د راب لاک هارټ ماونټ بېټن ته لېږلے يو رپورټ – ډاکټر فضل الرحيم مروت

متعلقه مضامين

انجمن اصلاح الافاغنه د جغرافيې او تاريخ پۀ تناظر کښې – ډاکټر فضل الرحيم مروت

باچا خان او تاريخ – ډاکټر فضل الرحيم مروت

غني خان د زمان او مکان پۀ تله کښې – پروفېسر ډاکټر فضل الرحيم مروت

‘پښتون’ – جولائي 2007

لاک هارټ ته د فخرِ افغان دغه درې وړاندیزونه هغه وخت هم د هغه وخت د ‘نیا پاکستان’ چې د هند پۀ ماتېدو جوړ شوے ؤ، پۀ تاوان نۀ وو؛ د ‘ون یونټ’ د ماتېدو پۀ غوښتنه کښې هم د هغه وخت د ‘نیا پاکستان’ چې د پاکستان پۀ خپلو ماتېدو جوړ شوے ؤ، پۀ تاوان نۀ وو؛ نن هم د نن د ‘نیا پاکستان’ چې فوج، عدلیې، الېکشن کمېشن او احتساب کمېشن ئې جوړولو کښې کردار ادا کړے دے، پۀ تاوان نۀ دي. بیا هم، د دې دور د معروضي حالاتو پۀ رڼا کښې د پاکستان اصل واکمن کۀ غواړي چې بېرکونو کښې ښۀ حقه حرامه تنخوا خوري، نۀ څۀ اپرېشنونو کښې ښکېل وي او نۀ د پرېس کانفرنسونو پۀ واهیاتو چټیاتو کښې – نو باید چې (i د ترهګرۍ د ناسور ختمولو د پاره د ‘نېشنل اېکشن پلان’ پۀ شلو واړو نکتو بې د څۀ امتیازه عمل درامد وکړي او پاکستان او اسلام دواړه خطرې نه وباسي، باید چې (ii خپلې خرچې دومره کړي چې د ‘اتلسم ائیني ترمیم’ پۀ سر ورته ملک دېوالیه نۀ ښکاري، باید چې (iii جمهوریت له لار ورکړي او د مغربي پولې سره پرتې سیمې ]د خېبر پښتونخوا نوې ضلعې[ د اساسي ائین نفاذ ته پرانزي او هلته د جنګي اقتصاد د پاره نوې لارې نۀ سپړي. ‘دفاعي اثاثو’ ته د تحفظ ضمانت ورکولو، د مظلومانو ګواښ او د ‘محافظانو’ د سپینو سترګو قیصه کښې ملک د عالمي ادارو سره نور هم ګاڼه شو – د دې ډرامې یو کلائمکس به هم وي – دغه کلائمکس باید داسې خونړے نۀ وي لکه د درېم جون 1947 پلان – لکه د دوه ویشتم اګست 1947 د جمهوریت قتل.

راب لاګ هارټ (Rob Lockhart) لوئیس ماونټ بېټن (Louis Mountbtaen) ته د خفيه ډي سي او نمبر جي اېچ 127 لاندې پۀ دولسمه جولايۍ 1947 کښې ګورنر هاوس ته خط وليکلو او ورته ئې پۀ دیارلسمه جولايۍ د هغۀ او خان عبدالغفار خان او ډاکټر خان صاحب منځ کښې د شوو خبرو يو رپورټ ولېږلو. د هغه رپورټ ترجمه خپلو ګرانو لوستونکو ته پېش کوو.

خفيه/ ذاتي، پېښور

نمبر جي اېچ 1947

جولائي 16، 1947

وړومبے: خان عبدالغفار خان او ډاکټر خان صاحب پۀ څلورم تاريخ د چايو دعوت له راغلل – دې نه پس د دوي سره زما پاو کم يوه ګېنټه بحث وشو.

