Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
پۀ پښتو کښې لیک ولې ضروري دے؟
زمونږ ډېر ملګري دا ضد کوي چې پښتانۀ لیکوالان دې پۀ جهاني ژبو لیکل وکړي د دې فایده به دا وي چې د پښتنو مقدمه به عالمي قوتونو او دې ساحه کښې موجود منصفینو ته وورسي او دا رنګ به د پښتنو سیاق/مظلومتیا/ښکېلاک څرګند شي او د دوي د حقوقو وکالت به پۀ نړیواله سطحه وشي. دا سوچ پۀ اخلاص مبني دے او د نن د نړۍ حقیقت هم دا دے چې هېڅ یوه ټولنه مطلق خودمختاره شتون نۀ لري بلکې د خودمختارۍ لپاره خطي/قامي/بېن الاقوامي اړیکې او engagements یو ضروري عنصر دے! خو دا غوښتنه دومره ساده هم نۀ ده او د دې پۀ تاکید او غېرمتوازن ضد کښې څۀ بدیهي زیانونه هم نتیجه ګرځي!
سر ولیم جونز لیکلي دي چې د کشمیریانو نه بغېر د سنسکرت غوندې قدیم ژبه کښې د هند او هنود باقاعده تاریخ نۀ و! د نوابادیاتي نظام فکر د واکدارانو لپاره دا یوه ستونزه نۀ بلکې نعمت وګرځېد او مغرب د مشرق یو خودساخته تشکیل وکړو! د دوي د شفوي ادب او فولکلور نه ئې د دوي یو خودساخته دروغژن تشخص دوي ته ور پۀ غاړه کړو او پۀ دوي کښې چې کوم قدرې خوانده ټولګے ؤ هغه هم د دې تشخص پۀ منلو مجبور شو!
د هندوستان د وېش نه وړاندې او دې خطه کښې د پېرنګي د راتګ نه وړاندې دلته تاکید پۀ مشترکاتو او انجذاب ولاړ ؤ او د تکثیریت او قبولیت یو انساني امتزاج موجود ؤ. هندو مقتدره به د جماتونو او مسلمان مقتدره به د مندرونو انتظام انصرام د اوقافو نه پۀ دولتي کچ ادا کولو! نوابادیاتو دا نظام فکر اپوټه کړو! د اشتراک پۀ ځاے افتراق، د انجذاب پۀ ځاے بېلتون او د قبولیت پۀ ځاے ئې رد رامېنځ ته کړل! لرې به نۀ ځو د دې مقدمې لپاره به د مولانا ابوالکلام ازاد، کانګرس او حضرت مدني سوانح وګورو او موجوده وخت کښې کۀ د ډاکټر تارا چند او د جواهرلال نهرو پوهنتون د تاریخ د څانګې معتبره استاذه رومېلا تاپر ولولو نو دا ټوله منظرنامه به بېخي څرګنده شي. پۀ پېړیو پېړیو پۀ مشرق د مغرب حکومتونو کښې ترټولو غټ کردار استشراق ادا کړے دے.
د نړۍ د سرمایه دارانه اسټېبلشمنټ لېنګوېچ انجنئيرنګ د مشرق د متعدد خطو شناختونه/پېزنګلوۍ بېخي مسخ کړی دي. نزدې ماضي کښې د وزیرستان پۀ خاوره پېرنګیو او ورستو مذهبي ټېکداران د خپل مخ نوکارې کولو پۀ ګناه څومره ککړ شو؟ د پېرنګي او وهابي استعمار/امپراتوریو د پکارونې نه وړاندې د وزیرستان انځور څۀ و او وروستو څۀ دے؟ جنګي ترانې او پۀ مقامي ژبه کښې د “هیروازم” او مرګ پرسته عناصرو د لېنګوېج انجئيرنګ پۀ زور پۀ خپله خاوره کومې کانې ونکړې؟؟ د غریزې پښتو/پښتنو پۀ تېر پنځوس کاله کښې چې کوم مرګ پرسته جنګي ادب زېږېدلے دے دا خودبخود پۀ خپله زیږېدلے دے؟ د غېرت او بادرۍ پۀ نوم د پښتونولۍ پکارونې له ادبي هوا چا ورکړې ده؟ دا د تحقیق یو غوښتلے مېدان دے او پۀ پښتنو محقیقینو قرض دے چې د دې عوامل او متحرکات پۀ ګوته کړي.
د مشرق د مغربي تشکیل پۀ ساحه کښې، چې تر ننه متحرک دوام لري تر ټولو لوے لاس د مشرقي خلقو د ژبو سره د غوښتلې وفا نه لاس پۀ نامه کېدل وو!
د نن د ادبی نړۍ “مېن سټریم” کښې هم مرکز مغرب دے او انګرېزي ته مرکزیت ترلاسه دے. د یادې مقدمې چې محکوم قامونه او محکومې ژبې دې مېن سټریم ته رانیزدو کېدو لپاره خپله مدعا پۀ انګرېزي وړاندې کړي نو د دې به ورته فایده وشي! دې مقدمې د مابعد نوابادیات/پس نوابادیاتي ډسکورس هم پۀ انګرېزي ژبه کښې وزېږولو خو تر ننه د دې مرکزي فایده پۀ سیاسی او لساني ساحو کښې انګرېزۍ واغسته! او سره د اعترافونو او جایزو ګټلو دغه ټولګے بیا هم پۀ مرکز کښې بامعني او عملي شتون نۀ لري! د دې یو بل تاوان هم پروفېسر ډاکټر نیرعباس ناصر پۀ خپله یو مقاله “مغربی تعقل او مشرقی تخییل” کښې پۀ ګوته کړے دے چې د یادې مقدمې وکیلان/لیکوالان پۀ یو وخت دوه تاوانه کوي یو دا چې پۀ مغربي ساحه کښې د مرکزیت نه محروم وي او بل د خپل مورني ادب نه هم پۀ غټه فاصله وي! د ثقافتي شناخت پۀ دایم ساتلو کښې تر ټولو لوے لاس د ژبې وي او د ژبې پۀ وسعت/پراخۍ کښې وي د ژبې سره وفا کښې وي او د ژبې د حقوق پوره کولو ذمه وارۍ کښې وي. او دا ذمه واري اوله غوښتنه ده د نورو سره سیالي یا د نورو پۀ کور کښې خپل وکالت دوېمه ذمه واری ده. کۀ دا ترتیب اپوټه کیږي نو ګټه به ئې بل ته رسېږي.
