Pakhtoon | The Magazine Publishing Since 1928
متعلقه مضامين
ګبریل ګارسیا مارکیز(Gabriel García Márquez) د لاطیني امریکا د کولمبیا ایالت د مېګډلنا (Magdalena) سره خوا کښې د “اراکاتاکا”(Aracataca) پۀ قصبه کښې پۀ کال نولس سوه اوویشتم (1927) کښې د مارچ پۀ شپږمه نېټه زېږېدلے ؤ او د کال دوه زره څوارلسم (2014) د اپرېل پۀ اوولسمه پۀ مېکسیکو(Mexico) ښار کښې د نمونیا د مرض نه پۀ اووۀ اتیا کاله عمر کښې وفات شوے ؤ. د پلار نوم ئې ‘ګېبریل ایلېجیو’ او د مور نامه ئې ‘لوئزا سنتیاګا مارکیز’ وه. پۀ لاطیني امریکا کښې دې نړیوال شهرت یافته لیکوال ته عوام د مینې نه “ګېبو”(Gabo) وائي. د ګېبو د زېږون سره سم د هغۀ پلار یو مستند فارمسسټ شو او بیا څۀ موده پس د روزګار لپاره د شمالي کولمبیا “بېرنکوېلیا”(Barranquilla) ته سره د ښځې منتقل شو او د ګېبو تربیت او وړوکوالے خپله مورنۍ نیکانه کښې تېر شو. د نیا نوم ئې “ډونا ټرېنکویلینا” او د نیکۀ نوم ئې “کرنل نکولېس رکارډو مارکیز” ؤ. د ګېبو دا نیکۀ لکه څنګه چې ئې د نوم نه ظاهره ده، یو تجربه کار فوجي ؤ. د خپل ملک د فوځ د لېفټننټ نه اوچته او د بریګېډئیر نه پۀ ښکته عهده “کرنل” باندې پاتې شوے ؤ او د کولمبیا د تاریخي “زر ورځني جنګ” (Thousand Days War) یو غازي ؤ او د علاقې خلقو ئې ډېر زیات قدر او احترام کولو. ګېبو خپل دې نیا نیکۀ سره تر د نهه کاله عمر پورې مستقل پاتې کېدو. کرنل صاحب د دۀ تربیت ته خصوصي توجه ورکوله. دې به ئې سرکس ته هم بوتللو، ورزشونه به ئې هم پرې کول او د بهادرۍ قیصۍ به ئې ورته ډېرې کولې. د دې خبرې ئې خاص خیال ساتلو چې د بزدلۍ نه ئې وساتي. د ګېبو نیا هم یوه ډېره زوره وره ښځه وه. هغې پۀ مابعدالطبیعیاتي دنیا ډېره عقیده لرله. کور به ئې د کوډو تعویزونو او ټوټکو د معاملاتو نه ډک کړے ؤ او ګېبو ته به ئې د جادو او نالېدلې دنیا داسې داسې قیصۍ کولې چې ګویا دا عېن یقیني او فطري دي او ګېبو او دا نیا به ئې د دې قیصو پۀ فضا کښې اکثر ورک وو. دا د ګېبو یو قسمه خوش قسمتي وه چې نیکۀ ورته د حقیقي ژوند او نیا ورته د تخیلاتي او مابعد الطبیعیاتي جهانونو تربیت ورکولو. ګېبو د لسو کلونو ؤ چې نیا ئې وفات شوه او بیا ګېبو پۀ مستقل توګه د مور پلار سره وابسته شو. اول اول کښې ورته خپل مور پلار لکه د پردو پۀ شان محسوسېدل ځکه چې دۀ زیاته موده د نیا نیکۀ سره تېره کړې وه. وروستو ګېبو د دې څرګند اظهار او وضاحت هم کړے ؤ چې زما پۀ ناولونو، قیصو او کردارونو کښې زما د دې نیا نیکۀ سره د تېر وخت ډېر غټ لاس دے او هم د دې وخت هغه نیمګړې نیمه خوا قیصۍ ما تر یو بل پړاو پورې د رارسولو کوشش کړے دے. دې نه علاوه د ګېبو مور ئې د ګېبو پلار له نۀ ورکوله، ځکه چې د هغۀ کردار او پېژندګلو داسې کومه ډېره خوندوره نۀ وه بلکې هغه د ښځو پۀ حواله ډېر بدنام شان سړے ؤ. خو د لوئزا پۀ باب له ډېر مستقل مزاج ؤ او دا ئې نۀ پرېښوده. دا هم پرې مئینه وه او د هغۀ لاس ئې نۀ پرېښودو نو انجامِ کار سخرګنۍ ئې ورته د رشتې لپاره غاړه کېښوده او دې دواړو وادۀ وکړو. ورستو بیا دې خیال او واقعې له ګېبو پۀ خپل یو مشهور ناول کښې پوره پوره ځاے ورکړے دے.
