‘د ګلو اونه’ مولانا محمد عنایت الله ّٰ – م. ر. شفق

متعلقه مضامين

پاکستان او فکري تضادات

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (د ازادۍ يو مجاهد عالم) – م . ر شفق

د خپل ياد پۀ جزيرو کښې (مېرمن نسيم ولي خان) – م ۔ ر شفق

 

‘د ګلو اونه’

مولانا محمد عنایت الله ّٰ

یو مجاهد عالم او خدائي خدمتګار

د هوتي مردان، مندڼ يوسفزيو پۀ سيمه کښې ‘تورو’ (طورو) ياد کلے دے – دا کۀ يو خوا د نوابانو خانانو کلے دے نو بل خوا د ډېرو لويو ديني عالمانو،خطيبانو او مدرسانو مرکز پاتې شوے دے چې شهرت ئې پۀ اما کما خور ؤ او لۀ دې کبله به ورته ‘د يونان ټکړه’ او دوېم بخارا وئيلي شو-

پۀ ‘تورو’ کښې د عبدالعزيزي حسني ساداتو يوه کورنۍ اباده ده چې مورث اعليٰ ئې نور العلماء شېخ نور محمد المعروف اخوند يونس ګېلاني او ‘خاودبابا’ دے – 979هـ – 1059هـ چې د نسب سلسله ئې پۀ يوولسم پشت کښې غوث اعظم سيد عبدالقادر جېلاني (وفات562) ته رسي- دے د يوسفزو مندړو روحاني پېشوا او مجاهد دروېش ؤ-

پۀ نولسمه او شلمه صدۍ عيسوي کښې د خادو بابا پۀ خاندان کښې د مولانا سيد حفيظ الله صاحب د پينځو زامنو مولانا سيد محمداسحاق، علامه سيد محمد اسرائيل شهيد، مولانا محمد اسماعيل، علامه حافظ محمد عبدالجميل او مولانا سيد حافظ عبدالجليل د علم او عرفان ستوري پۀ ځلا وو- بيا د دغو بزرګانو پۀ زامنو کښې مولانا سيدامين الحق، مولانا محمدامين خوږيانے، مولانا حافظ لطف الرحمان، مولانا محمد لطف الله، مولانا محمد عنايت الله او مولانا حافظ عبدالنبي صاحب مشهور عالمان وو-

نوموړے عالم اديب او خطيب حافظ محمد ادريس شهيد )جنوري 1910- 20 مئي 1965) د مور لۀ طرفه د علامه محمد اسرائيل شهيد نمسے ؤ- پۀ دغه نسبت دې علمي کهکشان کښې شامل يو ځليدونکے ستورے ؤ- مولانا محمد عنايت الله د علامه حافظ محمد عبدالجميل صاحب درېو زامنو کښې منځنے ؤ- مشر ورور ئې مولانا حافظ محمد لطف الله او کشر حافظ سيد امانت الله ؤ- علامه محمد عبدالجميل خپل وخت کښې د هندوستان لويو عالمانو کښې سر فهرست ؤ- د هغۀ د علمي پېژندګلو د پاره دومره بس ده چې علامه انور شاه کشميرى او د پښتونخوا دارالعلوم حقانيه (اکوړه خټک) باني شېخ الحديث مولانا عبدالحق د دوي پۀ شاګردانو کښې شامل وو- مولانا انظر شاه کشميرى د خپل تاليف ‘حيات کشميرى: نقش دوام’ پۀ 32 – 33 مخونو د خپل پلار علامه انور شاه کشميري د استاذانو پۀ حواله ليکي،

‘ديوبند کے ان اساتذه کے علاوه استاذ العلماء مولانا مفتى لطف الله عليگڑهى کے فخر روزگار شاگرد مولانا عبدالجميل افغانى سے علم ہئيت کى تکيمل کى.’

