Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
د زمانو زمانو نه پوهان پۀ دې لټون کښې دي او خپلې څېړنې ئې کړې دي چې د ژوند شروع څنګه شوې؟ ژوند د نړۍ پۀ سر د زمان پۀ ټاټو کښې څنګه پرمختېا کړې؟ انسان د ژوند د ارتقا پۀ پوړو د څومره ستونزو نه راتېر شوے؟ او تر نن وخت د سائنسي دور د بام نه مخکښې د ژوند د احساس پۀ لټون کښې دے د کومو غورځو پرځو سره ښکر پۀ ښکر پۀ ډغره پاتې شوے؟ کۀ پۀ انسان هرڅومره کړوسې تېرې شوي خو دا يوه خبره د انسان د ستر والي لوے دليل دے چې انسان پۀ هره زمانه کښې خپل ځان ژغورلے،ډېر لوېدلے پاڅېدلے خو خپل ځان ئې ساتلے، ډېر داسې زنده سر وو چې د انسان نه پۀ جوثه کښې ډېر کلک وو خو هغه ځانګړتيا او امتياز چې د انسان سره د عقل پۀ شکل کښې موجود وه د نور چاسره نۀ وه او هم دغه د عقل، فکر او تدبر کمال ؤ چې انسان د هر وخت د څرخکي د ډغرو نه د خپل هنر پۀ لامبو را تېر شوے او نن د سائنس ، ټېکنالوجۍ او خلائي راکټونو پۀ زانګو کښې ټالونه وهي . خو دا يوه نيمګړتيا لا چې شته، سره ددې دومره، مفاخرو، لا انسان خپل نسل د ژوند د دردونو او څپېړو نه هغه شان نۀ دے بچ کړے چې څومره پکار وه بلکې پۀ زرګونه کاله پخوا هم انسان د انسان دښمن او بدخواه ؤ او نن هم دے. پرون هم انسان وږے تږے او نيست من ؤ، نن هم دے. پرون هم انسان د سکون او اطمينان پۀ لټون کښې ناقلاره ؤ او نن هم سرګردان دے. انسان خپل ژوند د سائنسي ستړو پۀ زور يقيناً چې ډېر پرمختللے کړو. د ژوند ډېرې اسانتیاوې ئې لاس ته راوړې خو د انسان کړاؤونه لا پۀ کمېدو او ختمېدو نۀ دي بلکې ورځ تر ورځې پۀ زېاتېدو دي. کۀ دا ووايو نو بېځايه به نۀ وي چې انسان پۀ نفسیاتي توګه د پخوا نه اوس ډېر سرګردان دے. کۀ مونږ وګورو چې د تمدن نه مخکښې انسان د ژوند د کومو کړاوونو سره مخ ؤ او پۀ راتلونکي کښې دا ادم زاد کومې ارادې لري او نور کوم کوم څۀ د دۀ مخې ته د الوت پۀ لور واز کومې پراتۀ دي؟ دا هغه پوښتنې دي چې د انسان د تېر ژوند د تاريخ برخه پاتې شوي، دا کومې د عقيدې نه بلکې د تاريخ او سائنس پۀ رڼا کښې د څېړنو وړ خبرې دي چې مقصد ترې د انسان د ژوند ډوب اړخونه معلومول او د راتلونکي لپاره د دۀ د پام بام څرګندېدے شي. د انساني سوچ او تدبر ارتقا دا يوڅرګند حقيقت دے چې قران هم دې ته اشاره کوي ،وتلک الایام نداوالها بین الناس، د ژوند د وخت شېبې مونږ اړوو راړوو، پښتانۀ وائي دنيا د اړټ منکوټي دي، کله تش او کله ډک.