ګېبو د سکول پۀ وخت کښې یو مسخره شان ماشوم ؤ چې د لیک لوست او لوبو پله ئې ډېر پام نۀ ؤ خو لطیفې او مزاحیه نظمونه به ئې وئیل، کارټونان به ئې جوړول. بیا د کالج پۀ وختونو کښې ئې پام لوبو ته وګرځېدو او د خپل ساکر او بېس بال د ټیمونو کېپټن هم پاتې شو. د ګرېجوېشن نه بعد پۀ “بوګوټا” (Bogota) کښې مقیم شو او د قانون د لوستلو پېل ئې وکړو. دې دوران کښې پۀ ګېبو د لوست یوه جنوني دوره راغله او بیا تر اخره پورې قائمه وه. هم دا دور ؤ چې پۀ اروپائي ادب کښې د ‘کافکا’ پۀ باب له ډېرې تودې مباحثې پېل شوې وې او ګېبو هم د دې نه بچ پاتې نۀ شو او د هغۀ “میټامارفاسز” (metamorphosis) ئې ولوستو او بلها ډېر ترې متاثره شو. وروستو به ئې پۀ جار د کافکا د امتیاز اظهار او اعتراف کولو. د کافکا(Franz Kafka) د لوست نه بعد د دۀ پۀ زړه کښې هم د یو منفرد لیکوال د جوړېدو ارمان غزونې وکړې او دۀ هم وغوښتل چې پۀ دې باب له منفرد لیک وکړي او څۀ داسې نوي مختلف اړخونه لکه د دۀ نیا چې دۀ ته پۀ قیصو کښې یادول، ئې پۀ لیک د راوستو اراده وکړه. پۀ بوګوټا کښې ئې لا یو کال نۀ ؤ تېر کړے چې د “جورج الیزر” (Jorge Eliécer) د قتل د وجې یو سیاسي بحران راولاړ شو. د سیکېورټي مسائل پېدا شول او پوهنتون د نامعلوم وخت لپاره بند شو. ګېبو هم د قانون د لوست نه زړۀ تورے شوے ؤ، خپلې علاقې ته واپس شو او د صحافت سره وابسته شو. د یو کالم نګار پۀ طور ئې د کار پېل وکړو. دې دوران کښې د “ورجینا وولف”(Virgina Woolf) او “ویلیم فالکنر”(William Faulkner) د کار سره متعارف شو. مستقل کالمونو ئې پۀ ادبي دنیا کښې تعارف پېدا کړو او څۀ موده بعد ئې د فلم د نقد پۀ حقله لیکونه وکړل او بیا تر ډېره د فلم جهان سره هم وابسته ؤ. د دې پړاو نه بعد پۀ “وېنزوېلا”(Venezuela) کښې د مشهور مېګزین او متعدد مختلف معتبرو اخبارونو سره وابسته ؤ. پۀ سیاسي توګه هغه اشتراکي مفکر او عملي مبارز هم ؤ. د خپلو سیاسي رجحاناتو پۀ حقله ئې پۀ خپله اقرار کړے دے چې زما د نیکۀ تربیت زیات لاس لري. د “فېډل کاسترو”(Fidel Castro) سره ئې نزدې تعلقات وو او د “کیوبا”(Cuba) د انقلاب ملګرے هم ؤ خو د مقتدرې طبقې پۀ زیاتي به ئې نقد هم پرې پۀ جار کولو. د سامراجي حکومت او جاګیردارانه صفاتو متحمل فکر او عمل دواړو خلاف ګېبو یو سفاک اواز ؤ، ځکه ئې د کولمبیا د ادب جاګیرداري نمائندګان او د امریکا د سامراجي حکومت پلویان همېشه مخالف وو او خنډان ئې هم ورته ودرول، خو ګېبو خپله مقدمه او مرام پۀ ادبي دیانت پۀ ډېر استقلال او استقامت مخ پۀ وړاندې بوتللي دي.
