سيمينار، انجمن اصلاح الافاغنه او باچا خان – پښتون

متعلقه مضامين

!!!کوم کوم غم وژاړو

د ژوند “انګازې” – پښتون

“بتا دوں” ؟؟؟ – پښتون

د باچاخان اوونۍ پۀ وياړ د اوونۍ پۀ دوېمه ورځ يعنې د جنورۍ پۀ يويشتمه نېټه د پښتنو شريک کور باچاخان مرکز کښې د “انجمن اصلاح الافاغنه او باچاخان” عنوان لاندې سېمينار تابيا شوے ؤ. د دې پروګرام د نظامت چارې مشهور شاعر، اديب، ليکوال او پوهان پروفېسر ډاکټر محمد زبېر حسرت ترسره کړې. د دې غونډې صدارت د باجوړ سره تعلق لرونکي د ګوند فعاله مشر شېخ جهانزاده صېب ترسره کړو. غونډې ته پۀ وېنا والو کښې ډاکټر فضل الرحيم مروت، انجنئير اعجاز يوسفزے او ډاکټر خادم حسېن شامل وو.

ډاکټر زبېر حسرت د غونډې باقاعده اغاز وکړو او پۀ خپل ځانګړي او پوست انداز کښې ئې پۀ څو مختصرو ټکو کښې پۀ سل کاله سفر او انجمن رڼا واچوله او بيا ئې تفصيلي خبرو لپاره ډاکټر خادم حسېن ته بلنه ورکړه. ډاکټر خادم حسېن ټولو ته هرکلے وکړو او بيا ئې ووئيل چې کۀ مونږ پۀ انجمن خبره کوو نو بايد د سيمې د هغه وخت د حالاتو جائزه هم واخلو. ډاکټر صېب ووئيل چې مونږ ټولو ته پته ده چې انجمن د شلمې پېړۍ د درېمې لسيزې بېخي پۀ وړومبيو کښې مخې ته راغلے دے نو مونږ لۀ کتل پکار دي چې هغه وخت کښې د سيمې سياسي، معاشي او نور حالات څۀ وو؟ دوي ووئيل چې پۀ دغه ورځو کښې اولنے جهاني جنګ ختم شوے ؤ او د نړۍ سرمايه دارانه نظام بل اړخ ته روان ؤ او نړۍ د معاشي بدحالۍ ښکار وه ……… کۀ يو خوا کالونۍ جوړېدې نو بلخوا د خام مال لپاره خلک کارولے شو، کۀ وسلې جوړېدې نو د هم دغه زغل پۀ نتيجه کښې اېټم بم هم جوړ شو، وسلې تېزې شوې او د جنګ شکل بدل شو او دغه شان د سرمايه دارۍ د نظام نه يو فاشسټ نظام مخې ته راغے او ورسره امريکه هم ښۀ پۀ ښکاره مخې ته راغله. ډاکټر خادم حسېن زياته کړه چې دغه وخت پېرنګيانو افغانستان او د پښتونخوا سياست اغېزمن کړے ؤ. پۀ پلانونو ئې د غازي امان الله خان حکومت ته خنډان جوړ کړل. ډاکټر صېب ووئيل چې دې حالاتو پښتونخوا پۀ څلور اړخه وځپله بلکې غلامه ئې کړه؛ ا) يو دا چې د خپل وجود نه ئې بېله کړه او سياسي نظام ئې ګډ وډ شو، ب) طبقاتي نظام راغے لکه خان او خان بهادر يعنې د اولس د حقيقي مشرانو پۀ ځاے مصنوعي مشران مخې ته راغلل او ټولنه ماته شوه، ج) هم دغه شان ځائي اقتصاد، ځائي هنرونه سپک کړے شول چې پۀ نتيجه کښې ئې اقتصاد بېخي شا ته لاړو، ث) منفي قبائليت مخې ته راغے چې پۀ نتيجه کښې ئې قاميت وروستو بوتلے شو او خپل منځي دشمنۍ مخې ته راغلې . . . د پښتنو قوت ارادي ډېر پۀ چل هنر ختم کړے شو . داسې حالاتو کښې باچاخان او پوهه ځوانانو د غازي امان الله خان مرسته وکړه. هم دغه وخت کښې باچاخان سوچ وکړو چې کۀ چرې پښتانۀ د سياسي، کلتوري او اقتصادي غلامۍ نه ازادېدل غواړي نو دې لپاره يوه جمهوري او تنظيمي ټولنه پکار ده، او بيا داسې ټولنې ته د پوهې ضرورت دے. داکټر صېب ووئيل چې لۀ دې وړاندې حاجي صېب ترنګزے هم کوشش کړے ؤ خو د هغوي مدرسې صرف څلور کاله يعنې کال ۱۹۱۲ نه تر کال ۱۹۱۵ پورې وچلېدې او بيا بندې شوې ځکه چې دغه مدرسې د معاشي او يو شمېر نورو ستونزو ښکار وې. دوي زياته کړه چې دغه وخت کښې د پښتنو لپاره د يو داسې تعليمي نظام ضرورت ؤ کوم چې نۀ صرف پښتانۀ د علم پۀ رڼا منور کړي بلکې د وخت د تقاضو هم اهنګ او ورسره اوږدمهاله تګلاره هم ولري. دوي وائي چې د پښتنو خوش قسمتي وه چې خداے ورله باچاخان ورکړے ؤ ځکه چې پۀ دغه زمانه کښې يعنې