د هشنغرۍ نه تر پښتو اکېډيمۍ (دوېم تکل) – ګل محمد بېتاب

متعلقه مضامين

د پښتو ماسټر – (خاکه) – ګل محمد بېتاب

روپۍ وړه پۀ تول پوره ۔۔۔۔۔۔۔ – (خاکه) ګل محمد بېتاب

نن بيا هشنغرۍ ته تلے يم، د ورځې لس بجې دي او يو هوټل کښې ناست يم. دا هوټل زما پۀ دې خوښ دے چې وړاندې به دې کښې ټانګو والا کښېناستل . اوس چې ټانګې ختمې شوې نو رکشو والا پۀ کښې چاے څښکي . د دې هوټل مخې ته ځاے ډېر وي نو لس دولس رکشې ودرېدلے شي، وړاندې به ټانګو والا کوچوانانو او اوس رکشو والا ډېر ښۀ ګپ لګوي. د دوي د خبرو نه د عامو خلقو د مسئلو پته لګي. ما ډېر کالمونه د دوي پۀ مسئلو ليکلي دي او چې کله به راسره څۀ موضوع نۀ وه نو دغلته به ورغلم نو هر ځل ورتلوسره به راته بلا ډېر موضوعات پۀ ګوتو راغلل. نن مې بيا اراده وه چې پښتو اکېډيمۍ ته ځم او د پښتو اکېډيمۍ او پښتو ډېپارټمنټ د مشرانو اوطالب علمانو سره د پښتو املاء پۀ مسئله بحث کوم. زړۀ کښې مې وئيل چې رکشو والا خوارانو ته د املاء څۀ پته ده او دوي پۀ املاء څه کوي خو خېر داسې مې چې پام شو نو د رکشو پۀ شا څۀ ليکلي وو. څۀ شعرونه اردو کښې وو خو هغې سره ما څۀ کار ونۀ لرلو ځکه چې زما غرض خو دا دے چې د پښتو ژبې د عالمانو، افسرانو او طالب علمانو سره پۀ املاء د بحث د پاره څۀ پېدا کړم نو دغلته د رکشو پۀ شا مې مختلفې فقرې او شعرونه لوستل شروع کړل. خوشحاله شوم چې دا خو دې کښې ډېر مواد دي. پۀ يوه رکشه ئې ليکلي وو “زۀ الله دې مل شه” دا خبره مې نوټ کړه چې “زۀ” او “ځه” کښې فرق پکار دے . اصل کښې د دې مطلب دا دے “ځه الله دې مل شه” ورسره مې بلې يوې رکشې ته وکتل پۀ هغې ئې ليکلي وو”سترګے دِ زان ته شه” د املاء مسئله وه. دې کښې مې پۀ سړک روانې يوې رکشې ته خيال شو. پۀ هغې ئې ليکلي وو “خکلے خکلے پکے فرى” دې فقرې سره سوچ واخستم چې دا اوس مذکر وګڼم او که مونث ځکه د نوې املاء مطابق دا مذکر د پاره کېدلے شي او د زړې املاء مطابق د مونث د پاره داسې ليکلے کېدلے شي. پۀ بله يوه رکشه ئې ليکلي وو ” غټے سترږے او دومره غسه” پۀ مطلب ئې پوهه شوم خو املاء ئې د اردو وه بلکې د اردو هم سمه نۀ وه ځکه “غصه” پۀ “س” نۀ “ص” ليکلے شي. ما وې د ډاکټرنصرالله جان وزير، ډاکټر دانش بېټني، ډاکټر شېر زمان سيماب او ډاکټر احمد علي عاجز سره به دا خبره کوم چې څنګه به عام اولس سمه املاء وليکي خو خپله سوچ راغلو چې کله ورسره د دوي مفادات او رزق وتړلے شي نو هرڅۀ به سم شي. دې سوچ کښې وم چې يوه رکشه راغله او پرې ليکلے شوي وو”سواب ګټل اسان نۀ دي” ځان سره مې ووې دا څۀ مصيبت دے او ورسره مې بلې رکشې ته پام شو پۀ هغې ئې ليکلي وو”گرمى ده ثوات ته راشه” ما وې اوس ئې خوند وکړو. هرڅۀ مې ليدلي وو خو “سوات” مې پۀ “ث” نۀ ؤ ليدلے.

