باچاخان پۀ تيارو کښې د رڼا څیره- ګوپال ګاندهي، ژباړه: سجاد ژوندن

)ګوپال ګاندهي د مهاتما ګاندهي نمسے دے. باچاخان سره د هغۀ مینه او عقیدت د دې لیکنې د متن نه څرګند دے. هر څو ځینې ځایونو کښې پۀ واقعاتو تبصره هغۀ ته د رسېدلو خبرونو پۀ تاثر کښې ده، مونږ د فخرِ افغان د تلین پۀ ویاړ دې ګڼه کښې د هغۀ دغه تاثرات پۀ نړیوال کچ د باچاخان د عظمت د اعتراف پۀ توګه نقل کوو.

سرچینه: جاوید احمد صدیقی، باچاخان غدار یا محب وطن، ۱۹۸۸

د پښتنو د لارښود او تاريخ ساز کردار عبدالغفار خان، خواجه احمد عباس او سليم علي کښې د اسلامي اقدارو سره سره دغه توکي هم مشترک دي چې دوي د هر قسم ژبني، مذهبي تعصباتو نه پاک دي او د ريا کارۍ نه بيخي مبرا دي.

د خان عبدالغفار خان چې د پاسپورټ مطابق د دوي عمر ۹۷ کلونه دے، خو ولې عام طور سره وئيلے کېږي چې دا مهال ئې عمر د سلو کلونو نه زيات دے. دے پۀ هغه خلقو کښې يواځينے ژوندے شخصيت دے څوک چې د ازادۍ د وړومبي صف مبارزين دي دا مهال ژوندے دے. هغه يو داسې شخصيت ګرزېدلے دے چې ورته ګورې نو د خېبر پاس ټول تاريخ ئې پۀ شخصيت کښې خوندي دے. د غفار خان خنده رويه مزاج هم داسې دے چې دننه پکښې هر قسمه غم او تکليف نغښتے ساتي. پۀ روڼ تندي کښې د تاوژن حالاتو ته پۀ خوشحالۍ ځاے ورکوي او پۀ هر حالت کښې د ښۀ ژوند اميد ساتي.

پۀ حقيقت کښې د غفار خان زندګي د اميد دوېم نوم دے. د پېښور ضلعې پۀ اتمانزو کلي کښې د مشر خان (بهرام خان) کره پۀ 1890ء کښې پېدا دے چې وړومبے ژوند ئې د غلطيو نه عبارت دے. دوي د پوځي حکومت نه هغه وخت دستبردار شو کوم وخت چې د هغۀ يو ملګري له پۀ پوځ کښې يو پېرنګي بي عزتي وکړه. د دې نه پس ته علي ګړهـ پوهنتون ته راغے خو ولې پلار ئې غوښتل چې دے برطانيې ته لاړ شي او هلته د انجینئیرۍ زدکړې وکړي. د پوهنتون دغه ذدکړې ئې نيمګړې پرېښوې ولې پۀ نصيب کښې ئې انګلېنډ ته تلۀ هم نۀ وو، ځکه چې د غفارخان مشر ورور (ډاکټرخان) دغه وخت پۀ انګلېنډ کښې زدکړې کولې او مور ئې نۀ غوښتل چې زما دوېم زوے دې هم زما نه لاړ شي. لۀ دې وجې غفار خان پۀ کور پاتې شو.

