“خوش طبعي” د باچاخان پهٔ ژوند لیکنه کښې – م . ر. شفق

متعلقه مضامين

پاکستان او فکري تضادات

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (د ازادۍ يو مجاهد عالم) – م . ر شفق

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (مېرمن نسيم ولي خان) – م ۔ ر شفق

باچا خان (عبدالغفار خان) پۀ بنيادي توګه د قوم مصلح خدائي خدمتګار او رهنما ؤ نو قدرتي طور د هغۀ پۀ کردار او ګفتار، تحرير او تقرير او ناسته ولاړه کښې د اصلاح، خدمت او لارښودنې جذبه زياته وه. د يو قومي رهنما د پاره چې د کومو اوصافو ضرورت وي الله تعالٰي باچا خان پۀ هغو ټولو وصفونو او صفتونو نمانځلے ؤ. د هغۀ پۀ زړۀ کښې د انسانيت دړد ؤ. د خواخوږۍ جذبه وه. د خداے مخلوق سره مينه وه، پۀ خبرو او عمل کښې اخلاص ؤ، د صبر، زغم، استقلال يو ژوندے مثال ؤ او د خدائي خدمتګارۍ تحريک ئې د قراني او اسلامي تعليماتو پۀ رڼا کښې راپورته کړے ؤ. د الله تعالٰي د الوالعزم پېغمبرانو د ژوند مثالونه به ئې مخې ته پراتۀ وو نو پۀ هر قسمه سختو حالاتو کښې ئې د همت او حوصلې پرجبين غوټه نۀ وه راغلې. باچا خان به د قېدوبند پۀ سنګينو ساعتونو کښې د خپل ځان احتساب کوۀ، د خپلو ذاتي کمزورو او خصلتونو جاج به ئې اخستو او د ځان اصلاح به ئې کوله. پۀ فطرت کښې ئې د مينې سوز او د رحم جذبه وه نو ځکه د خپل قوم د پاره باچا خان يو زړۀ راښکونکے شخصيت ؤ او د علامه اقبال د خيال “ميرِکاروان” يوه عملي نمونه وه.

نگہ بلند، سخن دلنواز وجاں پر سوز

یہی ہیں رخت سفر میرِکارواں کے لئے

د يو رهنما د پاره لويو صفتونو کښې “خوش طبعي” او “خوش مزاجي” هم داسې صفت دے چې نور انسانان ځان ته مائل کولے او متوجه کولے شي. ہجوم کیوں ہے زیادہ شراب خانے میں

فقط یہ بات کہ پیرِ مغاں ہے مردِخلیق

هسې هم د چا ذهن چې شاړ او سوراړا وي هغه انسان يو کامياب لارښود، خوش طبع او خوش مزاجه نۀ شي کېدلے. زۀ دلته د ستر باچا خان د ژوند ليکنې “زما ژوند او جدوجهد” نه يو څو داسې مثالونه وړاندې کوم چې لږ تر لږه پکښې د طنز ازغي هم شته او د مزاح سپړدي ګلونه هم. پۀ دې عبارتونو کښې پۀ څۀ نا څۀ ډول د باچا خان د خوش طبعۍ او خوش مزاجۍ عکسونه محسوسېدلې شي.

(1 باچا خان ته يوه ورځ د خپل جومات د امام زوي فرياد وکړو چې زۀ وادۀ کول غواړم، امداد راسره وکړه. باچا خان مشوره ورکړه چې “زما د يو ترۀ شمروز خان لور وفات شوې ده، د هغې پۀ سخات هم ستا وادۀ کېدے شي خو کله چې پۀ دائره کښې کښېنې او پۀ خپل وار سخات قبول کړې نو بل ته ئې مۀ بخښه، وېرېږه مۀ، زۀ به دې شا ته ولاړ يم.” هغۀ هم دغسې وکړل. باچاخان د مليانو خولې پۀ دې ټکي بندې کړې چې شريعت دۀ ته حق ورکوي؟ نو دغې مولانا د باچا خان پۀ وېنا او ډاډګيرنه د ګوړې بوجۍ او د پاسه پرې پرتې نغدې روپۍ اوچتې کړې. ملايان صاحبان هک پک پاتې شول خو وروستو ئې د مړي کور ته ووې چې “مړي سره احسان ونۀ شو”، نو شمروز خان ورپسې ورغے او ګوړه ئې ترې پۀ زور بېرته واخسته.