مولانا عبدالجميل صاحب هندوستان کښې د مدرسه فتح پوري (دهلي) او نورو ديني اسلامي مدرسو صدر مدرس پاتې شوے ؤ –

مولانا محمد عنايت الله چې د’تورو’ پرائمري سکول نه څلورم جماعت پاس کړو نو پلار ئې هغه وخت هندوستان کښې ؤ- د خپلې مور پۀ وېنا ئې دينى زدکړې ته مخه وکړه- ابتدائي ديني کتابونه ئې خپل ترۀ مولانا سيد محمداسماعيل سره وئيلي وو- حافظ محمد ادريس او اثرافغاني ئې د سبق ملګري وو- نورو استاذانو کښ ئې متقي عالم حافظ احمدشاه (دحافظ ادريس والد صاحب) او د ترۀ زوے مولانا حافظ لطف الرحمان فاضل دېوبند هم شامل ؤ چا ته چې خپل استاد محترم علامه انور شاه کشميري پۀ يوه موقع د (هد هد سلېماني) خطاب ورکړے ؤ او دغسې هلکوانه کښې ئې د غور غوشتو مولانا قطب الدين نهه مياشتې شاګردي کړې وه. بيا چې د دوي والد صاحب د هندوستان نه راغے او سوات کښې د وليعهد عبدالحق جهانزيب اتاليق مقرر شو نو مولانا عنايت الله خپل پلار مولانا عبدالجميل سره درس نظامي او د احاديثو دوره مکمل کړه خو د دوي خواهش ؤ چې د دارالعلوم دېوبند باقاعده سند تر لاسه کړي- هلته ئې مولانا حسېن احمد مدني سره ملاقات وکړو او هغوي سره ئې يو څو ورځې تېرې کړې، خپله اراده ئې ورته ښکاره کړه. د دېوبند عالمانو مولانا عبدالجميل صاحب پېژندۀ نو مولانا حسېن احمد مدني ورته وفرمائيل، ‘هر کله چې تا حضرت مولانا عبدالجميل سره دوره مکمل کړې ده نو بيا د لوستو څۀ ضرورت دے؟’

بيا هغوي (مولانا مدني) د دېوبند د عالمانو او شاګردانو پۀ وړاندې پۀ ډاګه ځينو کتابونوکښې د مولانا عنايت الله نه امتحان واخستو- پۀ دې خصوصي امتحان کښې مولانا صاحب بريالے شو- حضرت مولانا مدني صاحب (شېخ العرب والعجم) ډېر خوشحاله شو، دعاګانې ئې ورته وکړې او د حضرت علامه عبدالجميل صاحب د علمي مقام ستائینه ئې وکړه او د دې نه پس ئې ورته د دارالعلوم دېوبند اعزازي سند ورکړو- مولانا محمد عنايت الله صاحب دارالعلوم دېوبند ته د تلو نه وړاندې د ازادۍ تحريکونو سره پۀ عملي توګه ځان تړلے ؤ- ښۀ پۀ ځوانۍ کښې ئې د جمعيت العلماء هند د پاره کار کولو- وئيل به ئې چې د طورو سواړيانو مولانا سيد ګلباد شاه، د رېګي (پېښور) مولانا شمس الحق صاحب او زۀ (مولانا عنايت الله) د پښتونخوا وړومبني درې مجاهدين وو چې د جمعيت العلماء هند پېغام به ئې کلې پۀ کلي خپرولو – وروستو بيا يکه توت پېښور کښې د جمعيت دفتر کښې د مردان او صوابۍ هزارې د عالمانو تر منځه پۀ انتظامي چارو يوه داسې شخړه راپورته شوه چې يو تر بله مشت و ګرېوان شول- پۀ دې پېښه د مولانا صاحب طبعيت دومره خفه شو چې د مجلس عمل نه پاڅېد او بيا ئې خپله استعفيٰ ورولېږله- هسې هم هغه دور کښې جمعيت العلماء هند او خدائي خدمتګارو کښې څۀ فرق نۀ ؤ- د جمعيت د جلسو اهتمام به د خدائي خدمتګارو پۀ ذمه ؤ-