تاسو وګورئ یو خالد حسېنی راواخلئ؛ پۀ انګرېزي کښې د پښتنو او افغانستان پۀ حقله ناولونه لیکي، پۀ میلینونو نسخې ئې خرڅېږي! یورپ او مغرب د دې لیکوال د یو قدرتي شجرې او انسلاک نه خپله بیانیه زېږوي او خوانده ټولګي ګڼي چې دا د پښتون مقدمه پۀ نړیواله سطحه پېش کیږي! خالد حسیني پۀ کښې پۀ خپله هم خوشاله دے چې پۀ سرو سپینو کښې لوبې کوي! هغۀ ته د شناخت بحران یوه موقع پۀ لاس ورکړې ده او هغه ئې د لوبولو کمال مهارت لري! د هغۀ پښتون نسلي شجره نن د چا پۀ ګټه ده او د چا پۀ تاوان ده؟ د هغۀ ناولونو کښې سطحي رومان/قبایلي تعصب/مصنوعي جهالت/راتپلے شوے جنګ/پښتون غرور ته یو فطری اساس وربخښلي کېږي حال دا چې دا ټول عناصر د دې ټولنې جزوي برخې هم نۀ دي! د سېکس، نکاح، وادۀ او تجارت پۀ لړ کښې هغه د پښتون ټولنې اکا دکا واقعاتو ته یو عمومیت ورکوي! زۀ دا نۀ وایم چې دا جهالتونه پۀ دې ټولنه کښې نشته، ولې نشته خو د دې عوامل هغه نۀ دي کوم چې ماتن پۀ دغه متن کښې راښایي! او نړۍ ئې پۀ پټو سترګو قبلوي. پښتون لیکوال تېر پنځوس کاله کښې پۀ خپل کور کښې برپا شوي قیامت باندې بېشانه لیک/تخلیق/تاریخ/ارټ/سیاست پۀ خپله ژبه کښې محفوظ کړے دے، هغه پېرنګے چې دلته د حکومت کولو لپاره به ئې پښتو زده کوله او پۀ پښتو به ئې تحقیقات کول، کتابونه به ئې خپرول، اوس چرته دے؟ اوس د دوي مقدمې لپاره د دوي ژبه او ژبنیزه ذخیره ثانوي او غېرضروري ولې شوه؟؟؟
هغه پښتانۀ چې انګرېزي ادبیاتو کښې تحقیقات کوي باندې دا علمي او اخلاقي فرض دے چې د پښتون مقدمه کښې د پښتو متن (تقریر،تحریر، اورل هسټري) خپل سبجېکټ وګرځوي! دا د تحقیق د دیانت تقاضا هم ده او د دوي قامي فریضه هم ده. یوې د انګرېزي پروفېسرې پۀ افغانستان کښې پۀ “پوسټ وار ټراما/ د جنګ نه پس راپېښه المیه/صدمه” د پی اېچ ډي خاکه ترتیبوله، زما نامه چا ورکړه او تر ما راغله، زۀ ورته بېشانه خوشاله شوم، ورځ شپه مو یو کړله کېښناستو او خاکه مو تیاره کړه، زما رايه دا وه چې منتخب پښتو ناولونو یا اخباراتو او ډایرییانو نه به سبجکټ راواخلو او خپله مقدمه به پرې وتړو! دې لړ کښې راسره د نوبل انعام ګتونکے لیکوالې سویتلانا الکسوچ زیار او کتابونو یو د precedent شهادت هم کولو، ناولونه مو هم منتخب کړل او خاکه مو تحریر ته راوسته! ممتحنینو پۀ دې رد کړه چې تۀ خو انګرېزي ادب کښې دکتوره کوې نو پښتو متن نۀ شې راغستلئ! خالد حسېني راواخله! یا دهغۀ د قبیل څوک نور څوک!!
زۀ دا ګنم چې زمونږ وطن کښې دا جواز د رد لپاره کافي ؤ او څۀ دې لړ کښې نور ډېر محرکات هم شامل وو خو کۀ پرمختللې هېوادونو او معتبره خودمختاره تحقیقي ادارو کښې داسې خاکه وړاندې شي نو رد کېدل خو څۀ چې د امتیاز لامل به ګرځي.
د انګرېزي مرکزیت منونکیو غټ احسان به دا وي چې د دې ژبې د نماینده لیکوال/لیک وکالت وکړي. د هغه لیک/لیکوال نه کوم چې تش پۀ نوم او یا باے چانس د شجرې پۀ نعمت د دوي نماینده ګڼل کېږي.
ژبې او قامونه پۀ زرګونو کاله ژوند لري او دې لړ کښې پۀ ژبو پۀ لسیزو لسیزو لاندے باندے راځي. د ژبې د مرکزیت د خپلولو لپاره کل وقتي او اوږدمهاله پالیسي بېخي ضروري وي، کۀ د دې نه غفلت یا سرغړاوے وشي نو د شناخت بحران او د شتون ملکیت د لاسه ووځي.