د احمد شاه بابا د تلين مياشت – ډاکټر محمد سهېل خان

متعلقه مضامين

مور بي بي (د خدائي خدمتګارۍ ځلنده مخ) – ډاکټر سهېل خان

يوم بابړه او د عمر ګل نستوال ړندې سترګې او تته ژبه – ډاکټر سهېل خان

باچاخان ټرسټ اېجوکېشن فاونډېشن د نوي سحر پۀ تلاش – ډاکټر سهېل خان

احمد شاه ابدالي ١٧٢٢ز د زمان خان کره پېدا شو. ځينې مورخين ئې د پېدائش ځاے ملتان او ځينې هرات ښائي. ملتان کښې ابدالي روډ هم شته کومې نه چې مورخين دا ثابتوي چې زمان خان خپله کورودانې زرغونه علي د هرات د ناسازو حالاتو له کبله ملتان ته لېږلې وه. د هرات د حاکم محمدخان د برطرفۍ نه پس د احمدخان مشر ورور ذوالفقارخان حکمران شو. ولې ډېر زر نادرشاه د افغانستان د مغرب نه د سړې سيلۍ ښکار شو. هغه د ايران د غلبې نه پس پۀ هرات د حملې کولو او درانيانو د تباه کولو پۀ غرض ١٧٢٩ز کښې هرات پله روان شو. پۀ ١٧٣١ز ئې پۀ هرات قبضه وکړه. ذوالفقارخان د يوولس کلن احمدخان سره قندهار طرف ته لاړو. د قندهارسردار اميرحسېن هوتک د ابداليانو ډېر مخالف ؤ. دې وجې نه ئې دواړه وروڼه پۀ قېد کښې واچول. مارچ ١٧٣٨ پورې دوي د قندهار قېدخانه کښې وو. هغه وخت دا چا وئيلي شو چې د قندهار د جېل وړوکي قېدي به سبا له د اېشيا د تاريخ روښانه باب اولټه کوي. او هغۀ ته به د خپل دور فاتح اعظم وئيلے شي.

کله چې ١٧٣٨ز کښې نادرشاه پۀ قندهار باندې قبضه وکړه نو دا دواړه وروڼه ئې د قېد نه خلاص کړل. دواړو سره ئې ښۀ سلوک وکړو ځکه چې د احمدخان اوښے حاجي اسماعيل د نادرشاه خاص سړے ؤ.

نادرشاه د شپاړس کلن احمدخان پۀ صلاحيتونو خبردار ؤ. د ابداليانو د جرات هم قائل ؤ. لۀ دې کبله ئې هغه د خپلو ذاتي محافظينو سالارمقرر کړلو.احمدخان د نادرشاه اعتماد خراب نۀ کړلو. او هغه د ايران، افغانستان، هندوستان او اېشيا کوچک پۀ ټولو مهماتو کښې د نادرشاه د ذاتي تحفظ کار ډېر پۀ بېدارۍ سره سرته ورسولو. د احمد خان بهادرۍ، حاضر دماغۍ، وسعت نظرۍ د نادرشاه پۀ شان کاڼي زړۀ والا انسان د هغۀ عاشق کړے ؤ. د احمدخان کمان کښې څلور زره فوځيان د نادرشاه پۀ حفاظت مامور وو. کله چې نادرشاه د دهلي پۀ شاهي قلعه باندې قبضه وکړه نو د مغل وزيراعظم نظام الملک پۀ قيام شناسۍ کښې ووې چې دا هلک به يوه ورځ ضرور بادشاه جوړېږي.

يوه ورځ نادر شاه احمدخان ځانله را وغوښتو او ورته ئې ووې چې احمدخان ابدالي! زما نه پس به بادشاهت تاته مېلاوېږي. زما د اولاد خيال ساته او هغوي سره د مهربانۍ سلوک کوه.