مولانا صاحب د يو مجاهد عالم او قومي سماجي خدمتګار پۀ توګه خدائي خدمتګار تحريک ته ځان وقف کړے ؤ، بلکې د خپل پلار (علامه محمد عبد الجميل) د وصيت مطابق ئې د ژوند تر اخري شېبو پورې د باچاخان د خدائي خدمتګارۍ سره پت پاللے ؤ- باچاخان به وئيل، ‘زۀ يو خدائي خدمتګار يم، الله تعاليٰ ته زما يا ستا د خدمت ضرورت نشته؛ د خداے د مخلوق خدمت کول د الله تعاليٰ خدمت او اصل عبادت دے’ – مولانا صاحب خپل ټول ژوند هم پۀ دغه لار او مقصد تېرکړے ؤ- د عالم دين او اولسي خدمتګار دواړو حېثيتونو کښې ئې ټول عمر د خلقو بې پېسو خدمتونه کړي وو- عام ژوند کښې ئې د پښتنو تر منځه د مرګ ژوبلې داسې ناکاره دښمنۍ پۀ دوستۍ او ورورولۍ بدلې کړې دي چې خلقو به ئې تصور هم نۀ شو کولے او د خدائي خدمتګارۍ تحريک کښې به ئې د يو زړۀ ور عالم کردار ادا کولو. د 1935 ايکټ لاندې چې پۀ وړومبي ځل زمونږ صوبه کښې الېکشن کېدلو او هوتي مردان کښې امير محمد خان هوتي (خان لالا) يو خدائي خدمتګار د نواب سر محمد اکبر خان هوتي مقابلې ته ولاړ ؤ او نواب صاحب له ئې ماتې ورکړې وه نو اوويشت کلني مولانا به پۀ عوامي سټېجونو داسې پُر جوش تقريرونه کول چې بس تورې سره به ئې مرۍ مږله. هغۀ سره وسلې وسيلې نۀ وې، د خپل علم او صبر طاقت ورسره ؤ- د داسې پياوړي کردار فقيرانو مجاهدانو الله پاک مل وي نو څوک ئې وېښتۀ قدرې هم نۀ شي ازارولے-

چې الله درسره مل نۀ وي رحمانه!

کۀ لښکرې درسره وي يک تنها ئې

ليکونکي (م – ر شفق) بيا بيا اعتراف کړے دے چې د والد محترم (مولانا عنايت الله صاحب) د ژوند او ګڼ اړخيز شخصيت احاطه کول زما د وس خبره نۀ ده، خو د مئينانو پۀ غوښتنه به يو څو واقعې ښاغلو لوستونکو سره شريکې کړم چې د مولانا صاحب د شخصيت، ذهني رويو او فکري تړون څۀ نا څۀ څرګندونه کولې شي –

مولانا محمد عنايت الله صاحب د قومي عملي سياست پېل د خدائي خدمتګار تحريک د سټېج نه کړے ؤ- د يوې اندازې مطابق به ئې عمر څۀ شل کاله يا کم ؤ، طورو کښې يوه جلسه پۀ دې مقصد کېدله چې دفعه 144 ماته کړې شي ځکه چې د نامې جامې سياسي مشران جېلونو کښې وو او د مرکز نه د کلي تنظيم ته د جلسې د اهتمام کولو وېنا شوې وه- صاحبزاده فضل الرحمان استاد د قران پاک د تلاوت نه پس پۀ خوږ اواز يو نعت شريف ووې، بيا ئې اخوا دې خوا وکتل، نظر ئې (دپرائمري سکول) پۀ خپل شاګرد پرېوتو، د لاس پۀ اشاره ئې راوبللو- ورته ئې وئيل، ‘برخوداره! اوس به تۀ تقرير کوې’. مولانا حېران دريان شو چې ما خو تقرير چرته کړے نۀ دے- صاحبزاد صاحب تسلي ورکړه، ‘زۀ به در باندې دم چف کړم، انشاء الله لکه د بلبل به وچغېږي.’

ژوند کښې ئې پۀ وړومبي ځل د ازادۍ پۀ موضوع تقرير وکړو او دغسې سياسي او قومي ضرورت هم پوره شو. همځولي دوستان ډېر خوشحاله شو- اوس چې مور (مستوره بي بي) ته ئې د خوشحالۍ دا زېرے ورسولے شو نو پۀ چم ګاونډ کښې ئې خواږۀ ووېشل –

پۀ طورو کښې چې پۀ 1354هـ /1935ء د ‘جمعيت الابرار’ پۀ نوم يو انجمن جوړکړے شو او د اموخېلو جومات کښې ئې د درس قران او نورو اسلامي علومو خپرونه شروع کړه- د صاحبزاده علي حېدر خاکسار ترتيب کړي چاپ روداد مطابق دې مدرسې پۀ ډېره لږه موده کښې دومره ترقي وکړه چې د ملکونو بخارا، ترکستان،کابل، قندهار، کوهستان، سوات، بونېر او د باجوړ طالبان هم پۀ مدرسه ‘جمعيت الابرار’ کښې داخل شو- وطني طالبانو پۀ کښې هم سبقونه وئيل- کوموعالمانو چې درسونه ورکول، هغوي کښې مولانا محمد اسماعيل صاحب صدر جمعية الابرار، مولانا عبدالحنان، مولانا سمندر خان، مولانا لطف الرحمان صاحب،مولانا عبدالخالق، مولانا مير سعدالله، مولانا فضل الرحمان، مولانا عبدالرحيم صاحب شامل وو- مولانا محمد عنايت الله صاحب ټولوکښې کشر ؤ- صاحبزاده علي حېدر خاکسار ليکلي دي –

