دوحه تړون: امن يا بائيلات؟ (ډاکټر سيد اختر علي شاه) – ژباړن: انجنئير اعجاز يوسفزے

د امرېکې او طالبانو تر منځ اخر کار د هیلې، نا امیدۍ، د خدشاتو او بې یقینۍ پۀ فضاء کښې د دوحې د عبوري امنيت تړون لاسلیک شو. د دې تړون پۀ اړه د یوې مودې راهسې ډنډورې وهلې کېدې. طالبان او د هغوي مرستيال دا تړون د بريالیتوب د یو پړاو پۀ څير نیسي او هغه خلک چې پۀ تکثيريت او استدلال یقین ساتي، د هغوي لپاره دا دستاوېز د امريکې د لاس اخستو او پۀ شا کېدو یوه داسې پروانه ښکاري چې دا به یو ځل بيا افغاني ټولنه د اړي ګړي او زورځواکۍ ګړنک ته ګزار کړي.پۀ دې مهم تړون کښې ژمنه شوې ده چې امریکا او ائتلافي هېوادونه به خپل ژواکونه د څوارلس مياشتو پۀ موده کښې لۀ افغانستان څخه وباسي چې د امريکې اولسمشر ډونالد ټرمپ به د دې جوګه کړي چې هغه د دې نۀ خلاصېدونکي جنګ څخه د امریکائي ځواکونو د راويستلو خپله انتخابي وعده پوره کړي. د لاسلیک شوې هوکړې سرلیک کښې د افغانستان د “اسلامي امارت” سره د امریکا د متحده ايالاتو د توافق لیک ټکي کارول شوي دي؛ د غور خبره دا ده چې د ذو معني ټکو شا ته د هوکړې پۀ متن کښې “د افغانستان د اسلامي امارت چې امريکې لا پۀ رسمېت نۀ دے پېژندلے او د طالبانو پۀ نوم پېژندګلو لري” غوندې فقرې او د لیک ترکیب کارولے شوے دے.پۀ دې تړون کښې د امریکائي ځواکونو بېرته تګ د بېن الافغاني خبرو اترو د مخکښې تللو سره مشروط ساتلے شوے دے. دا مذاکرات پۀ لسم مارچ 2020 ټاکلے شوي وو )چې لا تر اوسه پۀ ځنډ کښې دي(. دې تړون کښې د یو مستقل اوربند )سیزفائر( پۀ راوړلو ډېر ټینګار شوے دے چې د بېن الافغانی )انټرا افغان( مذاکراتو لپاره مساعده زمینه هواره کړي او طالبان د افغان دولت او د افغاني ټولنې نورو ډلو سره خبرو اترو ته کښېني. دا به د بېن الافغاني مذاکراتو ګډونوالو ته د افغانستان د راتلونکې سېاسي تګلارې د را منځ ته کولو لپاره پۀ کړنو او پلانونو د پرانستي بحث موقع ورکړي.د دوحه د توافقلیک تر مخه ، امریکا به پۀ درېو څلورو مېاشتو کښې پۀ افغانستان کښې د خپلو ځواکونو شمېره د دولس زره څخه 8,600 ته را ټیټه کړي او پۀ څوارلسو مياشتو کښې به خپل ټول فوځونه د افغانستان څخه وباسي. اګرچې د نړۍ مشرانو د بهتر مستقبل لپاره د دې هوکړې هرکلے کړے دے خو د پائیدار امن او جمهوريت لوري ته دا سفر ګران او کړکېچن ښکاري. ما مخکښې پۀ یو لیک کښې دا خبره پۀ ګوته کړې وه چې هر څو د امن دا اعلامېه یو ښۀ قدم دے خو بيا هم ډېرو مهمو پوښتنو ته ځوابونه ورکول پاتې دي.نۀ یواځې پۀ دې سیمه کښې پۀ افغانستان او پاکستان بلکې د امریکا پۀ متحده ايالاتو کښې هم مخالف اوازونه اورېدے شي چې دا قدم غېر دانشمندانه ګڼي. پۀ دې اړوند ‘ټائمز مېګزین’ د اولسمشر ټرمپ د طالبانو سره د امن دا تړون بې توقیره او بې قدره ګڼلے دے او دا معاهده ئې بېخي پۀ شا تګ او ماتې بللې ده. پۀ نورو ټکو کښې، دا معاهده د امریکې د لاس اخستو )سرېنډر(، د طالبانو د پخلا کولو او ټولواکۍ ته د مخې ورکولو دستاوېز دے. دې تحلیلونو دا خبره هم تائيد کړې ده چې د دې هوکړې پۀ ترڅ کښې دا دلیلونه عبث ښکاري چې د افغانستان سرنوشت د امنيت سره تړاو لري. د امن هیلې شنډې شي چې د امن د تړون یو برخه وال بغاوت پرېښودلو ته اماده نۀ وي او چې مجوزه معاهده اتحادیان کمزوري کوي او د دښمنانو مټې مضبوطوي. د تړون دا ژمنه به د طالبانو وقار او بالادستي سېوا کړي چې د کومې تر لاندې به د طالبانو 5,000 هغه بنديان خوشي کولے شي چې پۀ لویو لویو جرمونو کښې تر پوندو پورې ککړ دي. د دې نه پرته بده خبره دا ده چې امریکې دا د طالبانو سره منلي دي چې د هغوي باقي پاتې قېدیان به پۀ راتلونکو درېو مياشتو کښې خوشي کړے شي. دا تړون لیک د طالبانو ځينې غړو باندې د لګېدلو پابندیو پۀ شمول د انفرادي سفري بندېزونو، د منجمدو اثاثو او د وسلې د بدېزونو د اوچتولو ماده هم لري. نتیجتاً د دې هوکړې پۀ علت به پۀ افغانستان کښې د طاقت انډول ګډ وډ شي. د امریکائي تجزیه نګارانو پۀ نظر کښې د طالبانو لۀ اړخه د بامعني مراعاتو ورکولو د نشت پۀ ترڅ کښې دا اېګریمنټ د امریکا پۀ شا کېدو )ریټریټ( څخه بدتر دے.