دوېم: ما د دې خبرو نه شروع وکړه چې ما عبدالغفار خان سياسي خبرو د پاره نۀ دے رابللے. زما مقصد صرف دۀ سره ليدنه ده. بهر حال ما دا محسوس کړل چې مونږ درې واړه د صوبې ښېګړه خپله وړومبۍ دلچسپي ګڼو او د هر څۀ نه پرته مونږ د موجوده تکليف د يو پُر امنه حل خواهش څرګند کړو. زۀ د دې خبرې معلومولو پۀ بابله ډېر فکر مند وم چې پۀ لسم اګست به څۀ پوزيشن وي او دوېمه پارټي )کانګرس( به کوم لائن خپلوي. زۀ به پۀ دې وجه ډېر مشکور شم چې دوي ما ته دا ووائي چې د مستقبل پۀ حقله د دوي پۀ ذهن کښې څۀ دي.

درېم: عبدالغفار خان دې دوران کښې ډېر ملنساره ؤ. هغه ډېر پۀ پُر سکون انداز کښې زياتره وخت پۀ اردو کښې خبرې وکړې. هغۀ د امن د پاره د خپل خواهش اظهار وکړو او پۀ صوبه کښې پۀ مخالفو پارټيانو کښې د موجود مسلمانانو پۀ بابله پۀ موجوده خوف ئې زور واچولو. هغۀ ما ته يقين راکړو چې هغه به د هر قسم تشدد يا غلطو جذباتو مخالفت کوي. حقيقت کښې هغه به د خپل وس مطابق د دې د مخنيوي د پاره هر څۀ وکړي.

څلورم: هغۀ بيا بغېر بغض او حسد نه د جناح سره پۀ معاهده کولو کښې د ناکامه راتلو حواله ورکړه. د هغې پۀ بابله هغه وائي چې زما درې نکات دي.

أ( مکمله صوبائي خود مختاري.

ب( صوبه سرحد سره ملحق هغه علاقې چرته چې پښتانۀ مېشته دي، هغوي لۀ صوبه کښې د شموليت حق ورکول )د دې نه د هغۀ مراد هغه ځايونه لکه بلوچستان، قبائیلي علاقه او د اباسين پۀ غاړه موجود پنجاب ځينې برخې دي(.

ج( د صوبې دا حق منل چې وغواړي نو پاکستان نه جدا کېدے شي.

پنځم: مونږ د دې دواړو دې نکاتو باندې بحث وکړو. بحث ډېر اطمينان بخش او خوشګوار حالت کښې جاري ؤ. بحث د عبدالغفار خان نه زما پۀ دې پوښتنه ختم شو، کۀ چرې هغه جناح سره دوباره ملاقات باندې راضي شي نو هغۀ ووئيل چې هغه به )ملاقات( وکړي.

شپږم: بيا ورته ما تجويز پېش کړو چې هغه دې جناح سره خپلو مطالباتو کښې تراميم وکړي. د څۀ بحث نه پس هغه پۀ دې رضا مند شو چې هغه به جناح سره پۀ دې شرطونو مذاکراتو باندې اماده شي او کۀ چرې جناح د دوي سره پۀ دې شرائطو متفق شي نو د دوي پارټي به پاکستان ومني.

أ( صوبې د پاره پۀ ټولو معاملاتو کښې صوبائي خودمختاري سېوا د .1 دفاع .2 امور خارجه .3 ذرائع امدورفت.

ب(د کوم فريق دا حق چې سلطنت د صوبې د جدایۍ د پاره کله وغواړي نو اقدام دې وکړي – بالکل داسې څنګه چې يو سلطنت ته دا حق حاصل دے چې کله وغواړي نو د کامن وېلتهـ نه جدا شي.

ج( دا چې صوبې سره ملحقو علاقو ته کومې چې د برطانوي هند پۀ موجوده سلطنت کښې شاملې دي او ورپکښې پښتانۀ مېشته دي، ته به وئيلے شي چې د NWFP حصه جوړه شي – کۀ چرې هغوي هم وغواړي چې دې کښې شاملې شي.

اووم: کۀ چرې جناح پۀ دې شرائطو د خان عبدالغفار خان سره د مذاکراتو خواهش لري نو خان عبدالغفار خان به فوراً پۀ هوائي سفر ډيلي ته روان شي. هغه دا غواړي چې ځان سره وزير ماليات قاضي عطاء الله خان او دوه نور خدائي خدمتګاران بوځي.