(2باچاخان او مخفي صاحب د دارالعلوم دېوبند د عالمانو پۀ وېنا قبائیلي علاقو کښې د جهاد د پاره يو مرکز خوښولو. د دې مقصد د پاره مخفي صاحب د مولانا عبېدالله سندهي راوستو د پاره هندوستان ته لاړۀ او د هغۀ د ترۀ زوے باچا خان سره ملګرے شو. د چمرکنډ پۀ لوري روان شو. د جار کلي نه ئې شپه د بابړي مولانا صاحب ځاے ته رسوله. دا يو دروېش طبع مجاهد غازي ؤ. د انګرېزانو خلاف جنګ کښې به ئې د قبائیلو مرسته کوله او پۀ غزا کښې به شامل ؤ. مولانا څنګه سړے دے؟ هغوي به وئېل “غوله ډېر لوے زبرګ دے” باچا خان به ترې پوښتنه وکړه. “څنګه لوے زبرګ دے؟” نو وئېل به ئې “غوله لاړ به شې او خپله به ئې ووينې چې هرې پېنډې ته پۀ خپل لاس يوه کړېچۍ غوړي اړوي.”

دغلته باچا خان ليکي “د هغه قوم دې خداے مل شي چې د هغوي د زبرګۍ دا معيار وي.”

(3د پېريانو، زبرګانو مقام او احترام پۀ خپل ځاے خو باچاخان داسې خبرې څنګه منلے شي چې “نۀ د خداے د قوله سره سمون خوري او نۀ د رسول الله د قوله سره.”

د هغۀ پۀ خيال دا قسمه خبرې د ساده او ناپوهه پښتون قوم د تېر ويستلو او لوټلو د پاره خپرولې شي. پۀ خپله د باچا خان پۀ حقله هم خلقو کښې داسې خبرې مشهورې شوې وې. کۀ هغۀ غوښتل نو د سوچه عقيدې دا مسلمان عبادت ګزار او تهجد ګزار بنيادم به د خپلې زمانې لوے پير او روحاني بزرګ منلے شو خو باچا خان پس لۀ مرګه پۀ مزار د بازار او مېلې جوړولو نه وېزار ؤ ځکه خو ئې د کلي اولس نه بېرته خپل مړے پۀ خپل ځاے شيشم باغ )جلال آباد ـــ افغانستان( کښې خاورو ته د سپارلو وصيت کړے ؤ. باچا خان خپل سپيناوے کړے دے او ليکي:

“زما باره کښې خلقو دغه رنګ خبرې کولې؛ چا به وئېل لاسونه ئې اوږدۀ دي، بزرګ دے. چا به وئېل د يو کوهي اوبۀ ترخې وې چې دۀ پکښې يو منګے اوبۀ واړولې هغۀ خوږې شوې ـــ د لرې لرې ځايه به خلق راتلل، وئېل به ئې د دې کوهي اوبو کښې شفاء ده، چې څوک ئې وڅښکي مرضونه پرې لرې کېږي. چا به وئېل د دۀ پۀ ځاے کښې د لسو کسانو د پاره ډوډۍ پخه شوې وه، سل مېلمانۀ پرې راغلل ماړۀ شول” )مخ(96