ما پۀ خپلو لیکونو کښې دا اندېښنه څرګنده کړې وه چې یوه بده پېښه د امن دا ټوله پروسه پۀ خطر کښې اچولې شي. د امن د معاهدې لکه د بنګړو د بار نازکتيا هغه وخت ښکاره شوه چې د امریکا د دفاع مؤسسې د طالبان ځواکونو پر ضد د خپلو وړومبيو هوائي حملو اعلان پۀ هغه مهال وکړو چې د افغان حکومت او طالبانو تر منځ د تاو تریخوالي پۀ ترڅ کښې د طالبانو سره د شوي لاسلیک سياهي لا وچه شوې نۀ وه. طالبان د بریدونو د ودرولو او د بېن الافغاني خبرو اترو د خپلې ژمنې څخه تر هغې پۀ شا شول تر څو چې د هغوي قېديان خوشي نۀ کړے شي. د ډاکټر اشرف غني حکومت خپلو دښمنانو )طالبانو( ته د خبرو اترو پۀ وړومبي درشل پۀ زرګونو ملاتړ خلاصولو او حواله کولو ته تيار نۀ دے او دې انکار د مذاکراتو لړۍ نوره هم ونیوله – تر دې چې د اشرف غني سخت مخالف عبدالله عبدالله هم پۀ توافق بې باوري ښودلې ده.پۀ ورځپاڼه ‘ټائمز’ کښې هم د رايې ورکونکو د یوې برخې لۀ خوا سخت غبرګونونه شائع شوي دي او امریکائي اولس ته ئې دا پېشنهاد کړے دے چې “د جنګ څخه ستړي امریکنيان دې د ټرمپ د انتظامیۍ د دې پسپایۍ مزاحمت وکړی” – “اولس دې داسې هوکړه برداشت نۀ کړی چې طالبان مضبوطوي او هغوي ته طاقت ورکوي.” ځينې داسې څیزونه دي چې د “نۀ خلاصېدونکي جنګ” څخه بدتر دي او کۀ چرې مونږ پۀ دې حقیقت شکمن یو نو د مېن هېټن پۀ بازار کښې یادګاري څلې مونږ ته دا یاداشت راکوي چې مرګونې خطرې د لرو پرتو ټاټوبو څخه هم را اوچتېدې شي.”د کرښې دواړه غاړو ته د طالبانو کړۀ وړۀ او زوړ عمل کۀ پۀ نظر کښې ونیوے شي نو د مختلفو حلکو دا خدشات او وېرې بې بنېاده نۀ دي. پۀ اوسنی لیدلوري کښې داسې برېښي چې د مستقبل پۀ سياسی اډاڼه کښې د طالبانو د غېر واضح رول او د تکثیريت پۀ بنېاد جمهوري قدرونو او د اففانستان اساسي قانون سره د طالبانو تګ ډېر ګران دے.