دې کښې مې فکر د پښتو “يا” ګانو ته لاړو چې دا وخت ئې دا قسمونه دي. ے،ى،ې،ي،ۍ،ئ. دا ټولې شپږ دي چې افغانان وروڼه پۀ کښې يوه يا نۀ استعمالوي لکه “ے”؛ هغوي د دې پۀ ځاے دا “ى” استعمالوي او د جمعې د پاره دا “ي” ليکو. دا “ى” اوس مونږ سره سېوائي ده ۔ دا سوچ مې هم وکړو چې د املاء پۀ حقله څو سيمينارونه او کانفرنسونه وشول خو افغانانو وروڼو زمونږ کوم ټکے نۀ دے منلے ځکه د هغوي املاء چې څنګه وه نو هم هغسې ده. البته زمونږ پۀ املاء کښې ډېر فرق راغلے دے. يا کېدے شي زۀ پرې نۀ پوهېږم. زۀ کله کله وايم چې د افغانستان املاء ټول پۀ ټوله منل پکار دي . دې سره به د دواړو مسئلې حل شي او هسې هم د نړۍ د ميډيا ټولې ادارې د هغوي املاء انشاء مني چې افغان حکومت قامي ژبه ګرځولې ده او دلته خېر خېريت دے. پۀ دې فکر کښې خبر نۀ يم چې کله مې چاے څښکلې وې خو چې چانک ته مې لاس وراوړلو نو تش تور ؤ. زر مې ورته يو بل چانک چاے ووې او چې چاے راغے نو خوا کښې ناست يو مزدور ته مې پيالۍ ډکه کړه چې پۀ اوږه ئې پړے پروت ؤ. دۀ د ګرانۍ او مزدورۍ د نشت ګيله کوله. ما ترې هسې تپوس وکړو چې کۀ خپله يوه دلچسپه واقعه راته ووائي. هغه حېران غوندې شو. پوهه شوم چې دے پۀ دلچسپه واقعه پوهه نۀ شو. نو ما ورته وې کۀ څۀ عجيبه کار دې ليدلے وي نو هغۀ ووې تېره هفته يو سړي رنګ روډ ته مونږه دوه مزدوران بوتلي وو. هلته دېرش څلوېښت بوجۍ غنم کوزول وو. غټ کور ئې ؤ، چې پۀ کښې لوے چمن ؤ، دې کښې ډېرې ونې بوټي وو. او يو ځاے ئې سبزي کرلې وه. زما دا ملګرے ورغلو او دوه درې بادرنګ ئې راوشوکول . بوجۍ پۀ اوږه ئې د بادرنګ نه چکونه وهل چې يو خړس اواز به ئې راتلو. دۀ چې بادرنګ داسې وخوړل نو هغه خان راغلو مونږ وېرېدلو چې خدايه خېر لکه چې د بادرنګو پۀ شوکولو غصه شو خو هغه چې زمونږ خوا ته را ورسېدلو نو يوه اوږده ساه ئې راښکله او بيا ئې ووې ارمان دے چې مزدور وې او لکه ستا سو مې بوجۍ چلولې خو چې داسې خوراک مې کولے شوې لکه دا تاسو چې زما د باغيچې بادرنګ پۀ کوم خوند وخوړل. ما له ئې سم خوند را کړو. دوه څلور ئې نور راوشوکول او مونږ له ئې را کړل. مونږه ترې چکونه وهل او دۀ راته خوار خوار کتل. دغه وخت مې ووې خدايه پاکه ستا عجيبه کارونه دي. دا دے وګوره خان سره خوراکونه شته نو دے ئې نۀ شي کولے. او مونږ له خوراک ښۀ دے نومونږه ئې د نېستۍ نه نۀ شو کولے يو حال دے هغه چا رښتيا وئيلي دي چې دنيا نيمګړې ده.