(4 د باچا خان سخرګنۍ د اجمير شريف چمني^[1] وه. سخر به ئې کال پۀ کال اجمير شريف ته تلو او دا عقيده ئې جوړه شوې وه چې دا اولاد ورله اجمير شريف ورکړي دي او دا د هغۀ چمني دي. د اجمير فقيران به کال پۀ کال رځړو ته راتلل او ډېرې روپۍ به ئې ترې وړلې. کله چې د باچا خان وړومبے زوے غني خان وزېږېدلو نو د اجمير فقيران رځړو ته راغلي وو. دوي چې خبر شول د خان نمسے شوے دے نو پۀ دې خيال باچاخان له هم ورغلل چې غوړه سامۍ ده خو پۀ باچاخان د هغوي دم نۀ چلېدو. دوي ورته زرها ووې چې غني د اجمير شريف چمنے دے خو باچاخان د دې خبرې پۀ اورېدو هغوي ډېر حېران شول چې دا لا کوم قسم سړے دے. مايوسه بېرته لاړل. )مخ (90

(5 د بِهار خلق ډېر ښۀ خلق دي خو چهوت چهات پکښې ډېر زيات دي. مونږ سره د يو ځاے اوسېدو پۀ وجه دې خلقو کښې ډېر بدلون راغے او اصلاح ئې وشوه. دوي سياسي قېدي له مېلمستيا ورکوله چې ګرمې پکوړې او تلېدلي باتېنګڼ ورته پېش کړے شول. ډاکټر خان صاحب به ورله پۀ خپل لاس د چايو پياله ورکوله، ورسره ګرمې ګرمې پکوړې او تلېدلي باتينګڼ هم. هغۀ به چايو سره خوړل. بيا دې قېدي مېلمه ډېر وخاندل. وائي مونږ چې چهوت چهات دومره زيات وو چې مسلمان ډاکي راله خط راوړلو د خپل خط اخستو پۀ وخت يوه څنډه هغۀ نيولې وه بله څنډه ما ونيوله، ورور راسره خوا کښې ولاړ ؤ، پۀ ما ئې اوبۀ واړولې چې تۀ خو پليت (بهرشټ) شوې. )مخ (572

(6 باچا خان “زما ژوند او جدوجهد” کښې د مسلمانانو او هندوانو ذهنيت او نفسياتو ځاے پۀ ځاے مشاهده او تجزيه کړې ده. ليکي چې:

“زۀ چې څومره د هندوستان پۀ کلو کښې ګرځېدلے يم نو ماليدلي دي چې د مسلمانانو جذبه د هندوانو نه کمه نۀ ده، بله دا چې مسلمانان د چهوت چهات نه اوچت دي او هندوانو کښې دغه مرض ډېر دے. هندوانو پۀ نسبت د مسلمانانو سوشلي بېکوارډ (Backward) دي. اجتماعي طور وروستو پاتې دي. څومره چې مسلمانان زر ترقي کولې شي، هندوان هومره زر ترقي نۀ شي کولې. چې پۀ کومو قومونو کښې نېکان، پاکان او بې غرضه او د خداے د پاره د خدمت خلق پېدا شي نو هغوي ترقي وکړي. خداے وائي چې مسلمانانو کښې داسې خلق پېدا کړئ.”

د باچا خان پۀ بيان کښې يوه دا جمله هم د پاملرنې جوګه ده. ولې قومونه خو پۀ دعوو او تشو خبرو ترقي نۀ شي کولې. )مخ (610

(7 هزارې باغ جېل کښې د تنهايۍ د قېد سزا د باچا خان د پاره د ژوند تر ټولو اذيت ناک دور ؤ. هغه د خبرو اترو سړے ؤ خو دۀ سره به هېچا خبرې نۀ کولې. سپاهيانو، څوکيدارانو عن چې مهترانو به هم ورسره خبره نۀ کوله. نۀ اخبار، نۀ رساله، يو ذهني عذاب ؤ. د باچاخان حالت مرګوني شو او پښتونخوا کښې ئې مرګ خوره شوله. د جېل داروغه پۀ رپورټ بيا قاضي عطاء الله او ډاکټر خان صاحب ورله هزارې باغ جېل ته راوستے شول او چې څۀ لږ ډېر د ګرځېدو راګرځېدو اجازت هم ورکړے شو نو حالت ئې رو رو ښۀ شو او دا پته ورته هم ولګېده چې د کانګرس نور ستر ليډران هم هزارې باغ جېل کښې بنديوان وو خو د يو بل نه ناخبره وو. باچا خان دغلته پۀ خپل حالت غور وکړو نو پۀ خپل ذهني او نفسياتي کېفيت پوهه شو. ليکي “زما د ډېرو خبرو عادت ؤ او ډېر قهرېدم به.”