د نادر شاه د مرګ نه پس د هغۀ لښکر پۀ دوو حصو کښې تقسيم شو. يو طرفته ايرانيان وو او بل طرفته افغانان. ايراني هرلحاظ سره غالب وو. د هغوي تعداد هم زيات ؤ. د ايران او افغانستان پۀ اکثرو ښارونو باندې د هغه ايرانيانو قبضه وه کوم چې نادرشاه مقررکړي وو. د هغوي پۀ کمزورۍ ليدو سره ايرانيانو د هغوي د ختمولو اراده وکړه خو احمدخان ابدالي پۀ دغه موقعه يوه کلکه فېصله وکړه چې هغه به دافغاني فوځيانو سره قندهارته رسېږي او هلته به افغاني فوځيانو ته د خپل ازاد حکومت د قيام دعوت ورکوي. ټولو افغانانو فوځي اميرانو د احمدخان مرسته وکړه. احمدخان ابدالي قندهارته روان شو. فراه کښې ايرانيانو پۀ هغوي حمله وکړه ولې احمدخان هغه پۀ شا کړه او قندهار ته ورسېده.

دافغانستان جنوبي علاقو کښې د نورمحمد عليزے حکومت ؤ خو د نادرشاه د مرګ نه پس دافغان اميرانو پۀ نظر کښې د هغۀ مقرر کړے شوي ټول عهدېداران کالعدم شوي وو. اوس هغوي د يو نوي نظام حکومت بنياد کېښودل غوښتل. د نادر اباد پۀ قلع شېخ سرخ کښې نور محمدخان عليزے پۀ کالعدم کېدو يو افغان جرګه راوغوښتې شوه. نهه ورځې پس جرګه د جنګ ښکار شوه. چې ناڅاپه يو عجيبه واقعه راښکاره شوه. پۀ جرګه کښې صابرشاه نومې دروېش هم موجود ؤ. ناڅاپه پۀ اوچت اواز باندې ګويا شو. الله پاک پۀ تاسو کښې احمدخان د ټولونه لوے سړے جوړ کړے دے. د افغان پۀ خاندانونو کښې د هغۀ خاندان ټولونه اوچت دے. تاسو د الله پاک رضا ته سرښکته کړئ. د احمدخان خاندان سدوزي اګرچې پۀ تعداد کښې کم وو خو دې کښې شک نشته چې پۀ ابدالي خاندان کښې د ټولونه زيات محترم خاندان ؤ. ځکه چې دې خاندان کښې د خواجه خضرخان پۀ شان صوفي بزرګ تېر شوے ؤ. چې هغه افغان قوم نن هم د عقيدت پۀ اسمان کښېنوي. دغه شان دې تاريخي جرګه کښې د احمدخان ابدالي د شناخت تسليم کړے شو. هم دې سره د ايران د غلامۍ او ماتحت کېدو نه د افغانستان د مکمل ازادۍ فېصله هم وکړې شوه. احمدخان اوس احمد شاه ابدالي شو. څو ورځې پس پېښور چمکنوکښې ورته شېخ عمر د ((د دوران)) خطاب ورکړو. چې معنٰي ئې ده ((د زمانې بې مثله ملغلره)) هم پۀ دې مناسبت سره هغۀ ته احمد شاه دراني هم وئيلے کېږي.

احمدشاه ابدالي د تخت نشين کېدونه پس د خپل نوي نوم سکه رائج کړه چې پۀ هغې باندې دا شعر ليکلے شوے ؤ.

حکم شبداز قادر بے چون به احمد بادشاه

سکه زن برسيم وررارپشت کاهى تابه ماه

(د قادر مطلق د طرفه احمدشاه ته حکم شوے دے چې د سرو او سپينو زرو سکې خورې کړي چې د هغې سطح د ځمکې د سطحې نه د سپوږمۍ پورې رائج شي)

