د عبدالکريم مظلوم “څهرې” – ډاکټر محمد همايون هما

د ستر ډرامه نګار، د ال انډيا رېډيو ياد براډ کاسټر او د پښتو رېډيائي ډرامې وړومبے فنکار عبدالکريم مظلوم (1901-1946) د کتاب نايابه نسخه ترلاسه کېدل زما د ژوند داسې واقعه وه چې زۀ ئې د مودو ارماني وم. “څهرې” ما پۀ 1962ز کښې لوستې وه. ما ته ياد دي چې دا کتاب پۀ وړوکي سائز کښې د هغه وخت پۀ ارزان بيعه کاغذ چاپ ؤ. چې ما کله د ملګري محقق ډاکټر خالد خان خټک مضمون “پښتو ډرامه يو نوے نظر” “پاڅون مردان” مارچ، اپرېل 2017ز کښې وکتو نو هغه پۀ کښې ليکلي وو.

“د عبدالکريم مظلوم د شپږو ډرامو يوه مجموعه د “څهرې” پۀ نوم د دهلي نه شائع شوې وه چې يو ناياب نقل ئې ماسره شته”. پۀ دې خبره زۀ ډېر زيات خوشحاله شوم. ښۀ وه ډاکټرخالدخان د خپل يو نزدې خپلوان غازي الرحمان قلندر چې داطلاعاتو محکمه کښې ډوېژنل ډائريکټر ؤ او زما مينه وال دے، پۀ لاس ما ته را ولېږله.

“څهرې” پۀ کال 1944ز کښې د دهلي نه د يو زر پۀ تعداد کښې چاپ شوې او خوره کړې شوې وه. خو له بده مرغه د دې يادګاري او تاريخي کتاب يوه نسخه هم د پښتونخوا پۀ لائېبرېرو کښې نۀ بيا موندے کېږي. بلکې د مظلوم خپل کور کښې خلقو سره هم نشته.

پۀ يقين سره وئيلے شم چې د “څهرې” پۀ کال 1944ز کښې داولني اشاعت نه پس 75 کاله پس د دې کتاب دوېم ايډيشن ما پۀ کال 2018ز کښې د خپل 64 صفحاتو مقدمې سره چاپ کړو. زما دا ليک د دغې مقدمې يوه برخه ده چې زۀ ئې د “پښتون” پۀ پاڼو د لوستونکيو لپاره وړاندې کوم.

تر دې وخته د “څهرې” انګازې خو اورېدې شوې ولې کتاب د چا د نظر نه تېر شوے نۀ ؤ. نو ځکه د پښتو تحقيق کارانو چې د څهرې پۀ حقله څومره تبصرې کړې دي نو هغه ټولې هوائي او پۀ اورېدلو خبرو اډاڼه وې. دلته مونږ د نظر نه تېرې شوې دغه تبصرې وړاندې کوو.

رضا همداني د ماهنامه قند ډرامه نمبر (1960) کښې چاپ پۀ خپله بې شانه درنه تحقيقي مقاله کښې پۀ څهرې مونږ ته دا معلومات را کوي.

“د مظلوم مرحوم د رېډيو ډرامو يوه مجموعه د “څهرې” پۀ نوم موجود ده. دې کتاب کښې د مظلوم يوولس ډرامې دي. څهرې د پښتو رېډيائي ډرامو اولنۍ مجموعه او وړومبے شکل ؤ”.

مرحوم ډاکټر محمد اعظم اعظم “پښتو ادب کښې کردار نګاري” کښې ليکي، “د پښتو ډرامې د ارتقاء پۀ لړۍ کښې د ښاغلي عبدالکريم مظلوم د رېډيائي ډرامو مجموعه “څهرې” هم يو لوے مقام لري. دا کتاب د ډېرې مودې نه ناياب دے. خو د ښاغلي مظلوم زوي مختار احمد زاهد د قند مردان پۀ ډرامه نمبر 1960ز کښې د خپلې مقالې “زما پلار او پښتو ډرامه” کښې د مظلوم د ډرامې “کورنے عدالت” ذکر کړے دے خو دغه ډرامه پۀ څهرې کښې چاپ نۀ ده. زاهد ليکلي دي چې ما سره د مسودې پۀ صورت کښې پرته ده .

ډاکټر مصطفي کمال پۀ خپل کتاب “پښتو ډرامه يوه مطالعه” 1935ز پۀ حواله د عبدالکريم مظلوم نوم د هغۀ د رېډيائي ډرامو د مجموعې څهرې چاپ لړ کښې د زياتې يادونې جوګه دي پۀ کومه کښې چې د هغۀ “پښتون شاعر”، “بانډينےنائي”، “وکيل”، “بيمه اېجنټ” پۀ شمول ټولې شپږ ډرامې پۀ يوسل شپږو مخونو د دنيا نظر ته وړاندې کړې دي.

ګل محمد بېتاب د رشيد احمد پۀ تحقيقي زيار “د پښتو ډرامې سل کاله” د سر خط لاندې پۀ “څهرې” خپله دا رايې څرګنده کړې ده.

“داسې اورو چې دغې مجموعه کښې شپږ ډرامې دي. د پښتو د تحقيق کارانو پۀ څهرې د بره ورکړے شوي تحقيقي نظر زۀ د خپلې تبصرې نه ځان پۀ ډډه کولو صرف دومره قدرې وايم چې . . . .

پۀ “څهرې” کښې شپږ ډرامې پۀ دې ترتيب چاپ دي.

پښتون شاعر، بانډينے نائي، نوکره بلا، وکيل، بيمه اېجنټ، ادبي جلسه”.