‘مولانا عنايت الله صاحب (طورو) د علامه مولوي عبدالجميل صاحب فرزند دے- نوجوان عالم دے- درسي کتابونه ئې د خپل نامور پلار څخه وئيلي دي – د تبليغ او انتظام ماده پۀ کښې وافره ده- دا وجه ده چې د جمعيت الابرار فعال کارکن يعني نائب ناظم دے “

دوي به د قران درس هم ورکوو او بيا د جمعيت الابرار ناظم وټاکلے شو- د دغه دور يوه اهمه واقعه دا ده چې د ‘احيائے سنت’ پۀ نوم يو (جماعت) پۀ دې غرض جوړشو چې دکورنو شخړو او مقدمو فېصله به داسلامي شريعت پۀ رڼا کښې کولې شي- خان شېردل خان (کپتان خان) او نواب زاده محمداکبر خان (طورو) عوامي نمائندګان وو او د عالمانو لۀ طرفه قاضي سلطان احمد صاحب او مولانا عنايت الله نمائنده ګان وټاکل شو- دې عدالت کښې وړومبۍ مقدمه د يو مزدور طالب لۀ طرفه د نوابزاده محمداکبر خان خلاف د سماعت د پاره منظور شوه- د قاضي سلطان احمد صاحب پۀ مشرۍ سماعت شروع شو- حال دا ؤ چې مدعا عليه نواب زاده صاحب پۀ خوشنما قالين تکيه ته ډډه لګولې وه او مدعي زيار کش د قاضي صاحب پۀ وړاندې زړې جامې اغوستې څيرې ګرېوان ناست دے، قاضي صاحب سرسري سماعت شروع کړے ؤ چې زلمي مولانا عنايت الله جرح وکړه او د عدالت پام ئې راوګرځولو.

مولانا عنايت الله: قاضي صاحب! د شريعت پۀ رو سره مدعي او مدعا علېه دواړه يو شان او يوځاے کښېنول پکار دي ځکه چې ‘پيش قرآن بنده و مولا يکے است’.

قاضى صاحب:! واقعي! پۀ عملي توګه دا زمونږ وړومبۍ تجربه ده چې د مقدمي سماعت کوو- نوابزاده صاحب له پۀ کار دي چې د څۀ ساعت د پاره مدعي سره څنګ پۀ څنګ کښېني-

د مقدمې پۀ دوران کښې به مولانا صاحب د مدعي ډاډګېرنه کوله او وکالت به ئې کوو-ياده دې وي چې دغه زمانه کښې د خان نواب نوم هم چا نۀ شو اخستے، ولې د کلي خلقو او معتبرو خانانو پۀ زړونو کښې د مولانا عنايت الله قدر درناوے زيات شو-

د هر قومي تحريک او سياسي فلاحي تنظيم پۀ ژوند کښې داسې پړاوونه هم راځي چې ډېر ښۀ ښۀ ملګري کله پۀ يوه بهانه او کله پۀ بله بهانه د تنظيم نه جدا شي او پۀ نورو لارو سر شي – د مجاهدې شاعرې سيده بشري بېګم (س ب ب) وئيلې شوې دا ټپه د څۀ دغه شان کېفيت مظاهره کوي –