د اتلس کلونو پۀ عمر کښې د ګېبو دا اراده وه چې هغه د خپل نیا نیکۀ پۀ کلي او د هغوي سره پۀ تېر وختونو یو داسې ناول ولیکي چې دنیا وجړقوي. دې نیت او ارادې ئې هغه پوره شل دوویشت کلونه پۀ اضطراب کښې وساتلو. د دې اضطراب اخرنۍ اتلس میاشتې یو یادګار لېونتوب ؤ چې یوه ورځ هغه د خپلې کورواله سره چرته روان ؤ او اچانک ئې ګاډے راواپس کړو؛ بیا ئې هم دا ګاډے خرڅ کړو او دا قسم ئې وکړو چې د ناول د لیک نه بغېر به بل کار نۀ کوم. ځان ئې ورته وقف کړو. دې دوران کښې د هغۀ د توقعاتو نه زیات وخت ووتو. لس اتۀ میاشتې خو خرچه روانه وه او بیا د دې نه بعد پۀ قرضونو سر شو. کرایه به ورسره نۀ وه. کله کله به د خوراک د پاره هم څۀ نۀ وو. فاقې به ئې تېرولې خو د ناول د کار نه علاوه ئې بل کار نۀ کوۀ. کوروادانې هم ورسره ډېره قرباني کوله. دې دوران کښې هغه د “ماریه لوئزا اېلیو”(Maria Luisa Elio) سره ملاو شو. دا یوه هسپانوي لیکواله او اداکاره وه. دې د هسپانیه پۀ مهاجرت او مهاجرینو ادبي کار کولو. دا د ګېبو لپاره یوه غټه محرکه وه. دې نه ئې انسپریشن اخستو. دې نه علاوه دې دوران کښې د “تیونیزیا”(Tunisia) یو مشهور شاعر، فلم ډائرېکټر او د هسپانیه نه ویستلے شوے هغه مهاجر چې پۀ مېکسیکو کښې ئې ژوند کولو او نامه ئې وه “جومي ګارسیا اېسکټ”(Jomi Gracia Ascot) سره هم د ګېبو اړېکې جوړې شوې او دوي سره به ئې خپل د ناول کار شریکولو او انجام کار دا ناول “د یواځېوالي یوه پېړۍ”(One Hundred Years of Soltitue) پۀ سپېنش ژبه کښې ولیکلے شو. دا هم وخت ؤ چې د ګېبو ناول چاپ شو نو پۀ جېب کښې یوه سره پېسه نۀ وه او بیا یو وخت داسې هم راغلو چې صرف هم د دې ناول چې پۀ کال نولس سوه اووۀ شپېتم (1967) کښې چاپ شوے ؤ، دېرش میلیونه نسخې خرڅې شوې. دوه کاله پس د چاپ نه یو امریکائي د کولمبیا پوهنتون معروف استاد او مترجم “ګرېګوري رباسه”(Gregory Rabassa) دا ناول انګرېزۍ ته وژباړولو. دۀ د هسپانوي او پرتګیزي ادب بلها فنپارې انګرېزي ادب ته ژباړلې دي او دې مد کښې ئې ادبي اعتراف پۀ ډېر لوړ کچ باندې مسلّم دے. هم د دې ناول پۀ بنیاد ګېبو ته پۀ کال نولس سوه دوه اتیایم (1982) کښې د ادب پۀ شعبه کښې نوبل پرائز ملاو شو او د هغې نه پس د نړۍ پۀ عظیم لیکوالانو کښې شمار شو.
د ګېبو پۀ ژوند او مبارزه چې غور وکړے شي نو د هغۀ د وطن، خاورې او قام د عمومي تاریخ او صورت حال پۀ انتشار کښې درې واقعات ډېر اهمیت لري.