د نن نه سل کاله پخوا داسې سوچ صرف او صرف باچاخان کولے شو. داکټر صېب زياته کړه چې د سيمې او پۀ نړيوال حالاتو او بيا د پښتنو پۀ حالاتو د سوچ کولو نه پس لوے بابا د ازادو مدرسو پرانستو ګام واخستو او دغه شان دا تاريخي ګام يعنې وړومبے ازاد سکول د بابا لۀ خوا د اپرېل پۀ اولنۍ نېټه کال ۱۹۲۱ کښې پۀ اتمانزو کښې پرانستے شو او ورپسې دوه هفتې پس يعنې پۀ څوارلسم يا پينځلسم اپرېل د “انجمن اصلاح الافاغنه” بنياد کېښودے شو . ډاکټر صېب ووئيل چې دا يو منظم سياسي، جمهوري او سائنسي عمل ؤ. چونکې دا يو سائنسي عمل ؤ نو اولني اجلاس کښې د خادم محمد اکبر، مولانا اسرائيل او عبدالاکبر خان اکبر پۀ شمول پينځۀ کسانو ګډون وکړو. بيا وروستو پنځوس کسيزه کمېټي او ورپسې ائين هم جوړ شو. دغه کمېټۍ د ټولې صوبې د سکولونو لپاره نصاب هم جوړ کړو تر څو د تعليم، سولې، اقتصاد او ښېګړې لپاره کار وکړے شي ، غلط رسومات ختم کړے شي. ورسره يو داسې مکېنزم هم جوړ کړے شو چې د چم پۀ چم او کلي پۀ کلي د صفايانو کارونه وکړي، تنظيمي کارونه او تر ټولو مهم چې خپل کار پۀ خپله وکړے شي. ډاکټر صېب د خپلو خبرو تر څنګ ووئيل چې هم داسې باچاخان پښتانۀ بېخي پۀ شعوري توګه د يو مهذب ژوند پله بوتلل. يوازې دا نا بلکې د دشمنيو او تربګنيو د ختمولو لپاره ئې د عدم تشدد لار هم ورکړه کومه چې د زرګونو کلونو راهسې د ګندهارا پۀ شکل کښې پۀ دې خاوره کښې وه. ډاکټر خادم حسېن ووئيل چې دې نه پس باچاخان هسې نۀ دے ناست بلکې ستړې او هلې ځلې ئې لا زياتې شوې او هر کال به سالانه اجلاس کېدو کوم کښې چې به عالمان، پوهان، شاعران او فنکاران راټولېدل، جرګې مرکې به کېدې. پۀ وړومبي ځل پښتنو ته احساس وشو چې مونږ خپل قانون لرو، خپله جرګه او يوسسټم لرو، هنرونه لرو. دا ځکه چې دغلته د مخفي صېب، خادم اکبر صېب، خليق صېب او ساقي صېب پۀ شان خلک وو چا چې به پۀ خپل خپل ځاے خبره عام اولس ته رسوله. اوس دې هر څۀ ته چې ګورو نو مونږ پۀ دې نتيجه رسو چې تعليم، هنر، برداشت، مساوات، عدم تشدد، مينه او ورورولي او پښتونولي د دې قامي تحريک لوئې ځانګړنې دي. د کمېټۍ پۀ اجلاس کښې به هره فېصله پۀ اکثريت کېده يعنې بېخي پۀ جمهوري ښکلا اډاڼه وه او هم داسې ورو ورو د جرګې، جمهوريت، اقتصاد، تعليم، سياست او ټولنيز اقدارو اړخونه پراخه کېدل شروع شول . پۀ تنظيمي توګه دا هم پرېکړه شوې وه چې د مدرسو لپاره به د چندې باقاعده نظام وي او د صوبائي او مرکزي لېول مشران به چنده ورکوي، يعنې پوره يو سسټېمېټک پروګرام وضع کړے شو. ډاکټر خادم حسېن ووئيل چې د ازادو مدرسو نه پس د باچاخان مشکلات ډېر زيات شول ځکه چې پېرنګي دغه هر څۀ نۀ برداشت کولے شو او نۀ ئې زغملے شو، باچاخان ګرفتار کړے شو او بندېزونه پرې لګېدل شروع شو. هم دا وجه وه چې باچاخان پۀ دغه دور کښې پۀ باقاعده توګه پۀ سياسي خپلواکۍ زور راوړو ځکه چې د خپل حق او اواز لپاره سياست يوه ائيني او جمهوري لاره وه. بيا وروستو ئې پۀ کال ۱۹۲۸ کښې افغان جرګه او بيا کال ۱۹۲۹ کښې خدائي خدمتګار تحريک شروع کړو. ډاکټر خادم حسېن ووئيل چې هم د بابا د دغه کړاوونو، هڅو، هلو ځلو او جدوجهد وجه ده چې نن مونږ نۀ صرف خپل حق پېژنو بلکې د خپل حق غوښتنه هم کولے شو او لويه خبره دا ده چې بې لارې او بې مشره نۀ يو بلکې د فخر افغان باچاخان پۀ شان مشر او لارښود لرو او نن کۀ مشکلات څۀ هم ډېر دي خو هم د دغه لار پۀ برکت مونږ ناهيلې نا بلکې هيله مند يو او د روښانه راتلونکي هيلې مو ژوندۍ دي.