د دې کمزورۍ علاج ئې داسې وکړو چې د اتوار پۀ ورځ به ئې روژه نيوله او ورسره به ئې د خبرو هم روژه وه نو د تنهايۍ د قېد او ذهني اذيت رفع کولو د پاره ئې د روژې نيولو رياضت شروع کړو. ګاندهي جي به چې د احتجاج پۀ توګه بهوک هړتال شروع کړو نو باچاخان ورسره د خپلې عقيدې تر مخه نفلي روژې نيولې او پۀ اوبو يا مالګه به ئې روژه ماتے کولو. (باچا خان د ځاني سختيو تفصيل نۀ بيانوي بس مختصر څو جملې وليکي) )مخ (586

(8 د بريلي جېل خانه کښې د ډاکټر خان صاحب زوے سعدالله خان او د هغۀ ښځه صوفيه د باچا خان ملاقات له ورغلي وو. سعد الله خان ورته وې “ګورنر صاحب خو ستاسو د پاره باورچي رالېږلے دے چې تاسو ته ارام وي. باچا خان وخاندل او سعد الله خان ته ئې ووې:

“ګورنر صاحب ته ووايه چې کاکاجي ستا ډېر شکرګزار دے چې تا ورله زورور باورچي رالېږلے دے. د دق (ټي بي) مريض دے. ورته ووايه تا خو دا سړے ځکه رالېږلے دے چې دا مرض پۀ ما هم ولګي. دوېمه دا چې دې باورچي له د ډوډۍ پخولو چل هم نۀ ورځي.”

(9 د انګرېزانو ماتحت افسرانو او سرکاري ملازمانو به پۀ منظمه طريقه د خدائي خدمتګارانو او باچا خان برخلاف ناوړې پروپېګنډې کولې چې دا د هندوانو ملګري دي. “اٰل انډيا کانګرس” د هندوستان لوے نمائنده سياسي ګوند ؤ، دې کښې د “جمعية العلماء هند” او نورو اسلامي ګوندونو لوے ديني عالمان هم شامل وو. دغسې نورو مسلمانانو ليډرانو د کانګرس مرسته کړې وه. د هغوي مسلماني پۀ ځاے پاتې شوه خو د پېرنګي د سترګو ازغے صرف او صرف باچاخان ؤ، نو د دوي لۀ برکته عبادت ګزار، تهجد ګزار او خدائي خدمتګار باچاخان د پېرنګيانو پۀ ا شاره د انګرېز تالي څټو پۀ نظر کښې هندو وبللے شو. اوس هم د ځينو تعليم يافته حضراتو مسلماني پۀ دغه هندو ټکي ولاړه ده. وزارت کۀ د ډاکټر خان صاحب ؤ بيا به هم دغه قسمه پروپېګنډه کولې شوه. لکه يو ځل باچاخان د مومندو کوهِ دامان پۀ دوره ؤ، عاشق شاه باچا ورسره ؤ. د دغه علاقې تاڼېدار به خلقو ته وئېل چې باچاخان غوا نۀ حلالوي. د دۀ پۀ لمسون ځينو کسانو لويه جلسه کښې شور جوړ کړو، تر دې چې د تقرير پۀ دوران کښې ترې پوښتنه وشوه چې تۀ غوا نۀ حلالوې؟ باچا خان ورته ووې: “زۀ خو قصاب نۀ يم او مسلماني خو څۀ پۀ غوا حلالو باندې نۀ ده.”

)مخ (664

1. چمنے : بهادر، تکړه ↑