د دې هر څۀ باوجود دوي پُرسکونه نۀ وو. د علي ګړهـ نه فارغه خلقو کښې ئې خپله د زدکړې دلچسپي لرله ځکه چې پۀ سرحد کښې د سرکاري سکولونو نه نۀ خو پښتانۀ متاثره وو او نۀ غفار خان پۀ خپله. د دغې سرکاري سکولونو نه غېر مطمئن مقامي ملیانو سره داسې بله لاره هم نۀ وه چې د زدکړې متبادل لاره ئې لټولې وه. غفار خان وړومبے سړے ؤ چې خپل ځان ئې “ازادو سکولونو” ته وقف کړو. د هغۀ د ازادو سکولونو نظريه پۀ اولس کښې پۀ تېزۍ سره پۀ خورېدو شوه. دا هاغه وخت ؤ چې پۀ هند کښې د “رولټ ايکټ” خلاف مظاهرې پۀ تېزې سره شروع شوې. د “پان انډين” تحريک دغه اطلاع صوبه سرحد کښې دې نوي مېدان ته شوي ليډر ته هم راورسېده. د حالاتو بدلون غفار خان هم متاثره کړو. پۀ دوېم اپرېل ئې پۀ خپل کلي اتمانزو کښې يوه اجتماع راجوړه کړه چې پکښې د يو لاکهـ پښتنو برخه واخسته. پۀ هم دې اجلاس کښې لکه د باچا غوندې د صدارت څوکۍ باچا خان ته وسپارلې شوه چې وروستو پۀ اولس کښې د “باچاخان” پۀ نوم مشهور شو. دې اجتماع باچاخان ته يوه نوې قامي ذمه واري پۀ غاړه کړه. باچاخان دغه واقعه څۀ پۀ دا الفاظو کښې بيان کړې ده.

“زمونږه دا اجلاس د انتظاميې د پاره يو مفهوم لري. اګرچې زۀ ګرفتار کړے شومه، ما نه پۀ جېل کښې انګرېزانو دا پوښتنه وکړه چې تۀ د پښتنو باچا ئې؟ ما ورته ووئيل چې زۀ پۀ دې خبره نۀ رسم چې زۀ باچا يم او کۀ نۀ، خو د خپل اولس خادم ضرور يم. زما د پاره چې دوي کومه جرګه وټاکله هغوي اول ما ته دهمکيانې راکړې او بيا ئې قيمتي دلائل وړاندې کړل خو ما ترې انکار وکړو او زۀ پۀ خپله خبره کلک ولاړ وم. لۀ دې وجې سره د خپلو ملګرو ګرفتار کړے شوم.”

باچاخان ته ئې پۀ جېل کښې چې کومې بېړۍ اچولې، هغه پۀ باچا خان وړې وې. ولې چې دغه وخت د باچاخان وزن سل کلو ګرامه ؤ او دغه بېړۍ پۀ باچاخان نۀ پوره کېدې. لۀ دې وجې هغوي دۀ ته هم دغه بېړۍ واچولې چې د اچولو سره ئې دواړه پښې زخمي شوې. د دې نه پس د دې پښتون زلمي د مړانې قيصې د هندوستان پۀ کوڅه کوڅه کښې خورې شوې.

باچاخان پۀ 1920ء کښې پۀ اول ځل پۀ ناګپور کښې د کانګرس پۀ اجلاس کښې شرکت وکړو او د خلافت پۀ تحريک کښې شامل شو. لۀ دې نه پس باچاخان او تحريک ازادي د يو بل د پاره لازم او ملزوم شول. پۀ دغه تحريک کښې د هغۀ شاملېدل د ګاندهي جي برابر وو. د کانګرس هر اجلاس ته به دوي او ډاکټر خان صاحب شريکېدل.

دا هم د باچا خان د شخصيت لوړ والے ؤ چې د هندوستان پۀ مېداني علاقو کښې د صوبه سرحد خبرونه نېغ پۀ نېغه رسېدل شروع شول. د دې نه مخکښې د صوبه سرحد متعلق د خلقو صرف دغه تصور ؤ چې دا سيمه صرف د بهرني يرغل ګرو لۀ خوا پۀ هندوستان د يرغل د پاره استعمال شوې ده چې د هغې پۀ وجه هر وخت خلقو سره د روس د راتلو وېره وه. د صوبه سرحد پۀ حقله ډېرې غلط فهمۍ د خلقو لرې کړې شوې. د دې خلقو متعلق د خلقو هم دغه تاثر ؤ چې دوي پۀ هجرت د تشدد وارداتونه کوي او د وارداتو نه پس کابل ته وتښتي. باچاخان دغه خيالات د خلقو بدل کړل. تر شلمې صدۍ پورې سرحد هم د داسې خلقو کور تصور کېدو خو ولې د دې نه پس ته هم دې خلقو د ازادۍ پۀ جنګ کښې د نورو صوبو د خلقو نه زيات تکليفونه برداشت کړل.