د نن نه زرګونه کاله پخوا کله چې انسان پۀ ټولنه کښې لږه مخه وکړه، د پېداوار ډول ډول اوزار ئې جوړ کړل او امدن پۀ ډېرېدو شو نو نوي مترقي قوتونه د غلامۍ د نظام د پېداواري اړيکو پۀ لړمون کښې تنګ شو او ورسره پۀ ډغره شو او د دې ډغرو پۀ نتيجه کښې رو رو پېداواري تعلقاتو کښې هم بدلون راتلو نو د غلامې ټولنې پۀ ځاے جاګيرداري مخې ته راغله او دغه فيوډل ازم پۀ ټولنه لکه د کور د ځېلو خور شو . کۀ دغه جاګيرداري پلمې هرڅومره خورې ورې شوې خو انسانيت پکښې بيا هم د غلامۍ او لوېدلو نه خلاص نۀ شو بلکې دغه خويونو او دودونو نوره هم وده وکړه . د انسان ځبېښاک پکښې نور هم ډېر شو خو د جاګيردارۍ پۀ نتيجه کښې د انسانانو د يو بل سره اړیکې بدلې شوې او پېداوار هم ډېر شو. د ښارونو جوړېدل پېل شو، ورسره صنعتونه هم مخې ته راتلل . د غلامۍ دور کښې ژوند کليوال ؤ، پېداواري عمل کم ؤ خو پۀ جاګيردارۍ کښې زياتوالے راغلو نو کلي پۀ ښارونو وربدل شو. د ښاروالۍ سره د ژوند ژواک د ضرورت څيزونو ته اړتيا ډېره شوه نو صنعت هم پۀ پرمختګ شو او تجارتي اړیکې هم پۀ ډېرېدو شوې. د دغه مالونو د ډېر خرڅ لپاره د بهر د منډيانو تلاش هم شروع شو، د منډيانو لپاره ډېر مال پکار ؤ او د ډېر مال لپاره د ډېرې سرمايې ضرورت ؤ ! دغه صنعتونو ته د خام مال ضرورت هم ډېرېدو، د نورو وطنونو نه سرۀ او سپين به هم راوړل کېدل چې پۀ نتيجه کښې ئې د شپاړلسمې پېړۍ نه د جاګيردارۍ پۀ لړمون کښې سرمايه دارانه نظام ،کېپټل ازم، زېږون وشو. د نړۍ بې وزله او شاته پاتې قامونه د زورورو د استعمار د مستعمراتو پۀ لمن کښې پرېوتل شروع شو او دغه زورورو پۀ هر لور نوي نوي مقبوضات جوړ کړل چې پۀ نتيجه کښې پۀ پېړو پېړو ددغه وطنونو پۀ وسائيلو چور تالان ګډ کړے شو . واک حکومت د جاګيردار لاس کښې او سرمايه تجارت د سرمايه دار لاس کښې وه نو ځکه ددې جدل هم لازم ؤ. سرمايه دار طبقه د مترقي قوتونو نمائنده وه او جاګيرداري د وروستو پاتې قوتونو. د هندوستان پۀ وچه وړه د پېرنګي د بريا او دلته د خلقو د ښکېل کولو لامل هم دغه ؤ چې دا ټولنه پۀ روايتي ژوند کښې پرته وه او د نړۍ د سیالۍ د نوي پاڅون او الوت نه ناخبره او اودۀ وه. د جاګيردارۍ پۀ غورځيدلي دېوال سرماېه دارانه نظام خپل برج جوړکړو. پۀ لوېديځ د سرمايه دارانه نظام راج شو او پۀ اېشيا، افريقا او لاطيني امريکا ئې هم ددغه اسبابو پۀ اساس قبضه ګيري وکړه. خو بل خوا سرمايه دارانه نظام هم خپل يو بل نظام د ځان دننه وزېږوو چې د بورژوا پۀ ضد پرولتاريا طبقه د مزدور پۀ شکل کښې د سرمايه دار هم ضرورت ؤ او هم مجبوري. دغه مزدور طبقه د وخت سره خپل چاپېریال د سیاست او اجتماعي مټ پۀ زور ډېره قوي کړه چې تر د انقلاب پورې نتائج ئې هم ورکولے شو. پۀ يورپ کښې چې دجاګيردارانه نظام زوال شروع شو او دمېنځکوره طبقې دانقلاب نه پس څومره چې سرمايه داري نظام خورېدو او طبقاتي تفريق زیاتېدو او د دې نه علاوه چې د سرمايه دارانه پېداوار طریقو د خپلې انارکي او اړي ګړي اثرات ښودل نو د يو داسې نظام مفکورات ټوله نړۍ کښې زياتېدل چې پکښې د طبقاتي وېش خاتمه وشي او انساني وګړي پۀ يو ټغر د مساوات پۀ خوان راټول کړي .