پۀ پوخ ګمان هېڅ هم نۀ شي وئیلے کېدے خو تاریخ مونږ ته دا ښائي چې د پخلاينې پالیسي نۀ وړاندې چلېدلې ده او نۀ به اوس وچلېږي. پۀ تېره تېره د طالبانو سره د پاکستان خپلې تجربې هم څۀ ډېرې حوصله افزاء نۀ دي.* پۀ تېر وخت کښې طالبانو ډېرې لوظ نامې لاسلیک کړې دي خو دوي هغه د خپلو مټو او نورو ذریعو د پياوړي کولو د پاره د تاکتیک پۀ توګه کارولې دي. طالبانو تیګې )ټروس( د نور وخت او ځاے د تر لاسه کولو او د خپلو مورچو د مضبطولو لپاره استعمال کړي دي چې څرګنده موخه ئې دا وه چې د خپل برانډ شریعت لپاره “اسلامي امارت” ودروي. دوي هر وخت لوظنامې ماتې کړې دي، نۀ دوي چرته وسله ايښې ده او نۀ ئې ترهګري او فساد پرېښي دي. صرف د رياست حرکي توانایۍ او زور دوي تمبولي دي. د افغانستان حالات د دې نه بېل نۀ دي. افغان طالبان هم دغه شان نظر ، مائنډ سټ، موخې او حکمت عملي لري. دوي صرف د خپلو ستراتيژي اهدافو د تر لاسه کولو لپاره خپل تاکتیکونه بدلوي. د طالبانو سره د ټولې هوکړې پايلې به پۀ دغه تناظر او شالید کښې کتل پکار وي. پۀ افغانستان کښې د امنيت لويه لاره د تکثیريت )پلورلزم( او د ورکړه راکړه د پالیسۍ پۀ غېږه کښې تېرېږي؛ بله هره یوه لار به د منطقې پۀ سياست، اقتصاد او ټولنیز چوکاټونو باندې خراب او منفي اغېزونه ولري.

* مونږ تل دا باور لرلے دے چې جنګ کۀ زرګونه کلونه وغځېږي هم

نو اخر به پۀ خبرو غوڅېږي.

مونږ د ښاغلي ليکوال د دې محتاط موقف چې “د پخلاينې پاليسي نۀ وړاندې چلېدلې وه او نۀ به اوس وچلېږي”، سره پۀ دې ډاډ اختلاف کوو چې د پخلاينې د پاليسۍ سره نۀ چلېدونکي عناصر اولسي اعتماد بائيلي. نن د افغانستان اولس د افغان دولت سره ولاړ دے او دا ښائي چې د جنګونو د اور نه را تېرېدونکي اولسونه د امن د پاره د پخلاينې پاليسۍ باندې باور لري. مونږ ګڼو چې دا د جمهوري اولسي رويې د ارتقاء پړاو دے. مونږ وينو چې افغانستان کښې د اولس اکثريت د طالبانو هغه جذباتي مذهبي مرسته هم پرېښې ده او دا يو ډېر څرګند او زړۀ ساتونکے پرمختګ دے.

طالبانو سره د پاکستان تجربې بېخي جدا معروض او بېخي بدل شاليد لري. پاکستان طالبان خپلې دفاعي اثاثي ګڼي. پاکستان کله هم د طالبانو پۀ ضد عمليات پۀ دې هوډ نۀ دي کړي چې د ستراتيژکي ژورتيا د پاره د خپل دغه “سنګين جرم” کفاره وکړي. دغه ملک نن هم د good او bad طالبان برګه بروګه نظريه لري او ځکه خو نړۍ دغه رياست پۀ ګرے لسټ کښې شامل کړے دے.

مونږ پۀ حېث د يو سياسي ګوند، د انجمن اصلاح الافاغنه نه تر نن ورځ پورې د افغانستان د حالاتو نه غېر جانبدار پاتې شوي نۀ يو – مونږ د دې سيمې د سياسي-ټولنيز-جغرافيائي نېچر لۀ امله، چې مونږ د منځنۍ اېشياء اولس د جنوبي اېشياء اولس سره تړلے شوي يو، غېر جانبدار پاتې کېدے نۀ شو.

عوامي نېشنل پارټۍ د دغه مذاکراتو پۀ پېل کښې هم د افغان دولت د شرکت مطالبه کړې وه، د دوحه تړون ملاتړ ئې هم کړے دے او د دې اميد اظهار ئې هم کړے دے چې دغه تړون دې د پراخه او دېرپا امن تړون اغاز وي. دې تړون کښې افغانستان يو مساوي فريق دے او افغانستان ته دې غوږ کېښودے شي. د دې تړون هغه برخې چې د افغان دولت سره تړلې دي، د هغې عملي کولو د پاره دې اول هغه شرطونه پوره کړے شي چې افغان دولت ايښي دي.

دا هم ولولئ

باچا خان او د پښتنو خپلواکي – انجنئير اعجاز يوسفزے

باچا خان او د پښتنو خپلواکي – انجنئير اعجاز يوسفزےپۀ افغانستان کښې د احمدشاه بابا …