باچاخان چې څومره څومره سياسي مبارزه وړاندې کوله هم دومره ئې د عدم تشدد پۀ نوم پۀ خلقو باندې نوې فلسفه وپېژنده. د يو ليکوال تر مخه چې “عدم تشدد غېر ضروري عمل نۀ ؤ، باچاخان دا پۀ شروع کښې لکه د نظريې پۀ خپل ځان ومنله. هم دې عدم تشدد د ټول قام احساسات بدل کړل خو د دې پۀ حقله مختلف خلق مختلف تاثرات لري.”

ډېرو خلقو عدم تشدد د يو ښۀ وسلې پۀ طور استعمال کړو. کانګرس هم دا نظريه د عمل د لاندې راوسته. جواهر لعل نهرو پۀ خپل سوانح حيات کښې ليکي

“مونږه هم دا طريقه کار خپل کړواو کانګرس د دې د عملي کېدو د پاره موثره طريقه خپله کړه.” خو ولې د باچاخان نکته نظر د دې نه لږ مختلف ؤ. د هغوي پۀ خيال عدم تشدد نۀ چې يوه سياسي نظريه ده بلکې دا د انسان پۀ داخل کښې د بدلون د پاره تقاضه هم کوي. باچاخان د پښتنو د دنيا سره تعلق درلود. د ډاکټر ذاکرحسېن مطابق پښتانۀ څۀ پۀ دې الفاظو کښې يادېږي، “پښتانۀ د اسلحې پۀ چلولو کښې ماهر دي، پۀ ازمائش کښې پۀ خپلو سرونو باندې هم داو لګوي او پۀ بدل کښې د نورو مرګ هم کوي. د داسې خلقو پۀ روحاني او جسماني طور مضبوط کېدل يو قدرتي امر دے. د داسې خلقو د پاره عدم تشدد يو مهم توکے ؤ، خو پۀ باچاخان کښې د عدم تشدد سره سره دوه بنيادي لوازمات ايمانداري او رېښتونولي موجود وو.

يو مثالي قېدي:

د هغۀ پۀ وړومبي ژوند کښې دا خصوصيت شامل ؤ. مها دېو ډېسائي د باچاخان د ذاتي مشاهدې پۀ حواله وائي:

“د خداے دا خدمتګار 1935ء کښې د پښتنو دا ليډر يو مثالي قېدي ؤ. هغۀ د جېل يو نظم او ضبط هم نۀ دے مات کړے. نۀ ئې څۀ مراعات حاصل کړي دي، ولې چې پۀ خپلو اصولو ئې چا سره هم سمجهوته نۀ ده کړې. حالانکې پۀ جېل کښې داسې خلق موجود وو چې د باچاخان سره ئې رعايت کولے شو.”

پۀ باچاخان کښې د رحم جذبه پۀ مخه راځي کومې چې د هغۀ شخصيت ډېر حساس ګرځولے دے. پۀ دې حواله چې د هغۀ نه وپوښتل شول نو هغۀ ووئيل چې،

“دا زما د مذهب برخه ده. اسلام د امن، مينې نه عبارت دے. کۀ د دې هرڅۀ نه بغېر يو څوک ځان ته مسلمان وائي نو د هغۀ مثال داسې دے لکه د پيتلو پلېټ. پۀ قران مجيد کښې پۀ صفا ټکو کښې وئيلے شوي دي چې پۀ خداے پاک يقين او پۀ ښۀ کار کولو کښې د انسان بقاء پرته ده .”

لۀ دې وجې د باچاخان د پاره عدم تشدد شروع کول ناشنا خبره ځکه نۀ وه چې د هغې شروع د مخکښې نه شوې وه. ګاندهي جي چې کوم اصول د عدم تشدد د پاره غوره کړي وو باچاخان پۀ هغې د مخکښې نه عمل کولو. لۀ دې وجې نه کۀ د اتمانزو پۀ جلسه کښې دوي ته د “باچاخان” نوم ورکړے شو نو پۀ هند کښې پۀ “سرحدي ګاندهي” باندې مشهور شو.