یو د کولمبیا “زر ورځنے جنګ”؛ هسې خو د کولمبیا ټوله نولسمه پېړۍ پۀ جنګونو لړلې ده خو دا جنګ ئې د اتلس سوه نهه نوي (1899) نه تر د نولس سوه دوېم (1902) پورې تود ؤ. دا پۀ خپل نوعیت کښې یو “سوِل اٰرمډ کنفلکټ” ؤ چې پېل ئې پۀ ظاهره د دې دعوې نه وشو چې د قدامت خوښي ګوند اقتدار د دهاندلۍ او فراډ پۀ بنیاد دوام موندلے دے او جمهوري روایات ئې د پښو لاندې کړي دي. دا دعويٰ د لبرلسټو لۀ خوا وشوه. جنګ تود شو. وروستو پکښې د پانامه (Panama) مداخلت هم زیات شو. پۀ وطن کښې نور ټولګي هم ډلې ډلې شول او جنګ ته ئې لمنې وهلې. معاشي بحران او د مقتدر طبقې ضد او انا دا جنګ نور هم تودوۀ. دې جنګ کښې بلها وینه توې شوه. پۀ کولمبیا او پانامه کښې به پۀ خانه جنګیانو کښې ماشومانو هم جنګ کوۀ او د مسلح ډلو پۀ منځ کښې به مسلح ماشومان هم وو. اخر د یوې معاهدې پۀ اساس دا جنګ ختم کړے شو. د دې جنګ پۀ دوران کښې د ګېبو نیکۀ د لبرلسټو لۀ خوا شامل ؤ او د جنګ نه وروستو د لبرل طبقې پۀ منځ کښې هغۀ ته د یو غازي حېثیت حاصل ؤ. د دې جنګ قیصۍ او واقعات به نیکۀ ګېبو ته ډېر زیات یادول او نیکۀ ئې د لبرل ټولګي خېر خواه او ملګرے ؤ نو ظاهره ده چې دې قسمه تربیت به پۀ ګېبو څنګه اثر پرېباسلو.
دوېم “بنانا مساکر” (Banana Massacre) هغه واقعه ده چې د ګېبو ټول تخلیقي جهان ئې متاثره کړے دے. دا واقعه بالکل هوبهو پۀ پښتنه خاوره د بابړې د واقعې پۀ شان ده. دا واقعه پۀ کال نولس سوه اتۀ ویشتم (1928) کښې د دسمبر پۀ پینځمه نېټه پۀ “سیناګا”(Cienaga) کښې پېښه شوې وه. “یونایټډ فروټ کمپني” (United Fruit Company) د امریکا یو کارپورېشن ؤ چې پۀ لاطیني امریکا کښې به ئې د مېوې تجارت کوۀ. پۀ زرګونو خلقو ورسره روزګار کوۀ. دا کپمني پۀ کال اتلس سوه نهه نوي (1899) کښې جوړه شوې وه او پۀ لاطیني امریکا کښې ډېره فعاله وه. د دې مزدورانو د خپل جائز حقوقو لپاره پر امن احتجاج وکړو او د ډېرو ورځو د د احتجاج باوجود د دوي مطالبو او ضرورت ته کوم ذمه وار سړي توجه ورنۀ کړه. مزدورانو د کار نه انکار وکړو او دا رنګ کمپني د شدید مالي بحران سره مخ شوه. امریکا به پۀ هر حال د دې کمپنۍ د مفادو وکالت کوۀ. د ملک صاحب اقتدار طبقې )د هغه وخت قدامت پرست( باندې ئې فشار راوړو. هغوي مسلح دستې ولېږلې او پۀ دې مزدرانو ئې بمباري وکړه. پۀ دې واقعه کښې څو کسان مړۀ شو؟ دا یوه اختلافي خبره ده. عوام او متاثره ټولګي وائي چې دې کښې درې زره کسان مړۀ شوي وو او د حکومت لۀ خوا مرتب تاریخ ئې د پینځۀ څلوېښتو نه واخله تر د پینځۀ سوه پورې تعداد اقرار کوي. خو د امریکا د رسمي ټیلیګرام د رېکارډ مطابق د بوګوټا د سفارت خانې نه چې د امریکا سټېت سېکرټري ته کوم ټیلیګرام پۀ شپاړسمه جنورۍ نولس سوه نهه ویشتم باندې شوے دے او پۀ ریکارډ موجود دے، دې کښې د زر کسانو د مرګ اقرار ثبت دے.