اتم: ما بيا پوښتنه وکړه، کۀ چرې جناح دې شرائطو ته رضا نۀ شو نو بيا دوي څۀ قسمه حالات ويني؟ جواب دا ؤ چې يو حل دا کېدے شي چې موجوده وزارت دې د نوي ائين لاندې کېدونکي عام انتخاباتو پورې دوام ولري.

زما د يوې پوښتنې پۀ ځواب کښې دوي متفق شول چې دا به دوي د پاره ممکنه شي چې وزارت کښې يو مسلم ليګي وزير پۀ هر صورت کښې واخلي. عبدالغفار ووئيل چې دۀ پۀ خپله وړاندې دا تجويز ورکړے دے.

نهم: هر څو کۀ زۀ د جناح د مذکوره بالا اتۀ تجويزونو پۀ حقله متذبذب يم، ولې زۀ د يو پُر امن حل پۀ بابله امکان وينم – لږ نه لږ دومره وخت د پاره چې جناح او عبدالغفار خان يو ځل بيا سره وويني او د اوسني جوړ شوي تجاويزو پۀ رڼا کښې به څۀ موافقت ته ورسي. زۀ اميد لرم چې ستاسو هم دې سره اتفاق وشي چې ملاقات کار امد دے. تاسو جناح ته تاکيد وکړئ چې دې ته رضا شي.

لسم: زۀ به دا هم زياته کړم چې د څوارلسم تاريخ پۀ سحر وزيرانو سره د غېر رسمي خبرو پۀ دوران کښې وزير ماليات قاضي عطاء الله خان ووئيل چې پۀ کوم څيز باندې د دوي پارټي خفه ده، هغه ئې پاکستان طرف ته ديکه کړل. دوي چې څۀ غواړي هغه دا چې صوبه دې د پاکستان نه بهر وي او د ګورنمنت اٰف انډيا اېکټ 1930 لاندې دې د دې نظم و نسق تر مخه چلېږي تر څو چې دوي د پاکستان نوے ائين زير غور راوستلو جوګه شوي نۀ وي. د داسې قسمه غور نه پس به دوي پۀ پوزیشن کښې شي چې پاکستان سره پۀ هغه شرائطو مذاکرات وکړي پۀ کوم چې دوي شاملېدل غواړي.

يولسم: زۀ دا محسوسوم چې د هز مجسټي ګورنمنټ پلان نۀ منظورولو کښې د قاضي خيالات درانۀ دي، لېکن زۀ به د دې ښودلو ذکر هم وکړم چې د کانګرس پارټۍ ذهنونه دې طرف ته کار فرما دي.

دولسم: زۀ به دا هم زياته کړم چې د کانګرس ليډران پاکستان لاندې د ذاتي تحفظ د غم د لاسه متاثره شوي دي. ځينې مسلم ليګي ليډرانو داسې وحشيانه بيانات ورکړل چې څوک پاکستان نۀ مني هغۀ کافران دي او دا چې غدارانو ته به پهانسي ورکولې شي.

ديارلسم: پۀ دې وجه زۀ دا زور لګوم چې جناح دې عبدالغفار خان او قاضي سره ملاقات وکړي او پۀ دې ذکر شوو اتو نکاتو باندې دې مصالحت پېدا کړي او دا هم چې عامو انتخاباتو پورې د يو متحده وزارت جوړېدو امکان يوې معاهدې ته خبره ورسي.

څوارلسم: کۀ چرې تۀ متفق ئې او جناح خواهش مند وي نو بيا دې زر تر زره د يوې خصوصي الوتکې بندوبست وشي.

پنځلسم: ډاکټر خان صاحب بره پېراز (Paras) وکتل او ورسره متفق شو.

شپاړسم: داسې اثار دي چې کانګرس پارټي يو مهم شروع کوي چې دا وښائي چې رېفرنډم پۀ صحيح طريقې سره ونۀ شو. د دوي تنقيد دا ؤ چې جعلي ووټونه استعمال شوي دي او سرکاري اهلکار غېر جانبدار نۀ وو خو مونږ د دې قابل يو چې د دوي دا الزامات غلط ثابت کړو لېکن زۀ دا ګڼم چې مهم د دې خبرې علامت دے چې د کانګرس وزارت د رېفرنډم د نتائجو نۀ منلو پۀ وجه پۀ استعفيٰ ورکولو کښې حق بجانب شي.