باچاخان چې د خدائي خدمتګارو کوم بنياد کېښود، د هغې پۀ ذريعه ئې هغه څۀ ممکن کړل کوم چې ناممکنه وو. دا ډېره ناشنا خبره ده چې ټول عمر تشدد کوونکے پښتون به پۀ عدم تشدد باندې عمل وکړي او کۀ نه، خو دا هر څۀ هغوي غلط ثابت کړل. پۀ 1930ء کښې د مالګې د تحريک پۀ دوران کښې چې کله ګاندهي ګرفتار شو نو ټول قام مېدان ته راووتل. اچاريه کرپلاني پۀ 1970ء کښې چې د ګاندهي جي کوم سوانح حيات ليکو، پۀ هغې کښې د باچاخان او نورو بهادرو پښتنو د پاره ليکي،

“د ټولو نه زيات ظلمونه پۀ پېښور کښې پۀ خدائي خدمتګارو باندې شوې دي. د غفارخان د جېل ته د تلو نه پس به ښځو او سړو پۀ عدم تشدد عمل کوۀ او د انګرېز د ګولیو مخې ته به ولاړ وو او دا به ئې وئيل چې څومره ظلم کولے شئ، وکړئ. پۀ پېښور کښې څو څو ګېنټې ډزې شوې دي خو دا خلق ورستو شوي نۀ دي.”

پروفېسر سومېت سرکار پۀ خپل کتاب “ماډرن انډيا” کښې ليکي،

“د سرکاري اعلان مطابق د مړو تعداد دېرش ښودلے کېږي خو ولې دا تعداد د دوه سوو نه تر دوه نيم سوو پورې دے.”

هم دغسې پروفېسر سرکار د عدم تشدد يوه وړه واقعه ذکر کړې ده.

“د اسونو واله پوځيانو پۀ قيصه خوانۍ کښې د ډز کولو نه انکاري شول او دا خبره ئې پۀ ډاګه کړه چې د پوځ کار د ملک د دښمن سره جنګېدل دي نۀ چې مونږ دې پۀ خپلو خلقو ګولۍ ووروو. کۀ تاسو غواړئ نو مونږۀ هم پۀ ډز مړه کړئ خو پۀ خپلو خلقو ډز نۀ شو کولے. دې سره د دغې پوځي پلټون کورټ مارشل وشو او دولس دولس کاله قېد ئې کړل. د ورور ولۍ داسې مثال پۀ نورو قامونو کښې ډېر کم موندے شي او دا د عدم تشدد د کاميابۍ غوره مثال دے.”

باچاخان پۀ دې حقله ليکي چې،

“زۀ پۀ خپله صوبه کښې دې عدم تشدد د خلقو پۀ زړونو کښې اچولے يمه. خداے ګواه دے چې ما کله هم خپله صوبه د تشدد پۀ لور بوتلل نۀ دي غوښتلي. کۀ چرې زۀ ناکامه شوے ومه او زما اولس د تشدد پۀ لور روان شوي وو، دا به ما د خپل قسمت فېصله ګڼله. خو پۀ عدم تشدد به بيا هم زما ايمان هغسې ؤ کوم چې دے.

هغۀ ګاندهي جي ته ووئيل چې د نورو صوبو او نورو قامونو د سوکالۍ سبب کۀ هر څۀ دے خو د پښتنو بقاء پۀ عدم تشدد کښې پرته ده.”

خو حقيقت دا دے چې باچاخان هم د ګاندهي جي تحريک ته يو پۀ دوه وده ورکړې ده. د مسلمان اکثريت يوې صوبې د ګانګرس پۀ نګرانۍ کښې د عدم تشدد د سيوري لاندې خپل حکومت ساز کړے ؤ. د باچاخان سورپوش خدائي خدمتګارو د خپلو عظيمو قربانیو پۀ سبب پۀ قومي سطح باندې شهرت وموندو. د باچاخان پېروکارو به پۀ علاقائي سطح د کهدر سُور رنګ جامه اچوله ځکه به ورته “سررخ پوش” وئيل کېدل. انسان د خپل ماحول نه پېژندے شي، د باچاخان او د فرقه ورانه خلقو تر منځه به يو ټسل روان ؤ. د مسلمانانو انتها پسند او د هندو انتها پسند تنظيمونو به د باچاخان تحريک ته پۀ ښۀ نظر نۀ کتل. د باچاخان شخصيت د هندوستان د اولس زړونه ګټلي وو. د دې مثال د جواهر لال نهرو د 1932ء د جېل د واقعې نه لګي کومه چې هغۀ پۀ خپل سوانح عمرۍ کښې ذکر کوي،