کۀ د زلمو نه پوره نۀ شوه

فخر افغانه! جينکۍ به دې ګټينه

‘باچاخان’ پۀ جېل کښې بنديوان ؤ- وائي چې سر صاحبزاده عبد القيوم خان بالواسطه طور، خدائي خدمتګار تنظيم له مشوره ورکړه چې تاسو يو لوے سياسي جماعت سره تړاو وکړئ چې ستاسو د تحفظ ضمانت وکړے شي، ګنې برطانوي حکومت به خدائي خدمتګار تحريک وچقوي – باچاخان لۀ د خدائي خدمتګار مشرانو يوه جرګه ورغله، هغۀ دا مشوره ومنله. دوي اول مسلم ليګ سره رابطه وکړه خو د مسلم ليګ مشرتابه ورته غاړه کښېنښوده نو اٰل انډيا کانګرس سره ئې الحاق وکړو، ځکه چې مکمله ازادي د دواړو ډلو اولين مقصد ؤ- ځينو دوستانو د دې فېصلې پۀ ډاګه مخالفت وکړو او د تنظيم نه جدا شول- دغو کښې مشهور نوم د محمداکبر خادم صاحب ؤ چې قومي شاعر او د ازادۍ مجاهد ؤ – خو د دۀ د مخالفت فائده مخالفه قوتونو ته ورسېده. خادم صاحب يوه ټپه وئيلې وه چې پۀ کښې يو جذباتي کشش ؤ:

باچا امام زۀ مقتدي وم

ګاندهي امام شو ځکه ځان له نيت تړمه

دې لړکښې خادم محمد اکبرصاحب طورو ته هم راغلے ؤ. خانانو سره ئې ليدۀ کاتۀ وکړل – زمونږ حجره کښې ئې بزرګانو عالمانوسره خبرې اترې وکړې – والد محترم (مولانا عنايت الله) د خادم صاحب مېلمستيا وکړه او پۀ صبر استقامت ئې د خادم صاحب خبرې واورېدلې – زمونږ د کورنۍ د مشرانو د خولې وېنا ده چې د خادم صاحب د بيان انداز به زړۀ راکښونکے ؤ، وئيل ئې –

يوه ورځ باچاخان مخې له راغے – د خدائي خدمتګارو لښکر ورپسې ؤ- مونږ يو بل ته سلام وکړو- بيا مې ورته پۀ اوچت اواز کښې ووې، باچاخانه! دا زمري دې چرته روان کړي دي؟ باچاخان موسکے شو او پۀ قلاره لهجه کښې ئې راته ووې، مونږ پۀ خپله لار ځو، تۀ پۀ خپله لار ځه- پۀ دې بحث نۀ کوو ‘هٰذا فراق بيني وبينک.’ خادم محمد اکبر چې دا خبره کوله نو جذباتو کښې راغے، وئيل ئې، د اختلاف رایې باوجود کۀ چرې دا سړے (باچاخان) ما د سحر پۀ دعا کښې نۀ وي ياد کړے نو الله دې ما هېر کړي او پۀ سترګو کښې ئې اوښکې وګرځېدې.

دې ناسته کښې خادم صاحب والد محترم عنايت الله صاحب ته يو غږ کړے ؤ چې تا څۀ شور جوړکړے دے؟ وايه تۀ به کوم خوا ځې؟ مولانا صاحب ورته جواب ورکړے ؤ، زۀ خو د خپل پلار پۀ وصيت عمل کوم او د دين د جذبې تر مخه خدائي خدمتګاري يو عبادت ګڼم. پۀ پښو کښې مې د عقيدې زنځير پروت دے- تاسو سياسي مشران يئ، د هوا رخ بدلول درته اسان دي – خو ما ته ډېر ګران دي- کۀ باچاخان ته زما ضرورت نۀ هم وي، قومي تحريک سره به ملګرے يم، ځکه چې زۀ تنظيم جاهلانو ته نۀ شم سپارلے.

د مولانا صاحب پۀ وفات د ورځپاڼې ‘غازي’ پېښور د پښتو برخې مدير، نوموړي اديب او شاعر ښاغلي لطيف وهمي د غمرازۍ اداريه ليکلې وه- دا ګواهي ئې ورکړې ده چې د مولانا صاحب د دغه جواب پۀ حقله به خادم صاحب وئيل، مولانا عنايت الله يو نېک سيرت، زلمے عالم او کره پښتون دے- د دۀ خبرې زۀ د ډېرو ورځو پورې تزنولم او لکه د ازغي به زما ذهن کښې چوکه کېدله.