د احمد شاه ابدالي مخې ته هغه وخت دوه مسائل د ټولو نه يات اهم وو. يو طرفته بېروني خطرات، دوېم افغان قبائل منظم کول او وسيع، ازاد او خود مختار افغان سلطنت قائمول. هغۀ ټول افغانان سرداران پۀ سخاوت اعزاز واکرام مسخرکړل. بيا ئې څلوېښت زره افغان فوځ جوړکړو. احمد شاه ابدالي سره نجيب الدوله، نجيب خان يوسفزے، سعدالله خان روهيله او حافظ احمد خان بنګش پۀ شان افغان اميران موجود وو چا چې پۀ هند اثر رسوخ لرل. احمد شاه پۀ دسمبر ١٧٤٧ کښې د ١٨ زره فوځ سره لاهور پله روان شو. د جهلم پۀ قلعه روهتاس ئې قبضه وکړه . هغې نه پس ئې لاهور هم فتح کړو. دې دوران کښې مغل بادشاه محمد شاه پۀ دهلي کښې د احمد شاه خلاف يولوے فوځ ته ترتيب ورکولو. ولې پۀ ٨ جنوري ١٧٤٧ز کښې د احمد شاه د لاهور قبضې خبر دهلي ته ورسېدو.

د احمد شاه د افغان دېرش زره فوځ پۀ مان پور کښې د مغل شپېتۀ زره فوځ سره مقابله وشوه. د مغل سپه سالارقمرالدين پۀ وړومبۍ ګولۍ ولګېدو او مړ شو. ولې د هغۀ زوے معين الدين چې د مېرمنو پۀ لقب مشهور ؤ د افغانانو ډېره پۀ بهادرۍ سره مقابله وکړه. احمد شاه ته د خپلې غلطۍ احساس وشو. او د جنګ نه د حکمت عملۍ پۀ توګه پۀ شا شو.

پۀ ١٥ اپرېل ١٧٤٨ز د هندوستان باچا محمد شاه وفات شو. ورسره سياسي صورتحال خراب شو. احمد شاه د دوېمې حملې منصوبه جوړه کړه. ولې مېرمنو فوځ د تنخواګانو د نشت له کبله د افراتفرۍ ښکارشو. مېرمنو د صلحې پېغام احمد شاه ته ولېږلو. دواړه ډلې پۀ دې رضا شوې چې د دريائے سندهـ د مغرب علاقه به د ابداليانو د افغان سلطنت حصه شمېرلې کېږي. دې نه علاوه به اورنګ اباد، سيالکوټ او ګجرات محصول به هم قندهار ته لېږلے کېږي. دا د ابدالي لويه فتح وه.

قندهار ته واپسۍ باندې احمد شاه هرات فتح کړو. او بيا د ايران پۀ مهم ووتلو، مشهد او مليشاء پورې پۀ ١٧٥١ز کښې فتح کړل. دې نه پس ئې پۀ هندوستان درېمه حمله وکړه.، دې ځل مېرمنو اطاعت تسليم کړو. دې نه پس ئې کشمير فتح کړو. دې نه پس ئې تر دهلي پورې پښې خورې کړې. د پاني پت جنګ وي، کۀ دمرهټيانو او سکهانو خلاف ….

احمد شاه ابدالي يو نوے جهان اباد کړو، پۀ خپلو اخيرې ورځو کښې احمد شاه خپل زوے تېمورشاه خپل ولي عهد مقرر کړو. خپله د پنځوس کالو پۀ عمر کښې جون ١٧٧١ز کښې وفات شو.

پۀ قندهارکښې دهغۀ پۀ قبر نن هم د زيارت کوونکيو رش وي. افغان خپل محسن ته داحمد شاه بابا وئيلو سره يادوي.

کتابيات

1. تاريخ افغانستان بحواله تاريخ سدوزي، پروفېسرډاکټرعاشق محمدخان دراني سنگ ميل پبلشرز لاهور ٢٠١٤ز

2. افغانستان (صديون کا الميه) درمحمدکاسى، گوشه ادب کوئټه ٢٠١٦ز

3. د افغانستان تاريخ، خليل الله خليلى. دانش خپروندې ټولنې څانګه ٢٠١٣ز

4. افغانستان درمسيرتاريخ. ميرغلام محمد

5. احمد شاه ابدالى .ګمياسنګهـ

6. د افغانستان تاريخ مولانا محمداسماعيل مکتبه فاروقيه پېښور.٢٠١٣ز