د ډاکټر خادم حسېن صېب د تفصيلي او معلوماتي خبرو نه پس ډاکټر زبېر حسرت دوېم وېناوال اعجاز يوسفزے صېب ته د خبرو بلنه ورکړه. محترم اعجاز يوسفزے ووئيل چې پښتنو لۀ خداے پاک د باچاخان او خدائي خدمتګارو پۀ شکل کښې لوے دولت ورکړے دے. دوي ووئيل چې د باچاخان پۀ شان شخصيت د يو سياسي ګوند سره هم نشته. انجنئير صېب ووئيل چې پۀ بابا خبره کول ګران کار دے او زۀ به د هغه وخت سره سره د سيمې پۀ اهميت خبره وکړم، زياته ئې کړه چې د پښتنو لوکېشن ډېر زيات مهم دے ځکه چې دوي د سرو زرو د مرغۍ پۀ دروازه کښې پراتۀ دي او هم پۀ دې وجه يرغلګرو دوي سره جنګونه کړي دي . زياته ئې کړه چې پېرنګے د سوداګر پۀ شکل راغلے ؤ او پۀ مزه مزه ډېر پۀ چل ول بره تلے ؤ . دوي ووئيل چې د احمدشاه ابدالي بابا نه پس پۀ پښتنو ډېر ظلمونه وشول او درې موقعو دوي خراب کړل؛ يو کال ۱۸۲۳ کښې د سکهانو سره جنګ، بيا کال ۱۸۷۹ کښې د ګندمک تړون او ورپسې کال ۱۸۹۳ کښې د ډيورنډ معاهدې پښتانۀ تقسيم کړل . دغه حالاتو کښې عدم تشدد ضرور ؤ ځکه چې پښتانۀ پرله پسې جنګونو ځپلي او بې حاله کړي وو. پښتنو پۀ دغه دورونو کښې د تشدد مبارزې کړې دي خو ازادي يا ګټه ئې نۀ ده کړې. هم دغه شان کال ۱۹۱۰ پورې پۀ دې سيمه کښې د پېرنګيانو خلاف مذهبي خبرې اترې او پاڅونونه وو. بيا پۀ لر او بر کښې دا پۀ شعوري توګه کوشش وشو چې تړون ئې مات شي. بيا اولنے جهاني جنګ، د غازي امان الله خان سره شوے سلوک، نور واقعات، بې وزلي او ناپوهي وغېره وغېره. هم دغه شان دغه تيارو حالاتو کښې باچاخان د شعور ګام اخلي، تحريک شروع کوي، هلې ځلې کوي، انجمن جوړوي، جرګه جوړوي او بيا خدائي خدمتګار تحريک جوړوي . دا ولې؟ ولې بابا سختې ګاللې؟ ځکه چې بابا ژوندے احساس لرلو او د پښتنو خپلواکي ئې لوے ارمان ؤ.

