زمونږ دانشورانه کردار – روښان يوسفزے

متعلقه مضامين

حرف راز (خاکه) – روښان يوسفزے

د ګفتار او کردار شاعر – روښان يوسفزے

“باچا خان نه تر اېمل” – روښان يوسفزے

د ګردې نړۍ د اولسونو د معاشرتي ژوند د تاريخي څېړنې ځينې دا نچوړ او نتيجه راوځي چې د يو قوم ټولنيز ژوند (د مادي او روحاني دواړو) زوال او پسماندګي هغه وخت شروع شي کله چې د هغه معاشرې هوښيار(دانشور) خلق ( شاعران، اديبان، سياستدانان، فلسفيان، ډاکټران، وکيلان، سائنسدانان، استاذان او دغسې نور عالمان) د خپلې معاشرې او اولس پۀ اجتماعي ذمه وارو خپل ځانونه ناجاڼه کړي او د خپلې معاشرې د عامو خلقو غوندې د اجتماعي ژوند د مخ جوړولو او سمولو پۀ ځاے صرف د خپل ذات، خاندان او قبيلې د جوړولو پۀ عمل کښې بوخت شي. حالانکې دغه هوښيار خلق (دانشوره طبقه) پۀ خپل ماحول او معاشره کښې د خپل معاشرتي ادراک او شعور له کبله هغه حېثيت لري کوم حېثيت چې پۀ انساني وجود کښې دماغو، سترګو او غوږونو ته حاصل دے او ظاهره ده چې پۀ يو وجود کښې دغه اهم او بنيادي څيزونه خپل کار او کردار پرېږدي نو بيا هغه ژوندي ګرځېدونکي وجود (انسان) ته ړوند، کوڼ او لېونے وئيلے کېږي خوا کۀ پۀ ظاهري شکل د هغۀ وجود هرڅومره ښکلے او توانا وي ولې پۀ باطن کښې هغه محض يوه ګرځېدونکې ډهانچه وي. هغه د مېکسم ډوکېمپ خبره چې “فارم يو ښکلے څيز دے خو پۀ شرط د دې چې پۀ کښې اعلٰي خيال هم موجود وي ګنې د هغۀ حسين او جميل تندي نه څۀ حاصل چې پۀ کښې دماغ موجود نۀ وي”۔

د بې دريغه پرانستې ميډيا پۀ وساطت اوس زمونږ د امروزه مشاهدې خبره ده چې د نړۍ د هر اولس او معاشرې د سياست، ادب او تهذيب د تعميري انقلاب او ارتقاء نمائندګان او ترجمان د هغوي تعليم يافته، علمي او پوهه خلق دي خوا کۀ هغه سياستدان دے، کۀ سائنسدان، اديب يا بل کوم قسم دانشور دغه خلق پۀ خپل خپل مېدان کښې د نظريې اوعلم سره لګيا دي خپل خپل کردار ترسره کوي. ولې د دې برعکس متاسفانه زمونږ د پښتنو پۀ معاشره کښې دغه عمل او روايت بېخي اپوټه روان دے ځکه چې زمونږ د پښتنو دکلهمو معاشرتي قدرونو د نمائندګۍ او ترجمانۍ زياته ذمه واري زمونږ هغو خلقو پۀ ځان قبوله کړې ده کومو غريبانانو سره چې د هغه مقدار او معيار علم او معاشرتي پوهه نشته. د څومره مقدار او معيار علم چې د معاشرې د ارتقاء او بدلون د پاره ضروري وي. دغه وجه ده چې زمونږ د اکثرو شاعرانو او ليکونکيو پۀ فنپارو کښې د انقلاب، بدلون او بغاوت يعنې د محلونو د را غورځېدو او د جونګړو د ابادېدو يو جذباتي تکرار خو ډېر ډېر کېږي ولې د يو مکمل انقلابي بدلون د پاره چې د کومو مادي او روحاني څيزونو ضرورت وي، دغه خوا ته بيا زمونږ نظر او رسائي هم د معاشرې د سائنسي طريقه کار پۀ ځاے زيات شاعرانه او يو تصوراتي انداز کښې روانه ده. کۀ څۀ هم د معاشرې د دغه بې سواده يا کم علمه خلقو د خپلو قامي قدرونو، رواياتو، عقيدو سره ډېره سوچه مينه او عقيدت وي او تر خپله وسه د ژوند پۀ هره “ښۀ بده” کښې د دغو څيزونو پالنه کوي ولې د نوو علومو د فقدان او د نورو اولسونو د معاشرې ژوند نه د بې خبرۍ لۀ وجې دا نۀ شي کولے چې د خپل معاشرتي ژوند پۀ زړو قدرونو، رواياتو، رسمونو او لفظونو استعارو کښې د حقيقي بدلون را وستلو د پاره يو نوے احساس، سائنسي سوچ او معروضي تصور واچوي. دا کار او ذمه واري د معاشرې د هغه طبقې ده چا ته چې پۀ صحيح معنو کښې د معاشرې سترګې، غوږونه او دماغ وئيلے شي ځکه چې هم دغه خلق د خپل سماجي وجود د پاره يوه برابره او مضبوطه جامه جوړونکي دي. کۀ چرې د يو اولس د کلهم معاشرتي وجود جامه لنډه تنګه وي يا پۀ سياسي، ادبي، معاشي او کلتوري لحاظ بربنډه ليدے شي نو د دې قصور وار هم د هغه معاشرې دغه هوښيار خلق دي چا ته چې دانشوران وئيلے شي ۔ ۔ ۔ پۀ قول د رحمان بابا:

چې جامه د چا کوتاه يا اوږده شي

ورکوے شي هنر مند لره پېغور

يوه معاشره کښې معاشرتي انقلاب پۀ څۀ او څنګه راځي؟ وده او پرمختيا پۀ کومو څيزونو کوي؟ دې د پاره پۀ نړۍ کښې ډېرو دانشورانو د خلقو د معاشرتي ژوند مطالعه او څېړنه پۀ سائنسي بنيادونو وکړه او د معاشرې د ودې او پرمختګ ډېرې خارجي لارې چارې او ضابطې ئې معلومې کړې او دا حقيقت ئې څرګند کړو چې د يوې معاشرې پۀ ارتقاء او بدلون کښې د هغوي د پېداوار طريقې يو فېصله کوونکے کردار ترسره کوي. خصوصاً ترڅو چې د يوې معاشرې بنياد نۀ وي بدل شوے تر هغې د هغوي نوري معاشرتي سرګرمۍ نۀ شي بدليدې ځکه چې د معاشرې مادي ژوند د هغې روحاني ژوند متعين کوي. لکه د خوشحال بابا دا شعر:

چې عمر د څارويو سره تېروي

زيست روزګار د هغو هم پۀ هغه څېر وي

او يا د پښتو دا متل چې “څنګه غروي هغسې ئې ځناور وي”، پۀ صنعتي، علمي، سائنسي او فني مېدان کښې مونږ تراوسه نورو خلقو او ژبو ته محتاجه يو بلکې حقيقت خو دا دے چې زمونږ دا څۀ لږه ډېره ذهني، سياسي او علمي ترقي او بدلون هم د دغه نورو قومونو د ترقۍ يو رد عمل دے نه چې ګنې زمونږ د خپل سماجي ژوند يا د خپلو معاشرتي قدرونو نتيجه ده او غټه الميه دا هم ده چې زمونږ د دې لږې ډېرې ذهني او سماجي ترقۍ ذريعه هم غېرې ژبې دي. دغه رنګ زمونږ د پښتون معاشرې ټوله سماجي ډهانچه اوس هم نيم جاګېردارانه زميدارانه معيشت باندې اډاڼه ده. پۀ سياسي لحاظ پښتانۀ پۀ څومره سياسي ګوندونو کښې تقسيم دي؟ او پۀ مذهبي لحاظ پۀ څومره مذهبي ډلو او جماعتونو کښې وېشلي شوي دي؟ د پښتو ترقي پسند او نېشنلسټ قوتونه خپل پېغام او کار پۀ کومه طريقه او پۀ کوم انداز کښې خلقو ته رسوي او د دې پۀ مقابل کښې د ترقي پسندۍ او نېشنل ازم مخالف قوتونه خپل کار او پېغام خلقو ته څنګه رسوي؟ دا اسباب دي چې د معاشرې د بدلون عمل ئې ډېر بې ساه او بې کوره کړے دے ځکه خو نن هم زمونږ ( د لر او بر) د جذباتي ژوند رفتار پۀ دغه بنياد روان دے يعنې پۀ جذباتي لحاظ د خپلو رواياتو او قدرونو د پابندۍ خبرې کوو ولې پۀ ذهني او فکري لحاظ د يو سائنسي ترقي پسند انقلاب غوښتونکي يو. چونکې د جذباتو د اظهار ذريعه ژبه ده ( چې پۀ کښې ادب د ټولو نه سرفهرست دے) ولې کۀ حقيقت ته ځير شو نو بيا مو هم دا خپله ژبه د خپل فکري انقلاب سره هغه هومره سائنسي سمون نۀ خوري څومره چې ورته پکار دے.

سياسي، ادبي، مذهبي او تهذيبي تصورات يا ادارې د معاشرې بنياد نه بلکې پورتنے چهت دے ځکه خو د معاشرې د بنياد (کوم چې معاشي دے) د بدلېدو سره د هغې ټوله پورتنۍ ډهانچه بدلېږي او د دغه بدلون پۀ نتيجه کښې بيا دغه ذکر شوي سياسي او ادبي تصورات يو فعال کردار ترسره کوي. ځکه نو د يو ګټور معاشرتي انقلاب او عمل د پاره دانشورانه تصورات او دانشورانه کردار ډېر زيات ضروري دے.

ولې چې د تصوراتو نه بغېر هېڅ يو معاشرتي عمل او انقلاب ناممکن دے، د يو ښۀ دانشور، مفکر او نابغه عمل او نظريه د قومونو او معاشرې پۀ بدلون، تعمير او ترقۍ کښې ډېر لوے لاس لري ( د مثالونو د پاره ئې د مختلفو قومونو تاريخ ګواه دے) او دا قسم شخصيتونه د خپل علم، ارادې او ذهانت پۀ وجه پۀ خپله معاشره او ماحول باندې اثر انداز کېږي ۔ کۀ څۀ هم مونږ دا حقيقت نۀ شو نظرانداز کولے چې يو انفرادي شخصيت د خپل دور د تاريخي واقعاتو عام او بنيادي رجحان نۀ شي بدلولے ولې چې هغه خپله هم د دغه تاريخي حالاتو او واقعاتو پېداوار وي ولې بيا هم د خپلو شخصي او علمي خاصيتونو پۀ بنياد پۀ خپله معاشره، ماحول او تاريخي واقعاتو ژور اثرات مرتب کولے شي خو پۀ شرط د دې چې هغۀ کښې د خپل دور د عصري غوښتنو د پوهېدو علم او معاشرتي ادراک د نورو خلقو نه څو چنده زيات وي.

د نړۍ د هرې معاشرې دغه “معاشرتي ادراک” پۀ څو اهمو شکلونو کښې ظاهرېږي. يعنې سياست، علم و ادب، قانون، سائنس او مذهب ئې څو اهم شکلونه دي.