ما د دۀ پۀ خبرو سوچ کولو چې دې کښې د يو ليکوال رنګ راغلو او چې پورته مې کړو نو راته ئې ووې تۀ پښتو اکېډيمۍ ته لاړې که نۀ. ما ورته وې نن مې اراده ده . راته ئې ووې مړه د املاء مسئله لويه قيصه ده. که بله ورځ ځې نو يوځاے به لاړ شو. ما ته ګورې د املاء پۀ حقله ډېرې اهمې نکتې معلومې دي خو ما ورته وې زۀ نن روان يم د سبا څۀ پته نۀ لګي. بيا ئې راته ووې چې کۀ ګهنټه نېمه صبرکولے شې نو زۀ درځم خو ما ورته ووې بس زۀ روان يم، دا مې ورته ځکه ووې چې دۀ هغه ورځ پۀ فېس بک يو پوسټ کړے ؤ نو “خارښ” ئې داسې ليکلے ؤ “ښارښ” ما وې کۀ دے خو د اکېډيمۍ عالمانو فاضلانو او طالب علمانو وليدلو او د دۀ “ښارښ” ته ئې پام شو نو د خندا به ئې شم. هم پۀ هوټل کښې ناست يم او سوچ کوم چې پۀ بي ار ټي کښې لاړشم او کۀ پۀ موټرکښې چې دې کښې يو بل صېب کال وکړو او د ټکه ئې راته ووې هغه د املاء مسئله دې کوم ځاے ته ورسوله. ما ورته وې صېبه دا املاء پۀ کښې يو جز دے زۀ پښتو اکېډيمۍ ته ځم نورې ډېرې خبرې دي. دۀ هم راته ووې هسې ځان مۀ ستړې کوه. د املاء مسئله ډېره پوهه غواړي. زۀ پرې ډېر پۀ خوارو پوهه شوے يم. حالانکې د دې صېب املاء او انشاء دواړه غلط دي. هغه ورځ ئې پۀ فېس بک يو پوسټ کښې ليکلي وو” زۀ د انسان پۀ حېض حق لرم” ما ډېر فکر وکړو خو پوهه نۀ شوم نو ورته مې کال وکړو چې دا مو څۀ ليکلي دي نو هم دغه شان ئې راته ووې. بيا مې ورته ووې خداے دې وبخښه دا “حېض” نه “حېث” دے، زړۀ کښې مې ووې خوند به دا وکړي چې دے درسره وي او اکېډيمۍ ته ورشې او هغوي د دۀ دا پوسټ کتلے وي نو راشه که تودېږې. پۀ دې سوچ فکر کښې وم چې پۀ فېس بک مې وليدل يو صېب ليکلي وو. “د فلاني صېب د فکر و فن تنقيدي جائزه” خو چې ليک مې ولوستو نو ټول پۀ کښې تعريفونه بلکې خوشامندې وې. ما وې د پښتو اکېډيمۍ د مشرانو او دغلته کۀ نور ليکوال راغونډ شوي وي هغوي سره به د تنقيد پۀ حقله هم خبرې وکړم خو د خپلو معلوماتو سېوا کولو د پاره مې ډاکټر سميع الدين ارمان ته رنګ کولو خو پۀ فېس بک مې د هغۀ يو پوسټ وليدو چې د خوشحال بابا دا شعر ئې ليکلے ؤ.

زۀ ئې چا لره وهم قدر ئې چا زده

پۀ اور وسوزه دا تورې قلمونه

ما وې دے سر کښې نۀ دے راشه پۀ خپل سمي فکر شروع کړه نو ځان سره مې ووئيل چې د تنقيد مشهور قسمونه لکه تشريحي، محاکماتي، مجلسي، جمالياتي، نظرياتي، نفسياتي وغېره نه خو به دا عالمان خبر وي راشه تۀ وګوره چې څومره داسې تنقيدونه مونږه وينو چې نومونه ئې لا نشته لکه خوشامدي تنقيد، مدحي تنقيد، هجويه تنقيد، خېراتي تنقيد او د بغض معاويه تنقيد وغېره. ذهن ته راغلل .دا هرڅۀ مې ځان ته د نوټونو پۀ شکل کښې وليکل. دا مې هم وليکل چې د خبرو ابتداء به د دې نه کوم چې تاسو پۀ صحيح معنو کښې د پښتو ادب، تاريخ، ثقافت وغېره ډېر خدمت کوئ. ستاسو خدمات ډېر د ستائنې وړ دي. نور مې هم ډېر د تعريف کلمات ليکل چې د هوټل يو شاګرد راته ووې کاکا نن خو دې ټوله ورځ دلته تېره کړه. ما ورته وې نه زما خو به ايله ګهنټه شوې وي، هغۀ راته ووې مسلمانه لس بجې راغلے وې او دا دے درې بجې شوې او چې ګهړۍ ته مې وکتل نو واقعي درې بجې وې. زړۀ کښې مې فېصله وکړه چې اوس به پښتو اکېډيمۍ ته څنګه ځم. دا خو لږ وخت پاتې دے او زۀ غواړم چې دوي سره اوږد بحث وکړم. دغه وخت مې د ډاکټر نصرالله خان وزير او ډاکټر شېرزمان سيماب پۀ زبرګۍ يقين راغلو چې دوي راته وئيلي وو دې خبرو له مۀ راځۀ خوما وې خامخا به هم دې خبرو له ورځم نو صورتحال داسې شو چې د پښتو اکېډيمۍ د مشرانو د زبرګۍ تصرفاتو زما د بې خيالۍ او ناراستۍ پۀ وجه يوځل بيا پاتې شوم ولې دنيا پۀ اميد خوړلے شي. کۀ ژوند وفا وکړه نو ضرور به ورځم.