دا هر څۀ هسې نۀ وو بلکې پوره د شعور پۀ پاټکو او د حالاتو د جبر نتيجه وه. کال ۱۹۱۹ کښې د رولټ اېکټ خلاف پۀ اتمانزو کښې لويه جلسه شوې وه او تاريخ وائي چې داسې جلسه چرته پۀ پښتنو کښې نۀ وه شوې. وئيلے شي چې پۀ دغه جلسه کښې يو لاکهـ پورې خلک راجمع شوي وو او د جلسې د صدارت پۀ وجه بابا ته د “باچاخان” خطاب ورکړے شو. او بيا هم پۀ دغه کال باچاخان پۀ اولني ځل ګرفتار کړے شو. دغه وختونو کښې افغانستان ته هجرت هم شوے ؤ خو هغه ناکامه شوے ؤ . باچاخان به وئيل چې د انقلاب لپاره اول ذهني انقلاب ضروري وي، انقلاب د منډې کار نۀ دے، شعور پکار دے، اګر چې باچاخان هم پۀ دغه هجرت کښې برخه اخستې وه . هم دغه مجموعي حالات وو چې باچاخان اول ازادې مدرسې، بيا انجمن، بيا جرګه او بيا خدائي خدمتګار تحريک شروع کړو . انجنئير اعجاز يوسفزے صېب ووئيل چې هم دغه موقع ده چې پښتانۀ پۀ تاريخ کښې پۀ درېم ځل رايوځاے کېږي؛ يو ځل پير روښان راجمع کړي وو، بيا احمدشاه بابا او بيا فخر افغان باچاخان راجمع کړل.

