوام ورکړي. يو خو به دغه ډله سراسرناکامه شي. او قطعاً به بريا ته ونۀ رسېږي. د دغسې بغاوت يا د قدم پورته کولو پۀ نتيجه کښې به فساد بلکې ستر فساد پېدا شي او جوړ جاړې به رانۀ شي. د عقيدې او د عمل يا د سياست تفريق د اړتيا پۀ بناء پۀ اسلامي احکامو کښې شته د بېلګې پۀ ډول د هر مومن مسلمان لپاره اړينه ده چې د زکات او حج د عقيدې پۀ اعتبار فرض وبولي. مګر پۀ عملي ادائيګۍ کښې ذمه واري پۀ هغه سړي باندې شته چې هغه پۀ عملي شرطونو باندې پوره وي.
پۀ اوسني وخت کښې مسلمان هرځاے د ستونزو ښکار دے او دغه ذمه واري د اسلام پۀ دښمنانو اچوي. مګر دا يوه غلطه خبره ده حتٰي دا پۀ خپله د اسلام غندنه ده. ولې چې د قران او سنت مطابق خداے پاک د ايمانداره خلقو کومکي دے بيا نو دا څنګه شونې ده؟ چې کافران دې پۀ مسلمانانو باندې برلاسي شي. او الله تعالي دې د مومنانو ملاتړ ونۀ کړي. حقيقت دا دے چې مسلمان نن پۀ کومو ستونزو کښې راګېر دے پۀ يقيني ډول دا يو مصنوعي حالت دے. دا د پېغمبراسلام (ص) د سترو سنتو د نۀ عملي کېدو پايله ده. د اوسني وخت مسلمانانو پۀ خپله دا نظريه جوړه کړې ده چې ترڅودوي سياسي واک ترلاسه کړے نۀ وي تر هغه پورې پۀ دين توحيد باندې عمل شونې نۀ دے. د دغه غلطې مفروضې پۀ بنسټ نن هرځاے د نړۍ مسلمانانو جنګ پېل کړے دے. د دې پايله دا شوه چې دوي د غوره ديني احکاماتو د استعمال څخه محرومه پاتې شول . دا هغه مقام دے چرته چې د مسلمانانو د پرمختګ لاره ډبه شوه. مسلمان نن احساسوي چې د دوي لاره د هرې خوا څخه بنده شوې ده مګر پۀ دغه نړۍ کښې د هېڅ ډلې لپاره لاره نۀ تړل کېږي. البته کله دغه ډله پۀ خپله ناپوهۍ سره خپله لاره پۀ ځانونو باندې تړي. دغه د نن مسلمان سره کېږي. مسلمان پۀ پورتنيو سنتو باندې عمل نۀ شي کولے او نۀ ئې کوي. دوي د دين توحيد معامله د سياسي اقتدار د شخړې څخه بېله کړې نۀ ده. مسلمان هرځاے پۀ خپل کورکښې د حکمرانې ډلې سره پۀ ټکراو اخته دي ولې چې پۀ ناسمه ډول دا فکر کړے دے چې ترڅو پۀ واک قبضه ونۀ کړم ترهغه پورې زۀ پۀ پوره دين عمل نۀ شم کولے. يعنې بې له شکه يوه وسوسه ده البته يوديني حقيقت نۀ دے . مسلمان ملت ته پکار ده چې دوي ديني چارې دسياست څخه لرې وساتي او د اقتدار د بدلون څخه مخکښې چې دوي ته کومې موقعې حاصلې دي هغه بايد پۀ ښۀ ډول وکاروي، پۀ دغه حکمت نبوي يا سنت نبوي باندې د عمل کولو وروسته به دوي وويني “که ان کيلئے تمام دروازے کهل گئے هين”. او د ژوند هېڅ دروازه به پۀ دوي بنده نۀ شي (زندگى کا کوئى دروازه بهى ان پر بند نهين هوگا) .