(Dispatch from U.S. Bogotá Embassy to the US Secretary of State, dated January 16, 1929, stated:
“I have the honor to report that the Bogotá representative of the United Fruit Company told me yesterday that the total number of strikers killed by the Colombian military exceeded 1000).
دې واقعه کښې هم د ګېبو نیکۀ ډېر سرګرم پاتې شوے ؤ او د حکومت او امریکا خلاف ئې د خاموشۍ نه انکار کړے ؤ او د خپلې خاورې، قام او خلقو دپاره ئې جرأت مندانه اواز پورته کولو. دا واقعه چې کېدله نو ګېبو د یو کال ؤ. د دې باره کښې به هم نیکۀ ګېبو ته ډېرې ډېرې قیصې کولې.
درېمه واقعه د هغه وخت ده چې د ګېبو عمر یویشت کاله ؤ او د بوګوټا پۀ یو پوهنتون کښې ئې سبق وئیلو چې پۀ نهم اپرېل کال نولس سوه اته څلوېښتم (1948) کښې پۀ بوګوټا کښې فسادات شروع شول. د لبرل پارټۍ د صدارت امیدوار او پخوانے د تعلیم وزیر “جورج الیزر” (Jorge Eliecer) قتل کړے شو. فسادات د ښار نه کلو ته هم خوارۀ شو او یو قسمه انارکي جوړه شوه. د ګېبو پوهنتون د نامعلوم وخت لپاره بند شو او هغه خپل کلي ته واپس منتقل شو. دې واقعې هم هغه غېر معمولي متاثره کړے ؤ.
د دې درې واړه واقعاتو تفصیل مې ځکه رانقل کړو چې د ګېبو څلور بهترین ناولونه
1) No One Writes to the Colonel by Gabriel García Márquez, published during 1961, is a novella concerning an impoverished, retired colonel, a veteran of the Thousand Days’ War who was present at the signing of the Treaty of Neerlandia and still hopes to receive his pension promised to him some fifteen years prior.
2) ‘One Hundred Years of Solitude’ by Gabriel García Márquez, published during 1967, chronicles 100 years in Macondo, a fictional Colombian village. The novel describes the involvement of one of the village’s residents, Colonel Aureliano Buendia, in the conflict between Colombia’s Liberal and Conservative parties.
3) ‘Memories of My Melancholy Whores’, Gabriel García Márquez, published during 2004, identifies the death date of the main character’s father with the following lines: “[he] died in his widower’s bed on the day the Treaty of Neerlandia was signed, putting an end to the War of the Thousand Days”.
4) Leaf Storm
هم د دې واقعاتو مظاهر دي. د ‘بنانا مساکر’ دا واقعه د ګېبو نه وړاندې د هغۀ یو ملګري “الوېرو سپېدا سمودیو”(Álvaro Cepeda Samudio) هم پۀ خپل ناول کښې ثبت کړې وه او پۀ سپېنش ادب کښې ورته یو معتبر مقام هم حاصل ؤ. د دې ناول ژباړې هم وروستو پۀ انګرېزۍ او فرانسیسۍ کښې وشوې. نقادان دا هم وائي چې د ګېبو ‘د یواځېوالي یوه پېړۍ’ لپاره دا ناول د یو نقیب حېیثیت لري. هم د دې نه ګېبو الهام اخستے ؤ او ګېبو پۀ خپله هم د دې ناول پۀ باب له لیکلي دي چې دا د “لاطیني امریکائي ناول” د امتیاز اساس دے.
زۀ دا سوال راپورته کوم چې د افغان وطن پۀ خاوره د ډېورنډ د ناولې کرښې د وجود نه راواخله تر ننه چې کوم جینوسائیډ روان دے، دې ولې دا قسمه ادب ونۀ زېږوۀ؟ د جهاني کچ لیکوال ئې ولې راپېدا نۀ کړو؟ دا حالات د کولمبیا د فساداتو، د هندوستان د وېش د فساداتو نه ډېر زیات ژور، ګهمبیر او ظالمانه او طویل دي خو بیا هم پۀ نړیوال کچ پۀ نړیوال ادب کښې د دې رسا ګواهي تر ننه نشته.