د موړ او وږي فرق د مېنځه وځي او يوه داسې ټولنه جوړه شي چې پکښې ټول وګړي برابر شي او د لوټ مار او استحصال ټولې لارې بندې شي .
ددغه خيالاتو ابتدا پۀ اتلسمه پېړۍ کښې شوې وه او فرانسوي فلسفیانو پۀ دې سوچونه شروع کړي وو. ددې سره د يورپ نورو فلسفیانو هم پۀ دې سوچونه کول او د خيالي جنتونو جوړولو کوششونه به ئې کول.
ليکن د نورلسمې پېړۍ مېنځومانه کښې د نړۍ د انسانانو لوے خواخوږے کارل مارکس او د هغۀ ملګري فرېډرک اېنګلز د بشري کاروان ابتدا نه واخله تر دې دمه پورې د ټولې زمانې فلسفې، منطق، معاشياتو، اوسائنس لنډه دا چې د ټولو ممکنه علومو ژوره کتنه لوستنه وکړه او پۀ ټولنيزو ستونزو ئې پۀ اول ځل لپاره پۀ علمي او سائنسي انداز کښې غور وکړو. د هرڅۀ تجزيه او بیا د هغې ممکنه نتائج ئې را وويستل او پۀ دغه ډول ئې د يو معاشرتي سائنس بنسټ کښېښود چې ورته مارکسېزم وئيلے شي .
پۀ وړومبي ځل هغوي دا حقيقت څرګند کړو چې ټول کائنات پۀ حرکت کښې دے، هر څيز پرله پسې پېدا کېږي، کمال ته رسي او بیا زوال پذير شي او ختم شي.دغه ارتقائي لار پۀ هره زمانه کښې انسان هم خپله کړې. دغه رنګ ددغه څرخکي نه جاګيدردارانه نظام هم تېر شوے ، سرمايه دارانه او پانګه وال نظام به هم يو ورځ ددغه لار مسافر شي او د نړۍ زپلي وګړي به ترې خلاص شي او ممکن به شي چې د نړۍ هر وګړي ته به بيا بدله بقدرې محنت يا ضرورت ملاؤ شي او د نړۍ د وګړو به پۀ برخه وال نظام اډاڼه جوړه شي. دغه مزدور طبقه د وخت سره ډېره پیاوړې شوه او د سرمايه دار نه ئې د خپلو حقونو لپاره ستره مبارزه پېل کړه . دا ځکه چې د سیاسي مبارزې نه پرته بله کومه لار نۀ وه. تاريخ مونږ ته دا ښائي چې تر اوسه کله هم چا بادارې طبقې خپله باداري خواه کۀ هغه اقا ګان،جاګيرداران وو او کۀ سرمايه دار ، خپله باداري پۀ خوښه او پۀ سوله هېڅ کله يو اولس ته نۀ ده پرېښې . بلکې هغوي تل د خپلې بادارۍ ساتلو د پاره تشدد، اخ وډب او د اولس وېشل استعمال کړي دي. دې سره تاريخ مونږ ته دا هم ښائي چې محکومې او مظلومې زپلې طبقې چرې هم خپله قامي خپلواکي پۀ درخواستونو د وفادارۍ پۀ څوګندونو او د رحم پۀ اپيلونو نۀ ده اخستې. فرعون، حضرت موسي د قام پۀ چغه او د خپل قام د خلاصي پۀ غږ وېرولے ؤ.