څهرې پۀ 12×18 سائز کښې د 134 مخونو کتاب دے. کاتب لکه چې د کتاب 136 مخ ليکلي دي. دا ډرامې مظلوم پۀ خپل لګښت د ارمي پرېس دهلي نه چاپ کړې دي او د ترلاسه کولو لپاره ئې پۀ دغه مخ پښتو خانه “141” بيمارپور دهلي پته ورکړې ده. پښتوخانه پۀ دهلي کښې د مظلوم د اوسېدو ځاے معلومېږي. د کتاب پۀ دوېم مخ پۀ غټو ټکيوکښې ليکلې څهرې لاندې عبدالکريم مظلوم تنګے چارسده درج دے او د دې نه لاندينۍ کرښه اول بار د چاپ شمېره يک هزار او قيمت ئې يوه روپۍ اتۀ انې ليکل شوې ده. د کتاب تړون د مردان د نوموړي ادبي شخصيت او صاحب ديوان شاعر محمد اسلم خان کمائي (1886-1962) پۀ نوم شوے دے. پۀ يو مخ خور پۀ ليک کښې د کمائي د علم و فضل د ذکر سره د هغه د ادبي خدماتو او پښتو سره د مينې بيان دے. پۀ درېم او څلورم مخ پۀ سربيان کښې مظلوم د پښتو ژبې د بې ارزۍ پۀ لړکښې د ليکوال د ذمه وارو ذکر کړے دے او ليکلي ئې دي چې پۀ ملک کښې هنرمندان کافي دي او ليکل نۀ غواړي نو بدقسمتي به نور څۀ ته وايو.

کله چې پۀ کال 1935ز پۀ پېښور کښې رېډيو سټېشن جوړشو نو مظلوم د هغې سره وابسته شو. د هغې نه وړاندې هغۀ به خواري مزدوري کوله. د تنګي عبدالله خان د جائيداد کارداري کړې وه او چې کله باچاخان د انجمن اصلاح الافاغنه بنياد کېښود نو مظلوم د خپلو “څهرې” له کبله د دغې انجمن سېکرټري شو. د خپلواکۍ پۀ جدوجهد کښې مظلوم د يو کال لپاره قېد هم وخوړو.

د مظلوم ليکلې شوې ډرامې به د پېښور رېډيو نه نشر کېدې. د مظلوم دا عادت ؤ لکه چې زاهد ليکي “د خپلو تخليقاتو نقل به ئې ځان سره نۀ ساتلو. پۀ کال 1939ز کښې چې کله د مظلوم بدلي ال انډيا دهلي ته وشوه نو هلته به ئې هم ډرامې ليکلې او پېش کولې. د دهلي رېډيو نه به هفته کښې يوه ډرامه ضرور نشر کېده او اکثر به دا ډرامې د مظلوم ليکل شوې وې.

1935 نه 1945 پورې ښائي چې د مظلوم د رېډيائي ډرامو شمېره به سلګونو ته رسېدلې وي خو هغۀ به د خپلو تخليقاتو نقل نۀ ساتلو.

د دغې عادت پۀ وجه پۀ چاپ صورت کښې مونږ ته د هغۀ ايله “څهرې” کښې چاپ شپږ ډرامې را رسېدلي دي. زاهد د هغه د نورو ډرامو، “کورنے عدالت” او د “دوؤ ښځو خاوند” ذکر هم کوي خو مسودې ئې نه بيا موندې کېږي. دغه رنګ “د وينو جام” نومې ډرامه هم د مظلوم تخليق دے خو دا يو جدا بحث دے او پۀ دې به کۀ خېر وي بيا چرته خبرې وکړو.

اه جهانګير عادل!

مشران وائي بلکې د پښتو يو ډېر مشهور متل دے چې ” سل دې ومره، يو دې مۀ مره”۔ دا متل د هر چا لپاره سم نۀ راځي ځکه چې دې کښې د کار سړي ته اشاره ده ۔ او کله چې د کار سړے رخصتېږي او له نړۍ کوچېږي نو سترګور ورپسې خفه کېږي ۔ هم دغه شان يو د کار سړے جهانګير عادل هم زمونږ نه د جولائي پۀ نهويشتمه نېټه د سړک پۀ يوه بدنصيبه پېښه کښې تل لپاره وکوچېدۀ ۔ خداے بخښلے نۀ صرف يو د اعلي پائې فنکار ؤ بلکې پۀ خپله ژبه، قام او خاورې هم مئين ؤ او د دې وجه دا وه چې نۀ صرف دے بلکې پلار پۀ نيکۀ د باچا خان د خدائي خدمتګارې ډلې ملګري وو۔ چې چرته هم د قام، ژبې او خاورې خبره راغلې نو جهانګير عادل هلته ځان رسولے ۔ جهانګير عادل فنکار ؤ چې پۀ ټي وي، رېډيو او سټېج ئې د ياد وړ کارونه ترسره کړي دي ۔ پښتون چې فنکار وي او خدائي خدمتګار هم وي نو زړۀ ئې بيا ډېر حساس شي ځکه چې کۀ يو خوا حساس وي نو بلخوا پوهه هم وي ۔ هم دغه وجه ده چې خداے بخښلي جهانګير عادل پۀ هره موقع د خپل غريب اولس سره سره د خپلو غريبو فنکارانو لپاره غږ پورته کړے دے او د دوي اواز ئې تر خپله وسه اعلي چارواکو ته رسولے ۔ د جهانګير عادل خلا پوره کېدل ګران دي ۔ خداے دې هغه جهان خشته کړي ۔

(امين)

ځواب دلته پرېږدئ

ستاسو برېښناليک به نه خپريږي. غوښتى ځایونه په نښه شوي *