د ګېبو پۀ ناول کښې د سیاسي او سماجي حقیقتونو موضوعیت پۀ ډېر تخلیقي هنر پۀ ګوته شوے دے. هغه د فرد او اجتماع د حقیقت تجربه کولو متنوع دورانونه او صورتِ حالونه پۀ ګوته کوي. د سیاسي نوښت او د خپلې خاورې او خلقو عقائد او اساطیر د ارتقاء د مراحلو سره سره د ثقافتي جبر، تضاد او مجبورو نه راولاړ شوي کموتونه چې کله د غېرو یلغار او د استعمار د مکر سره ګډ مډ شي نو د انتشارحامل یو ګهمبیر او تهې تهې سماج کۀ هغه هر څومره تاریخیت لري، د یو هجوم پۀ شکل اړوي. هغه راښائي چې دې قسمه صورت حال کښې مذهبي عناصر او قدامت پرسته رویې د سرمایه دارانه مقتدر طبقې پۀ لاسو کښې لکه د جادو د اٰلې کار ورکوي. هم دلته د هغۀ د کار د نوعیت او تعین قدر ډانډي پۀ اصطلاحي معنو د “مېجک رئیل ازم” سره منسلک کېږي.
د ګېبو د ناولونو نه یو دا تاثر هم ملاوېږي چې هغه د دې خبرې وکالت یا تائید کوي چې د تاریخ سفر پۀ دائره کښې خپل یون جاري ساتي او د متعین وخت بعد د یو تکراریت حامل وي. دا خبره د طاقت او علمیت د اصولي حرکیاتو د مرکزیت پۀ باب له خو پۀ نظري سطح رسا برېښي خو بیا قامونو او ټولنو ته د دې د ادراک باوجود هغوي خپله احیاء ولې ونۀ کړې شوه؟ یونان، روم، فارس، مسلمان، چنګېزیان او برطانیه د دې ادراک باوجود ولې د زوال ښکار شو او پۀ پېړو پېړو وخت تېرېدو بعد ئې هم د دوباره عروج کوم مثال زمونږ مخې ته نشته. زما پۀ خیال د دې نه دا څرګندېږي چې د تاريخ ټول پۀ ټوله یون دائروي نۀ وي. د طاقت او علمیت د ادراک سره سره د عملي مزاج او مادیاتي جهان حرکیات هم چې کومه ټولنه پۀ ولقه کښې راولي نو د خپل عروج دور ته د تحفظ دوام ورکولے شي. د احیاء معنٰي کۀ دوباره راژوندي کېدل وي، د عروج نه پس زوال او بیا د زوال نه پس بیا عروج وي نو دا پۀ مقامي سطح د یوې مقامي ټولنې پۀ منځ کښې خو تاریخیت لري، ولې پۀ جهاني سطح دا قسمه احیاء پۀ نظر نۀ راځي. درېمه خبره دا ده چې د وخت/ زمانې دا دائروي سفر پۀ خپله دا وخت/ زمانه یو جامد عنصر ګرځوي. کوم یکسانیت چې دلته برېښي، دا اصلاً د وخت/ زمانې د ناروا استقلال او تناسب نتیجه ده او دا محض د یو جهت یو صفت دے. د دې یکسانیت سره سره لحظه لحظه بدلون او د هر بدلون نوعیت د یو بل نه جدا حېثیت سره دوامداره جریان هم لري او د دې نه واضحېږي چې نۀ صرف د دائرې دا شتون کوم مطلق مرکزیت نۀ لري بلکې د تغیر لړۍ هم متنوع ده.