“د يخنۍ پۀ موسم کښې د خفګان پۀ حالت کښې ما پۀ خوب کښې وليدل چې پۀ باچاخان د څلورو طرفو نه حمله شوې ده او لګيا يم هغه بچ کوم. زۀ د ډېرې پرېشانۍ پۀ حالت کښې پاسېدم او ځان مې ډېر زيات خفه محسوس کړو. دا خوب زما د پاره ډېر عجيبه جذباتي کېفيت ؤ ځکه چې دې نه مخکښې زۀ داسې حالاتو سره نۀ يم مخ شوے.”

د 1935ء پۀ عام الېکشن کښې پۀ صوبه سرحد کښې کانګرس ډېره لويه کاميابي ومونده. دا کاميابي پۀ ډېرو کړکېچنو حالاتو کښې ترلاسه شوه. دغه وخت باچاخان او د هغۀ ورور ډاکټر خان صاحب پۀ خپله صوبه بند وو او د الېکشن پابندي وه پرې. ډاکټر خان پۀ خپله غېر موجودګۍ کښې د دې اليکشن نګراني وکړه. پۀ سرحد کښې نهرو هم بند ؤ، ولې ډېرو مسلم ليګو مشرانو ته ازادي حاصله وه. د دې هر څۀ باوجود کانګرس لويه کاميابي ومونده.

پيارے لالا پۀ خپل کتاب “تهرون ټو دي وولز” چې پۀ 1966ء کښې ئې ليکلے دے، کښې لیکي:

“د 1935ء عام انتخاباتو تر مخه د ډاکټر خان پۀ مشرۍ کښې سرحد کښې د کانګرس حکومتي کابينه جوړه شوه خو ولې باچاخان خپله فقيري جاري ساتله. هغۀ نۀ خو پۀ انتخاباتو کښې برخه اخسته او نۀ ئې دا غوښتل چې ورور ئې پۀ کابينه کښې شامل شي. دا به ئې وئيل چې صرف د عدم تشدد پۀ ذريعه پښتون قام وده موندے شي. هغه د ځان د پاره د سختیو لاره خوښه کړې وه. کله چې ډاکټر خان وزير اعليٰ ؤ نو پۀ کال 1939ء کښې باچاخان ګاندهي جي ته د سرحد د دورې دعوت ورکړو. ګاندهي جي دلته پښتنو ته د عدم تشدد پۀ ذريعه پۀ کاميابۍ مبارکي ورکړه.”

مسلم ليګ خپل انتخابي شکست د زړۀ نه تسليم کړے نۀ ؤ. هم پۀ دې کار کښې لګيا وو چې پښتانۀ د خپلې کاميابۍ نه محرومه کړي. پۀ 1940ء کښې محمد علي جناح او مسلم ليګو د “دوه قومي” نظریي پۀ بنياد د پاکستان پۀ نوم د يو جدا ملک تصور وړاندې کړو. پۀ دې تجويز کښې د مسلمانانو د اکثريتي علاقې پنجاب، صوبه سرحد، کشمير، سندهـ او بلوچستان شاملې وې. پۀ دې فهرست کښې مسلم ليګ وروستو د بنګال او اسام اضافه هم وکړه. ولې باچاخان او د هغۀ ورور پۀ مکمل طوګه دوه قومي نظريه رد کړه. خو ولې د حالاتو مقرره به پۀ خپل طرف روانه وه.

د انډيا پۀ ښارونو کښې فرقه ورانه فسادات شروع شول چې د هغې نه ګاندهي جي ډېر متاثره شو. پۀ دې حقله پيارے لال پۀ خپل کتاب کښې ليکي چې پۀ 1947ء کښې ګاندهي جي باچاخان ته وئيل چې ماسره دې پۀ ملک کښې پۀ امن راوستو کښې لاس امداد وکړي. د دې شروع ئې د بهار نه وکړه. د باچاخان د انسان دوستۍ جذبه لکه د غر لوړه وه. هغه پۀ تيارو کښې د رڼا پۀ مثال ؤ. باچاخان او ګاندهي جي د خپل قام د پاره د قدرت لويه ورکړه وه. باچاخان خپل ملګري ګاندهي جي ته پۀ درېم جون 1947ء ووئيل چې ګاندهي جي! پاکستان يو جدا ملک کۀ تاسو تصور کړو، ايا تاسو دا به مونږه خپل پاکستاني اتحادي ملګري تسليموئ. پۀ ځواب کښې ورته ګاندهي وئيل چې عدم تشدد د هېڅ امتياز قائل نۀ دے. دا ستاسو د ازمائش لمحه ده. تاسو دا اعلان کولے شئ چې پاکستان تاسو ته قبول نۀ دے. پۀ بهادرۍ سره د حالاتو مقابله وکړه. ګاندهي جي دا هم وئيل چې د باچاخان د غم احساس ما ته وشو خو کۀ زما پۀ سترګو کښې اوښکې راتلې نو نۀ مې راوستې ځکه چې هسې نۀ د باچاخان حوصله پرېوتې وه. د دې نه پس ګاندهي جي وائسرے هند لارډ ماونټ بېټن ته تجويز پېش کړو چې جناح صاحب ته ووائي چې تاسو اوس خپل پاکستان ترلاسه کړو، د سرحد اولس ته دې پۀ خپله صوبه کښې د اقتدار او حکومت جوړولو مکمله ازادي ورکړي او د پاکستان صوبه دې جوړه شي. پيارے لال ليکي چې ماونټ بېټن د جناح صاحب سره خبره وکړه خو هېڅ نتيجه ئې راونۀ وتله. د دې نه پس ګاندهي جي د کانګرس د غړو پۀ مشوره پۀ دې خبره ورسېدو چې مونږه جناح نۀ شو رضا کولے خو باچاخان دې پۀ خپله جناح رضا کړي. پۀ اتلسم جون باچاخان د جناح سره ليدل وکړل او ورته ئې ښکاره کړه چې مونږه هم لکه ستاسو پۀ رنګ پاکستان کښې شاملېدل غواړو خو کۀ دوي پۀ باعزت طريقې سره شامل شي. کۀ چرې د ازادۍ نه پس پاکستان د برطانيې پۀ تسلط کښې ځان ساتل غواړي نو پښتنو ته به د يو ځان له رياست اجازت ورکولے شي. د قبائيلي اولس متعلق د هغوي ټولې فېصلې به د هغوي پۀ خوښه کېږي او پۀ دې کښې به د غېر پښتون هېڅ کار نۀ وي.

خو د باچاخان دا خبرې د ګورنر جنرل پۀ زړۀ ښې ونۀ ولګېدې. لۀ دې وجې د يو ازاد او خود مختاره هندوستان خوب د هغوي ناممکنه شو. مهاتما ګاندهي هم يو سل پنځويشت کلن جدوجهد د زړۀ نه وویستو. د کومې ورځې نه چې د سرحدي ګاندهي دا کوششونه جناح مسترد کړل، د هغه ورځې نه مهاتما ګاندهي ډېر بې چينه شوے ؤ. وئيل ئې چې خپل ټول ژوند به هېر کړمه خو د باچاخان متعلق سوچ به پرې نۀ ږدمه.

ګاندهي جي به وئيل باچاخان يو ډېر ستر شخصيت دے، داسې انسان کله هم شکست نۀ خوري. زما يقين دے چې هغه به د يوې قربانۍ نه نۀ وروستو کېږي او تر اخري سلګیو به د پښتون قام خدمت کوي. پيارے لال مونږ ته ووئيل چې د دې نه پس ګاندهي جي سترګې پټې کړې او بيا ئې پرانستې، ډېر پۀ بې چېنۍ سره ئې ووئيل چې ما له د باچاخان د ياد لۀ وجې خوب نۀ راځي.

د صوبه سرحد د پاره چې کله د رېفرنډم اعلان وشو چې دوي پاکستان سره کېدل غواړي او کۀ هندوستان سره؟ نو د دې نه د کانګرس مشرانو بائيکاټ وکړو. لۀ دې وجې عام اولس څوک چې خدائي خدمتګار وو، بائيکاټ ئې وکړو. نن څلوېښت کاله پس به ډېرو کمو خلقو ته دا علم وي چې پۀ دغه رېفرنډم کښې صرف اتۀ فېصده خلقو خپله رایه ورکړې وه، ولې لس کم سل فيصده خلقو خاموشي اختيار کړه يعنې احتجاجاً ئې بائيکاټ وکړو.