کارل مارکس وائي ! مونږ خو نۀ د بادارې طبقې نه رحم غواړو نۀ ترې دا طمعه ساتو چې پۀ مونږ به ئې زړۀ وسوزي، مونږ ته دا هم څرګنده ده چې زمونږ لپاره د دوي پۀ زړونو کښې هېڅ خېر نشته، دوي همېش د مظلومې طبقې خلاف ظلم، جبر او د تشدد نه کار اخستے او زمونږ هم پۀ دې غوږونه خلاص دي چې د دوي څخه به ځان پۀ نره او قامي يووالي خلاصوو. دا د تاريخ سبق دے او هم د نړۍ د وګړو د تاريخ نچو دے. سبط حسن د سوشلزم پۀ اړه ددې ډنډورې چې ګينې پۀ دې نظام کښې شخصي ملکيت بالکل نۀ وي وائي چې ملکيت دوه ډوله دے، يو د ذرائع پېداوار اختيار او دوېم د اشياء صرف اختيار. سوشلزم د ذرائع پېداوار د ذاتي ملکيت تنسيخ راولي او دا د رياست ملکيت ګرځوي چې هرکس د خپل محنت او کړاو پۀ اندازه ګټه وټه ترلاسه کړي، لکه زمکه،معدنيات، کارخانې، بېنک وغېره . دغه سوشلزم د امروزه ژوند څيزونه د ملکيت نه وباسي بلکې دغه ملکيت کلک وي چې د بده مرغه پۀ سرمايه دارانه نظام کښې اولس پۀ عامه توګه ددغه څيزونه نه بې برخې کړے شوے وي لکه رخت، کور، لوښي،کتاب، د زنانه سره د ژوند سماجي اړيکه، د ژوند د اسانتيا څيزونه او څاروي وغېره . دا ډول څيزونه پۀ سوشلزم کښې د ګډګرځولو هډوله سوال نشته او نۀ سوشلزم پۀ سماجي ژوند کښې یو شان والے راولي. د ژوند د کړو وړو هر وګړي ته حق ورکوي.پۀ ننني پرمخ تللي وخت کښې چې انسان مريخ ته د رسېدو پۀ زغل کښې دے، خو بل اړخ ته انسان د ژوند د خوندونو پۀ لټون کښې د انسانيت او سړي توب پۀ زغل کښې د مخکښې تلو پۀ ځاے پۀ شا راغلے . د انساني وګړو تر مېنځ د ژوند توپير د ریاستونو تر مېنځ اړي ګړي ان تر دې چې د مذهبونو پۀ نامه هم انسان د ډغرو سره نور ډېر مخ دے. دې ټولو کړکېچونو ته خطرناک شکل ډول ډول وسلو او اېټمي وسلې ورکړے، ددې سره سره انساني ټولنه اوس هم پۀ يو نرواکه ټولنه ولاړه ده، نيم نسل انساني د تورسرو پۀ شکل د ډول ډول ناروا سره مخ دے. کۀ انسان هرڅومره د ژوند د خوند د خونديتوب پۀ لټون کښې مخکښې تلے خو ددې هرڅۀ سره دغه زنانه مخلوق ته د خپل مذهب کلتور او پرمخ تللي سائنسي پرمختګ پۀ رڼا کښې حقونو ورکولو ته تيار نۀ دے . سرمايه دارانه نظام سماجي رسنيو، ټولنيز رسنيو، ورځ پاڼو، مجلو او فلمي شبکو کښې د زنانه نه تش د نمائش يو کالے جوړ کړے چې د نارينه د نظربازۍ يوه ننداره ئې وګرځوي او لکه د يو هټۍ د خرڅ د توکو پۀ شان ئې پۀ نغد ګاهک وپلوري . دغه د بربنډ والي پۀ نامه د ازادۍ غږ د دغه بې وسه او بلواکه مخلوق سره د جدت او ازادۍ پۀ نامه نورې نارواوې وکړې چې پۀ نتيجه کښې زنانه د خپل وس د مالک کېدو پۀ ځاے نورې هم د نارينتوب د زور پۀ ښکېلاک کښې ولوېدې. د سرمايه دارانه نطام لۀ برکته د زنانه جنس پۀ سماجي لوي والي کښې هېڅ کوم دروند والے نۀ ښکاري او دا څېره هم د عمومي نسل انساني سره د زنانه جنس پۀ اړه د غلامۍ او جاګيردارۍ د وخت يو تسلسل دے.