د ګېبو پۀ ناولونو کښې یو بل غټ عنصر دا برېښي چې د حسب نسب او خانداني صفاتو ترسیل هم یو مقدم او مستقل حېثیت لري. هغه “د یوې پېړۍ تنهائي” نومې عالمي شهرت یافته ناول کښې د یو خاندان د شپږ پشتونو )جنرېشنز( د تاریخ پۀ فکشني رغوڼه کښې د خپلې خاورې حرکیات پۀ ګوته کړي دي. دې ضمن کښې هغه د مخصوص صفاتو حامل خاندان ته یو تخصیص او امتیاز ورکړے دے او د دې لپاره ئې هغه پخوانۍ د “رائل بلډ” (Royal Blood) مفکوره چې د عالي خاندان د “ورور خور” یا د محرماتو د حمل نه سوچه تشخص لرونکي راپېدا کېږي، هم پۀ ضمني او بالواسطه طریقو کارولې ده. دا د موروثیت او نسل پرست تصوراتو پله تلین باندې اتمامېږي. د خانداني وجاهت صفت بالکل مسلّم دے. د قراني تصور “کان ابوهما صالحاً” نه اشارتاً او نورو ډېرې دلائلو باندې صراحتاً ئې ګواهي ملاوېږي. جنیټیکل سائنس ئې هم د پینځم پشت پورې اثر قابلِ غور ګڼي. خو دې اثر ته د یو خاص مقصد د حصول پۀ خاطر داسې حېثیت ورکول چې د هر قسمه اعتراض نه مبراء کول او یو استثنائي مقدس مقام ته رسول د سیاست نه خالي نۀ ده. البته د ترجیح پۀ بنیاد دا عنصر زېرِ غور راوستل کوم قباحت نۀ لري. دې لړ کښې د پښتون دانش دا عمومي تعامل چې “زوے، نمسے، کړوسے، قودے او پردے”؛ یعني پینځم پشت غېر منسلک حسابوي؛ هم یو وقعت پېدا کوونکے امر دے.
ګېبو د “مکانډو”(Macondo) پۀ نوم یو فکشني کلے تخلیق کړے دے او ډېرو لیکنو کښې ئې مستعمل کړے دے. زۀ چې کله هم د مکانډو ذکر اورم یا ئې لولم، نو ما ته د سپېځلي پښتون شاعر اندېش شمس القمر ‘جمال اباد’ رایادېږي. د دې ‘مکانډو’ باره کښې ګېبو دا یو تاثر جوړ کړے دے چې د کله پورې د نورې دنیا نه جدا ؤ نو پۀ مثال د باغِ عدن ؤ او چې څومره څومره ئې د نورې دنیا سره او د ټیکنالوژۍ سره اړیکې او ابلاغ زیاتېدو او پخېدو نو دلته تشدد او فسادات ډېرېدل. دا تصور هم ما ته د روسو(Jean Jacques Rousseau) نه مستعار ښکاري؛ هغه هم پۀ ډېر زورور استدلال د ټولنې د ثقافت، تمدن او ډېر نه ډېر ابلاغ سره وابستګي د فساد جرړه ګرځولې وه، خو دا ده چې د هغۀ استدلال نظري او فسفیانه ؤ او ګېبو د دې لپاره د فکشني دانش استدلال او لوازمات پکارولي دي.
اخري تنقیدي نکته چې زه ئې د ګېبو پۀ فکر و فن کښې خامخا ذکر کول غواړم، هغه دا ده چې هغه د متن د تقدس قائل دے لکه د سنسکرت او لاطیني متن تقدس ئې پۀ ناول کښې برڅېر دے. خو د متن د تشریح او توضیح تاریخیت چې کوم جنګونه او فسادات زېږولي دي، د دې محرکات یوې ټولنې ته پکار ده چې اوس د یویشتمې پېړۍ پۀ دې پړاو خو ډېر نه ډېر واضح او څرګند وي. د دې امر د راښکاره کولو لپاره د جهاني ادب نمائنده لیکوالانو خپل خپل کردار ادا کړے دے، ولې د اقالیمِ اقتدار جاګېردارانو او درباري لیکوالانو د لاسه پۀ رسا وخت د نړۍ غېږه کښې او د اعتراف پۀ زړۀ کښې ځائېدو ته نۀ دے پرېښودے.
کتابیات
- Bell-Villada, Gene H. (1990), García Márquez: The Man and His Work, North Carolina: University of North Carolina Press, ISBN 0-8078-1875-5.
- Gonzales, Nelly (1994), Bibliographic Guide to Gabriel García Márquez, 1986–1992, Oxford: Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-28832-1
- https://worldcat.org/identities/lccn-n79-63441/
- http://www.gebrueder-beetz.de/en/productions/gabo-3
- https://www.britannica.com/biography/Gabriel-Garcia-Marquez