باچاخان د تېرو څلوېښتو کالو نه پۀ خپلو خلقو کښې اوسېږي. قام ئې ډېر احترام کوي او مينه ورکوي. وخت پۀ وخت د پاکستان نه د بېلېدو خبرې هم مخې ته راشي خو د پاکستان حکومت خپل دا تاريخ ساز شخصيت پۀ جېل کښې اچولے دے. خو ولې جېل د باچاخان د پاره هېڅ نوې خبره نۀ ده. د ازادۍ نه پۀ بېلېدو هغه کله هم خفه نۀ دے خو ولې د خپل قام د پېژندګلو پۀ ورکېدو خفه دے. باچاخان کۀ پۀ جېل کښې وي او کۀ بهر، کۀ د کابل پۀ دوره وي او کۀ د هندوستان؛ هر ځاے خلق هغۀ ته احترام ورکوي. اګر کۀ د هغۀ خبرې ته به چا غوږ نۀ وي اېښے خوهغه څوک هم نظر انداز کولے نۀ شي. پرېشانۍ او مايوسۍ باچاخان خفه کړے دے خو معافي ورکول د بهادرۍ علامت وي. يو ځل دوي کمال بجاج ته وئيلي وو چې د کانګرس ليډرانو مونږ ته يقين راکړے ؤ چې دوي به تقسيم نۀ قبلوي، خو دوي تقسيم ته غاړه کښېوده. د کانګرس ليډرانو ګڼل چې ګنې پۀ دې طريقه به مونږه امن او محبت ترلاسه کړو. خو زۀ وايم چې يو څوک نفرت وکري هغه به محبت څنګه ټوکوي. خو بجاج د باچاخان نه معلومه کړه چې د دوي محبت د پاکستان اولس هم متاثره کړے دے؟

د باچاخان جواب ؤ چې زما د پاکستان اولس سره هېڅ تنازعه نشته دے. زما زړۀ پۀ هغوي ترس خوري. دا خلق هم لکه د ځپلو خلقو پۀ شان دي. زۀ د دوي د پاره دعا ګو يمه چې خداے پاک دوي ته صبر او استقامت ورکړي. زما جنګ صرف د حکمرانانو او د هغوي د غلطې حکمرانۍ سره دے. زۀ خو حکمرانو د پاره هم دا دعا کومه چې پۀ دوي کښې د رحم او مينې جذبه راشي چې خپل اولس سره مينه وکړي.

دا خبرې هغۀ پۀ جولائي 1987ء کښې پۀ ډبلي کښې د اٰل انډيا انسټيټبوټ اٰف ميډيکل سايئنسز پۀ يو وارډ کښې کوما ته د تلو نه مخکښې وکړې چې د هغۀ د لوے شخصيت دليل دے. پېښور ته د بوتلو نه وړاندې پۀ هسپتال کښې د هندوستان مشرانو، د افغانستان او پاکستان مشرانو ئې تپوس پوښتنه وکړل. باچاخان چې يو پښتون دے، د کوما پۀ حالت کښې د زندګۍ اخري جنګ سره مخ دے. هر کله چې دوي پۀ ډیلي کښې اسپتال کښې وو نو د اخبارونو سرخيانې پرې ګرمې وې. پۀ اخبارونو کښې ډېرې خبرې هم دا کېدې چې باچاخان د ژوند د جنګ سره مخ دے. خو زۀ وايم چې شاید دا غلطه خبره ده. باچاخان جنګ ضرور کوي خو د ژوند د پاره نۀ بلکې پۀ دې لېونۍ د غمونو ډکه دنيا کښې د انسانيت د احترام جنګ کوي.

دا هم ولولئ

‘خدائي خدمتګاران’ بل عبدالمالک پېدا شو – سجاد ژوندون

خبره کۀ د پښتنو پۀ تاريخ شي نو پۀ دې موضوع خو دومره کار شوے …