د انجنئير اعجاز يوسفزے صېب د مدلل خبرو نه پس زبېر حسرت صېب، محترم ډاکټر فضل الرحيم مروت صېب ته د وېنا بلنه ورکړه. ډاکټر فضل الرحيم مروت صېب پۀ خپل مخصوص انداز کښې د ډاکټر خادم حسېن د تنظيمي صلاحيتونو ستائنه وکړه او وې وئيل چې زما نه مخکښې دواړه وېنا والو د سياست، اقتصاد او تحريک ډېر ښۀ جاج واخستو. ډاکټر مروت صېب ووئيل چې کله زمونږ صوبه کال ۱۹۰۱ کښې د پنجاب نه بېلېده نو پۀ هغه وخت کښې امير حبيب الله خان پۀ تخت ناست ؤ. دوي زياته کړه چې هغه وخت کښې ئې کابل کښې حبيبه لېسه يا مکتب حبيبه جوړ کړے ؤ. دغه شان ډاکټر صېب بيا د روس د انقلاب، افغانستان ته د دې سيمې د خلکو د هجرت خبره کوي او وائي چې خواوشا اويا زره خلکو پۀ هغه وخت کښې هجرت کړے ؤ . دوي دريځ خپل کړو چې د هغه وخت د حالاتو مطابق زۀ دغه هجرت ته پۀ مکمله توګه ناکامه نۀ شم وئيلے ځکه چې پۀ دغه وخت کښې پۀ روس کښې د انقلاب لۀ وجې هم خلکو د روسي سيمو نه افغانستان ته هجرت کړے ؤ. نو مونږ لۀ پۀ دغه تناظر کښې دغه هجرت ته کتل پکار دي . ډاکټر مروت ووئيل چې د دې هجرت لويه لاس ته راوړنه دا وه چې د خلکو د يو بل سره ليدۀ کاتۀ او مېل جول وشو . دوي ووئيل چې د تاريخ پۀ اوږدو کښې هر قام او تهذيب د عروج او زوال سره مخ شوے دے او د يو قوم لۀ خوا رد عمل هله راغلے کله چې هغه يو چېلنج سره مخ شوے دے. دوي ووئيل چې داسې وخت کښې بيا يوه هوښياره، دانشوره او پوهه طبقه پېدا کېږي چې لږ وي خو د دانش خاوندان وي چې پۀ علمي اصلطلاح کښې ورته “تخليقي اقليت” وئيلے شي . زياته ئې کړه چې دغه حالاتو کښې بيا زيات خلک دې لږو خلکو پسې روانېږي . دوي ووئيل چې پۀ دغه وخت کښې باچاخان ته خارجي او داخلي دواړه مسئلې ورپېښې وې ځکه چې کۀ يو خوا ظالم او بې رحمه پېرنګے ؤ نو بلخوا د پښتون قامي شناخت خبره هم وه . پښتانۀ پۀ دغه وخت کښې پۀ خېلونو، قبيلو، تربګنيو کښې ښکېل وو او قام ټکړې ټکړې پروت ؤ . ډاکټر مروت صېب ووئيل چې لۀ بده مرغه پۀ دغه وخت کښې اولنے جنګ سر ته رسي او ورسره د انفلوئنزا وبا هم خورېږي چې ټول زور ئې پۀ عالم کښې پښتنو ته رارسي ځکه چې پېرنګے د اقتصادي ستونزې ښکار کېږي او ټول بوج پۀ پښتون کرونده ګر اچوي، غلې ترې اخلي او پېسې ترې بودوي . باچاخان چونکې پوهه ؤ، سترګې ئې پرانستې وې او د استعمار پۀ هر چال پوهه ؤ نو دې ټولو شيانو فکرمند کړو . دوي د خپلو خبرو پۀ مهال دا هم ووئيل چې دغه وخت کښې “امانېزم” يوه لويه نعره وه خو حالات واقعات ورسره سم نۀ وو . بلخوا پښتانۀ د بې سوادۍ، بې تعليمۍ، ناپوهۍ، غېر سياسي کېدو او د کسب پۀ لحاظ پۀ ښکته پورته خبرو کښې راګېر وو بلکې پۀ دغه ناروغيو ناروغه وو . باچاخان چې دا هر څۀ وليدل نو سوچ ئې کولو چې علاج ئې څۀ دے؟؟؟ ايا معجزه! يا ټوپک! دواړه ناممکن وو . نو د دې لپاره باچاخان د دغه بيماريو علاج لپاره ډېر پۀ شعوري توګه د انجمن بنياد کېښودو . دا خبره هم مهمه ده چې دا انجمن څنګه چې له نامې ئې ښکاري د افغانانو د اصلاح لپاره ؤ او بيا وروستو مونږ ګورو چې اتۀ کاله پس باچاخان بابا “خدائي خدمتګارۍ” طرف ته ځي يعنې د قام نه انسانيت او اصلاح نه خدمت پله ځي . مروت صېب ووئيل چې د انسانيت د خدمت دغه سفر نن هم روان دے او دغسې به روان وي .

دې نه پس حسرت صېب د ټولو مشرانو، وېنا والو او ګډونوالو مننه وکړه، اجازت ئې وغوښتو، او د پروګرام راټولولو لپاره ئې د غونډې صدر محترم شېخ جهانزاده صېب ته بلنه ورکړه .

شېخ جهانزاده صېب د غونډې اختتامي الفاط ادا کړل او پۀ يو ښۀ او علمي او معلوماتي پروګرام ئې د ټولو مننه وکړه . دوي د دې هر څۀ لپاره د پارټۍ، د مشرانو، د کارکنانو او ټولو عالمانو فاضلانو شکريه ادا کړه او وې وئيل چې پۀ دې مهمه موضوع به هغوي هم څو خبرې وکړي. شېخ صېب ووئيل چې کۀ قام دسيسو ځپلے دے، کورنۍ او بهرنۍ بدبختۍ دي، نفرتونه دي او ځان ځانے دے خو بيا پښتون قام لۀ خداے پاک اتلان او بيا پۀ تېره تېره د باچاخان پۀ شان ستر لارښود ورکړے دے . او هم دا وجه ده چې مونږ هيله من يو چې د بابا پۀ لار به زمونږ سفر ګړندے وي . دوي ووئيل چې نن هم مشکلات ډېر زيات دي خو مونږ د عدم تشدد لار لرو او ځکه نو مونږ هيله من يو کاميابي به زمونږ وي . شېخ جهانزاده ووئيل چې باچاخان پۀ ډېرو سختو حالاتو کښې ډېر کار کړے دے کوم چې مونږ لۀ د نور کار حوصله او توان راکوي . دوي دعا وکړه چې خداے دې تحريک داسې ګړندے او کامياب ساتي.