د مولانا صاحب د ژوند څۀ يوه واقعه نۀ ده- لکه د هر خدائي خدمتګار د ازادۍ د مبارزې، صبر او استقلال او زړۀ لړزوونکو واقعاتو يو ژوندے داستان او تاريخ ؤ. پاکستان چې جوړ کړے شو او د 1935 ايکټ تر مخه پښتونخوا کښې د خدائي خدمتګارو اکثريتي حکومت پۀ غېر جمهوري او غېر ائيني طريقه د قلم پۀ يو کش لرې کړے شو او د (لااله الا الله) نعره وهونکو پۀ قومي سياست کښې صرف خپل ځان منلو، پۀ ناروا او بې موجبه الزامونو باچاخان او د سر سر ټول خدائي خدمتګاران ګرفتار کړے شول، مولانا صاحب هم هري پور سنټرل جېل کښې دوه دوه نيم کاله سخت قېد تېر کړے ؤ- د جېل د قاعدو ضابطو پابندي ئې کوله او د قران پاک او احاديث نبوي باقاعده درس به ئې ورکوو- د دوي پۀ زنداني شاګردانو کښې اسلم خان شرر انبار ډهيري، فضل رحيم ساقي، ناظم سرفرازخان، اسرار خان (چارسده)، حافظ جسيم الدين، فدا عبدالمالک، شاد محمد خان (ميږے) او د منګا درګۍ محمد عمر خان، د زېدې عبدالعزيز خان او احمد کاکا او نور شامل وو- غني خان به هم کله کله د مولانا عنايت الله پۀ درس کښې شاملېدو. دغو ټولو پۀ فقهي مسائلو د مولانا صاحب بيان او طرز استدلال خوښولو. دغه وخت د دوي عمر څلوېښتو کالوته رسېدلے ؤ-

د جېل نه چې رها کړے شو نو د ځيګر درد ئې ځان سره تحفه کښې راوړے ؤ. دا د 1950 عشره وه- د اکوړي د حضرت بادشاه ګل صاحب مدرسه جامعه اسلاميه پاکستان کښې ئې څۀ موده د مدرس او مهتمم پۀ حېث خدمات تر سره کړي وو. مدرسه اسلاميه هوتي مردان او بيا ئې د حاجى عبد الحکيم خاکسار منزل مردان دارالعلوم اسلاميه کښې د درس و تدريس مشغله جاري ساتلې وه – کال 1967ز کښې ئې د طورو خپلې محلې صديق خېل (سريخ جومات) کښې هم د قران پاک درس ورکوو- خپل يو مضمون کښې ليکي:

‘د خپل جد اعليٰ حضرت اخوند يونس نور محمد صاحب (خادو بابا) پۀ نقش قدم ګامزن يم او د يوسفزو مندڼو علاقه کښې اصلاحي او تبليغي جدوجهد زما د ژوند مقصد او نصب العين دے.’

مولانا محمد عنايت الله صاحب يو منلے شوے خطیب ؤ. پۀ قومي مذهبي او سياسي سټېجونو به ئې پۀ هره موضوع د لويو لويو خطيبانو، عالمانو او سياسي رهبرانو پۀ موجودګۍ کښې بحث او تقرير کولے شو- ساده سپېځلې او با محاوره پښتو کښې به ئې وېنا کوله – سياسي هلوځلو کښې مونږ ليدلے دے چې مولانا صاحب به پۀ يوه ورځ او يوه موضوع مختلفو اجتماعاتو ته خطاب کولو نو پۀ زړۀ به ئې شخوند نۀ وهلو – نوے نوزے بيان – نوې نوې جملې او د اظهار نوې نوې پېرايه. پخوانۍ مجله ‘پښتون’ کښې او د سيد مير مهدي شاه باچا ادارت کښې هم مختصر مختصر ليکونه د ‘پښتون’ پاڼوکښې محفوظ دي.

محترم همېش خليل صاحب ‘د قلم خاوندان’ کښې د مولانا محمد عنايت الله صاحب د غېر مطبوعه شعري مجموعې ذکر کړے دے – مجموعه خو پۀ لاس نۀ راځي، کېدے شي (قيوم خانۍ) کښې د کور بنديانو د پوليس لۀ وېرې نورو کاغذونو سره تنور کښې سوزولې وي؛ ولې دومره ضرور ده چې زلميتوب کښې ئې شاعري کړې وه. صرف يو نعت ئې يادګار پاتې دے – ادبي ذوق ئې لرلو، شاعران ئې خوښ وو او پۀ طبعيت کښې ئې شاعرانه شوخي هم وه- د درس قران پۀ دوران کښې به ئې کله کله ادبي ملغلرې وشيندلې – ما ته ياد شي د سورة یٰسين د اهميت او افاديت پۀ حقله ئې يو شمېر احاديث پېش کول. د يو حديث شريف مفهوم دا ؤ چې د ځنکدن پۀ وخت سورة یٰسين ولوستے شي نو د ساه ورکوونکي بنده سخته پرې اسانه شي- مولانا صاحب ووې، د پښتو دا ټپه د دغه حديث مکمل تفسير دے:

سورة یٰسين راته شروع کړه

پۀ ما خولې د ځنکدن راغلې دينه

زما (شفق) خور (بي جان) وائي، زۀ وړه وم، يو مشر راسره څۀ ټوقه شان وکړه چې تاسو غريبان يئ، کور مو کچه دے او زمونږ پۀ شان بخملي تولائي بړستنې درکره نشته- زۀ خفه زهيره کور ته راغلم. داجي ته مې حال ووې. هغه موسکے شو، وئيل ئې، ‘بچې! دا به دې ورته وئيلي وو،

چيټهـ به پۀ تا غريبې ګران وي

زما دادا ترې خرې له کتې جوړوينه

پروين شاکر ريښتيا وئيلي دي ‘بچے همارے دورکے چالاک هوگئے’ ـــ زما درېمې لور له ‘شيما نورين’ نوم داجي ايښے ؤ- دا چې لږه لويه شوه نو د مينې نه به ئې ورته (غونډۍ) وئيل – څلورمه د ټولوکشره منيبه کوئل به ورسره شوه، د ‘داجي’ نه به ئې پېسې غوښتې نو د تولايو بړستنو د صندوق د پاسه به وختلې او پۀ برغو اوازونو کښې به ئې ورته يوه سندره وئيله – دې کښې به چې د مرشد علي باچا يوه ماشومه ورانه لور راغله نو هغه به ورته پۀ ګډېدو شوه- دا به يو ښکلے منظر ؤ- مولانا صاحب به ورته پۀ ناروغه بدن د کونټۍ پۀ مدد ولاړ تماشه کوله او موسکے موسکے به ؤ- د کور نور بنديان به هم تازه تازه شو. اخر کښې به مولانا صاحب ماشومانو جينکو له خصوصي انعامونه ورکړل. هغوي به د خوشحالۍ نه پۀ جامو کښې نۀ ځائېدې- د سندرې د سر مصرعې به څۀ داسې وې –

زۀ به جارو کړم زيارتونه

پۀ تورو څڼو – شينکي بابا!

کۀ دې قبوله کړۀ

زما سوالونه – شينکي بابا

زمونږ دا جي ‘د ګلو اونه’

زامن ئې څانګې!

دا نمسي ئې سرۀ ګلونه – شينکي بابا

د ‘بهره مند بحر’ پۀ نوم

د مولانا عنایت الله صاحب یو خط

[پۀ مننه د ښاغلي مشفق مشر، مشتاق الرحمان شفق]

786

طورو، 15 اپريل 1992ز

باسمه سبحانهٌ

د قدر او منزلت خاوند، بحرصاحب!

السلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

ستاسو پۀ يادګيرنه چې د عيدالفطر د مبارکۍ پۀ لړکښې ده، زما غوندې کمزورے او معذوره پرې د فخر او خوشحالۍ اسمان ته ورسېدلو. ډېره ډېره شکريه ادا کومه.

عزتمنده بحرصاحب!

د مبارکۍ د شکريې دا خط د ډېر تاخير نه پس تاسوته درلېږم. وجه صرف دا ده چې د پښو دردونو زما پۀ حافظه کښې کمزوي پېدا کړې ده. بد اثر د کمزورۍ مې هېر زيات کړي دي.

پۀ کائنات يو کتاب بحث کړے دے- دغه کتاب کښې ليکلي دي چې د بحرِ محيط (سمندر) پۀ ګېډه کښې الله تعاليٰ پينځۀ سوه نوع حېوانات پېدا کړي دي او دغه ټول حېوانات د يو بل نه جدا جدا شکل او قد قامت لري او خوراکونه ئې هم بېل بېل قسم دي او د استوګنې ځايونه ئې هم جدا جدا دي. بحرِ محيط دغې ټولو ته ځاے ورکړے دے او برداشت کړي ئې دي.

پۀ دې بناء زۀ يقيني توقع لرم چې زما غوندې معذوره عذر به پۀ تاسو د بوسو د يو تينکي پۀ وزن بوجهـ نۀ وي. د محبانو دعا ډېر مثبت اثر لري، زۀ اميد لرم چې پۀ دعا کښې مې ياد لرئ.

والله المستعان.

فقط والسلام. خېر ختام — دعاګو

مولوي عنايت الله عفي عنه