نننۍ پرمخ تللې نړۍ هم د يوڅو کسانو پۀ لاسونو کښې ښکېل ده. ورځ تر ورځ دغه معاشي ناهمواري پۀ زېاتېدو ده. د تېرو څو کاله څيړنېز راپورونه د انساني ټولنې د راتلونکي پۀ اړه ډېر بوګنوونکي دي ځکه چې وئيل کېږي د نړۍ د انسانانو سره څومره دولت دے نو داد باقي نهه نوي انسانانو د شتمنۍ نه ډېر دے چې د نړۍ د اتۀ کروړه انسانانو سره پۀ لاس کښې څومره دولت دے نو دا د نړۍ د اووه اربه انسانانو د دولت برابر دے. څو کاله وړاندې د درې سوه اتۀ اتیا مالداره خلقو سره چې څومره دولت ؤ نو دا نړۍ د نيمې ابادۍ يعنې څلور اربه انسانانو د مجموعي دولت نه ډېر ؤ. پۀ دوه زره څوارلسم کښې دغه د مالدارو شمېر اتيا او بل کال شپېتو ته راټيټ شو چې ممکن ده څو کاله پس ټوله نړۍ د يو مالداره تن دولت ته خوله پۀ سوال کښېني . د نړۍ ټېکنالوجي خو د انسانانو د اسانتیاوي لپاره لګیا ده خو بل اړخ ته دغه د ټېکنالوجۍ پرمختګ د نړۍ د انسانانو د ځبېښلو باعث هم ګرځي. پۀ دې پرمخ تللې نړۍ کښې اوس هم څۀ دوه اربه څلوېښت کروړه انساني وګړي د غريبۍ د کرښې نه لاندې پراتۀ دي او ورځنے امدن ئې د درې ډالره نه هم کم دے . اتيا کروړه انساني وګړي د روزۍ نۀ موندو سره مخ دي. د نړۍ د نيمې ابادۍ سره چې څومره روپۍ دي نو دا د اتۀ لويو مالدارو د دولت نه کمې دي. پۀ امريکا کښې پۀ تېر وخت کښې د سر مالداره خلقو پۀ دولت کښې درې سوه برخې زياتوالے راغلے خو بل خوا د پنځوس برخې کمزورو خلقو پۀ امدن کښې هېڅ زياتوالے نۀ دے راغلے. د نړۍ د غريبو هېوادونو وسائل او خام مال ډېر پۀ کمه بېعه اخستل شي، دغه د شخصي کارخانو مالکان شبکې او څۀ هېوادونه ترې مصنوعات جوړوي او هم بېرته پۀ دغه هېوادنو پۀ ګران نرخ خرڅولے شي . دغه غريب ملکونه ددغه شخصي او سرکاري بېنکونو قرضو ته احتياج من شي چې پۀ نتيجه کښې ئې ډېر زر ددغه ملکونو ټول اقتصاد د خپل ملک د ادارو پۀ ځاے د بهرنو خلقو پۀ لاسونو کښې ښکېل شي. پۀ واک پۀ ظاهره دغه د ملک خلق وي خو پۀ حقيقت کښې اختيار د بل چا وي، دا هغه د سرماېه دارانه نظام د بې وزله هېوادونو د ښکېلاک کولو نوې نوې دسيسې دي چې شکل او انداز خو بدل دے خو ادارې هم هغه سوونو کاله پخوانۍ دي. د زمکې پۀ سر اوس څۀ اووه اربه انسانان دي، څۀ لس اربه انسانانو له د پرمخ تللې ټېکنالوجۍ پۀ برکت روزي پېدا کېدے شي خو دا سرمايه دارانه نظام دومره وږے تږے او لوڅ دے چې پۀ دې شتۀ انسانانو کښې هم درې اربه انسانان د غريبۍ د کرښې نه لاندې پراتۀ دي او ورځنے امدن ئې درې ډالره ته هم نۀ رسي. د مائيکروسافټ کمپنۍ د درې مالداره وګړو سره دومره دولت دے چې امريکا د غريبۍ کمولو لپاره څومره دولت لګوي د هغې نه هم ددوي دولت ډېر دے. د نړۍ د مجموعي دولت څلوېښت سلنه برخه او د نړيوال راکړې ورکړې تجارت څلوېښت برخې پۀ حساب دولت دا د يو څو شخصي بېنکونو او شبکو پۀ لاس کښې ښکېل دے.
سرماېه دارانه نظام څۀ ناشنا ښکېلاک کړے دے چې خلق څومره غريبان کېږي نو دغه ګټه دغه مالدارو ته وځي . پۀ دوه زره اتۀ کښې چې کوم نړيوال اقتصادي کړکېچ راغلے ؤ نو د هغې نه پس هم د نېستۍ عمومي کچه ډېره شوې خو د مالدارو شمېر هم ډېر شوے. پۀ 2018 کښې د مالدارو خلقو پۀ شتمنيو کښې نهه سوه کربه زياتوالے راغلے خو بل اړخ ته د نړۍ د نیمې ابادۍ پۀ روپو کښې د ورځې پۀ شمېر د پينځه سوه ملينه پۀ شمېر کمے راغلے.پښتانۀ د زمانو نه تراوسه هم دغه د ګډ او اشتماليت ژوند ته ډېر ارزښت ورکوي. د دوي ګودر، ورشو، شاملات،ځنګلې، او غرونه اوس هم ګډ شريک دي . اشر، غوبل ،کليوالي، مړے ژوندے، حجره جومات د دې د ټولنيزګډ ژوند اړخونه دي . د پښتنو د شريکې کور چې پکښې څو وروڼه د خپل مور او پلار سره يوځاے ژوند کوي، پۀ داسې ټبر کښې زمکه او د دې حاصلات د ټولو وي. خرڅونه هم شريک وي او هېڅوک د بل نه ښۀ يا بد ژوند نۀ تېروي.
سوشلزم يا ” اشتراکيت” هم لکه د کلي، ښاريې او د هېواد پۀ کچه لکه د شريکې د کور يو حکومتي نظام دے چې د نورلسمې ميلادي پېړۍ پۀ پاے کښې د جرمني يو فلسفي کارل مارکس ئې مفکوره ورکړه.
هغه پۀ دې نظر ؤ چې انسان کله پۀ غارونو کښې اوسېدو او هره ورځ به ئې ځان له ډوډۍ پېدا کوله نو ټولو پۀ شريکه خوړله. هغه وخت ټولو يو شان ژوند کوو. کله چې انسان د خپل اړتيا نه زيات خواړۀ وموندل نو پۀ ټولنه کښې د شته منو او د بې وزلو دوه طبقې پېدا شوې.
هغه چې شته من وو، د بې وزلو زبېښاک ئې پېل کړو او دوي ئې خپل خدمت ته اړ کړل. پکار ده چې د ټولنې د وګړو تر مېنځ توپير لرې شي. دا يوازې هغه وخت کېدے شي چې د ژوند اسانتياوې ټولو ته برابر پۀ لاس ورشي او د دې لپاره بايد هر وګړے کار وکړي.